1. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΕΚΔΟΣΗΣ

Το Αντιλεξικόν είναι επίτομο λεξικό διαστάσεων 25 εκ. Το Αντιλεξικόν εκτείνεται σε 1248 σελίδες συνολικά. Οι 706 σελίδες αποτελούν το πρώτο μέρος του Αντιλεξικού, δηλαδή τα κεφάλαια με τις συγγενικές λέξεις. Ακολουθεί το ευρετήριο που αποτελείται από 430 σελίδες. Οι υπόλοιπες 112 σελίδες περιλαμβάνουν:

• 7 σελίδες με Προλεγόμενα,
• 80 σελίδες με το εικονόγραπτο συμπλήρωμα,
• 14 σελίδες ποικίλου περιεχομένου (λευκές σελίδες, τίτλος, τρόπος χρήσης Αντιλεξικού, συντομογραφίες, copyright)
• 11 σελίδες που περιέχουν πίνακα με τη διάταξη των κεφαλαίων και συνοπτικό πίνακα των βασικών εννοιών.

Οι λέξεις ταξινομούνται σε ομάδες κάτω από μια γενικότερη έννοια. Έτσι, κάθε σελίδα περιλαμβάνει τέτοιου είδους ομάδες λέξεων, κεφάλαια, τοποθετημένα το ένα κάτω από το άλλο ή, κάποιες φορές, δίπλα το ένα στο άλλο, αν πρόκειται για αντίθετες έννοιες, και αριθμημένα. Συνολικά τα επιμέρους κεφάλαια ανέρχονται σε 1500. Κάθε τέτοιο κεφάλαιο φέρει ως τίτλο τη λέξη που εκφράζει μια γενικότερη έννοια. Η κεφαλίδα της κάθε σελίδας περιλαμβάνει στην εξωτερική πλευρά τους αριθμούς του πρώτου και του τελευταίου κεφαλαίου της σελίδας αυτής με έντονα τυπογραφικά στοιχεία, ενώ στο κέντρο παρατίθεται με κεφαλαία γράμματα ο τίτλος της βασικής έννοιας στην οποία υπάγονται τα επιμέρους κεφάλαια (βλ. διαίρεση της ύλης στο κεφ. Μακροδομή). Όσον αφορά το ευρετήριο, στο δεύτερο μέρος του λεξικού, οι κεφαλίδες στην εξωτερική πλευρά της κάθε σελίδας δηλώνουν τα τρία πρώτα γράμματα της πρώτης και της τελευταίας λέξης της κάθε σελίδας με κεφαλαία γράμματα, ενώ στο εικονόγραπτο συμπλήρωμα οι κεφαλίδες δίνονται με έντονα τυπογραφικά στοιχεία, στο κέντρο της σελίδας και δηλώνουν τον αριθμό και τον τίτλο του κεφαλαίου στο οποίο αναφέρονται οι εικόνες της συγκεκριμένης σελίδας. Κεφαλίδες σημειώνονται από τη δεύτερη σελίδα του κυρίως σώματος του λεξικού και εξής. Οι σελίδες που προηγούνται του κυρίως λεξικού και περιλαμβάνουν τα προλεγόμενα, τις συντομογραφίες, τους πίνακες με τη διάταξη των κεφαλαίων και τις βασικές έννοιες είναι αριθμημένες με το αρχαιοελληνικό σύστημα αρίθμησης, με γράμματα, ξεκινώντας από το ε΄ μέχρι το κδ΄. Οι πρώτες σελίδες του Αντιλεξικού, πριν από τη σελίδα ε΄ δεν αριθμούνται. Όλες οι υπόλοιπες σελίδες του λεξικού αριθμούνται από το 1-1220. Ο αριθμός των σελίδων σημειώνεται στο κάτω μέρος και στην εξωτερική πλευρά της κάθε σελίδας.

Η γραμματοσειρά είναι μικρού μεγέθους και τα τυπογραφικά στοιχεία μαύρου χρώματος, ενώ ακολουθείται το πολυτονικό σύστημα τονισμού. Οι αριθμοί των κεφαλαίων, οι αριθμοί των σελίδων του εικονόγραπτου συμπληρώματος, καθώς και οι γραμματικές κατηγορίες των λέξεων που καταχωρίζονται σε κάθε κεφάλαιο, π.χ. Οὐσ., Ἐπίθ., Ἐπιρ. διαφοροποιούνται τυπογραφικά με πιο έντονα στοιχεία. Οι τίτλοι των κεφαλαίων παρατίθενται με κεφαλαία γράμματα, ενώ οι διάφορες λέξεις που περιλαμβάνονται σε κάθε κεφάλαιο παρατίθενται με πεζά. Όταν στο κεφάλαιο παρατίθενται και οι αντίστοιχες ξένες λέξεις που χρησιμοποιούνται από τους ομιλητές της ελληνικής, π.χ. πορτμαντό κ.ά. αυτές δίνονται με πλάγια τυπογραφικά στοιχεία. Ακόμη, πολλοί τίτλοι κεφαλαίων ακολουθούνται από επεξήγηση που δίνεται με πλάγια τυπογραφικά στοιχεία μέσα σε αγκύλες, π.χ.

1188. ΣΚΕΥΗ
[χρειώδη ἀντικείμενα οἰκειῶν]

2. EIΣAΓΩΓH

Η εκτενής εισαγωγή («Προλεγόμενα») στην αρχή του τόμου ανήκει στον Θ. Βοσταντζόγλου. Συνοπτικά, ο συντάκτης των Προλεγομένων:

• αναφέρεται στην επιτυχία της πρώτης έκδοσης του Αντιλεξικού που τον οδήγησε στην απόφαση επανέκδοσης του έργου·
• μνημονεύει τα λεξικά των Δ. Δημητράκου, Ι. Σταματάκου, Français-roméique του Μισσίρ, από τα οποία άντλησε υλικό·
• δηλώνει τον στόχο του έργου και αναφέρεται στην αύξηση των κεφαλαίων από 1000 στην πρώτη έκδοση σε 1500 στη δεύτερη έκδοση·
• μιλά για την χρησιμότητα του λεξικού, την καταγραφή του λεξιλογικού πλούτου της γλώσσας, το μεγαλύτερο μέρος του οποίου παραμένει άγνωστο στους ομιλητές, αναφέροντας ως παράδειγμα το γεγονός πως από τις 400.000 λέξεις της αγγλικής ο Μίλτων χρησιμοποίησε στα έργα του μόνο 8.000, ενώ ο Σαίξπηρ 20.000·
• αναφέρεται στην παράδοση της σύνταξης λογικών λεξικών μνημονεύοντας το Ονομαστικόν της αρχαίας ελληνικής του Πολυδεύκη, τον Θησαυρό της αγγλικής του Roget και τα Συνώνυμα και Συγγενικά της δημοτικής του Πέτρου Βλαστού·
• επεξηγεί τη διάταξη της ύλης στα λογικά λεξικά, μιλώντας για παράθεση του υλικού με αυστηρή αλληλουχία των εννοιών και αναφέροντας την καινοτομία του παρόντος λεξικού, στο οποίο προτάσσονται οι επιμέρους έννοιες μέσα σε αγκύλες και κατόπιν παρατίθενται οι συνώνυμες και συγγενικές λέξεις της γλώσσας, δίνοντας έπειτα και ένα παράδειγμα, τη λέξη θάρρος, κεφάλαιο 1395·
• αναφέρεται στην αμηχανία του χρήστη του παρόντος λεξικού ο οποίος βρίσκεται ενώπιον πληθώρας συνωνύμων και δυσκολεύεται να επιλέξει την κατάλληλη λέξη και δηλώνει πως σε αυτήν την περίπτωση η αμηχανία του πλούτου είναι προτιμότερη από την αμηχανία της φτώχειας·
• αναφέρεται στο συμβολικό χαρακτήρα των λέξεων και στην πολυσημία τους, δίνοντας το παράδειγμα του ρήματος σκέφτομαι το οποίο διατυπωμένο σε διαφορετικές φράσεις έχει ποικίλες και διαφορετικές σημασίες·
• σχολιάζει το γεγονός πως στη γλώσσα δεν υπάρχουν απόλυτα συνώνυμες λέξεις, αλλά κάθε λέξη εκφράζει κάτι διαφορετικό και επίσης ότι δεν υπάρχει απόλυτη αντιστοιχία μεταξύ των λέξεων διαφορετικών γλωσσών·
• αναφέρεται στη δημιουργία νέων λέξεων για την εξυπηρέτηση των αναγκών διαφόρων επιστημών ή της κοινωνικής ζωής, στην εξαφάνιση λέξεων που πέφτουν σε αχρηστία, αλλά και στο δανεισμό λέξεων·
• καταλήγει στη θέση ότι για όλους τους παραπάνω λόγους η δουλειά του λεξικογράφου είναι δύσκολη και ότι ο ρόλος του είναι όχι να διδάξει την ορθή χρήση ή σημασία των λέξεων, αλλά να πληροφορήσει με σύντομο, απλό και εύληπτο τρόπο ποιες σημασίες χρησιμοποιούνται από τους απλούς ομιλητές ή τους συγγραφείς ·
• κατόπιν μιλά για την τέχνη του λόγου και το ύφος και δίνει συμβουλές στον αρχάριο χρήστη της γλώσσας, τονίζοντας την ανάγκη για απλή, φυσική, ανεπιτήδευτη και προπάντων ειλικρινή επικοινωνία και επισημαίνοντας στους νέους κυρίως την ανάγκη για αποφυγή στόμφου και προσποίησης·
• επιπλέον τονίζει την ανάγκη για συντομία και σαφήνεια στο λόγο και αποφυγή φλυαρίας, ώστε να είναι σε θέση ο ακροατής ή ο αναγνώστης να παρακολουθήσει πρόθυμα και με καλή διάθεση·
• συμβουλεύει αναφορικά με το ύφος του λόγου να είναι συμβατό με την εκάστοτε περίσταση επικοινωνίας και η γλώσσα, ιδιαίτερα ο γραπτός λόγος, να είναι μελετημένη, εύρυθμη, χωρίς χασμωδίες, καθώς μάλιστα οι άνθρωποι δεν διαβάζουν μόνο με τα μάτια, αλλά και με τα αφτιά τους·
• τέλος, αναφορικά με το λογοτεχνικό ύφος, τονίζει πως αυτό δεν διδάσκεται, αλλά μαθαίνεται με την πείρα και συμβουλεύει τους νέους, αν έχουν κάτι αξιόλογο να πουν, να το διατυπώσουν με φυσικότητα και ειλικρίνεια.

Μετά το κείμενο των Προλεγομένων ακολουθεί σημείωμα του εκδότη που ενημερώνει τον χρήστη του λεξικού για την καινοτομία της συγκεκριμένης επανέκδοσης σε σχέση με τις προηγούμενες, καθώς περιλαμβάνεται στο τέλος του τόμου εικονόγραπτο συμπλήρωμα με στόχο να επεξηγήσει σαφέστερα τα λήμματα ορισμένων κεφαλαίων, όπως άνθη, ζώα, έντομα, μουσικά όργανα κ.ά. Διευκρινίζεται πως οι εικόνες προέρχονται αποκλειστικά από το αρχείο του Θ. Βοσταντζόγλου, το οποίο ο ίδιος συνέλεξε και συνέταξε ως εικονόγραπτο συμπλήρωμα του Αντιλεξικού, αλλά δεν πρόλαβε να το ενσωματώσει.

3. ΠΙΝΑΚΕΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ

Στην αρχή του τόμου, μετά από τα Προλεγόμενα παρατίθεται πίνακας με τις βασικές έννοιες οργάνωσης της ύλης του λεξικού, ακολουθεί πίνακας με τη διάταξη των κεφαλαίων και κατόπιν πίνακας με τις συντομογραφίες. Μετά το τέλος του κυρίως σώματος του λεξικού ακολουθεί ευρετήριο των λέξεων που περιλαμβάνονται στο πρώτο μέρος του λεξικού. Το ευρετήριο είναι τυπωμένο σε σελίδες διαφορετικού χρώματος και διαφορετικής υφής από το υπόλοιπο λεξικό, ώστε να διακρίνεται ευκολότερα. Στο τέλος παρατίθεται και εικονόγραπτο συμπλήρωμα με έγχρωμες και ασπρόμαυρες εικόνες από το Εικονόγραπτον λεξικό του συντάκτη. Το εικονόγραπτο συμπλήρωμα είναι τυπωμένο σε λευκές σελίδες, όπως και το πρώτο μέρος του λεξικού.

4. ΜΑΚΡΟΔΟΜΗ

Το Αντιλεξικόν, όπως σημειώνει και ο συντάκτης στα Προλεγόμενα, ανήκει στα λογικά λεξικά στα οποία η ύλη παρατίθεται με αυστηρή αλληλουχία των εννοιών, χωρίς επεξήγηση των λημμάτων. Στην παρούσα έκδοση, όμως, σύμφωνα με τον συντάκτη, καθιερώνεται μια καινοτομία, καθώς προτάσσονται οι επιμέρους έννοιες μέσα σε αγκύλες και ακολουθούν οι αντίστοιχες συνώνυμες και συγγενικές λέξεις της γλώσσας. Στο λεξικό επιχειρείται να καταγραφεί ο λεξιλογικός πλούτος της καθαρεύουσας, αλλά και της δημοτικής της εποχής του (1962). Το λεξικό αποτελεί θησαυρό και όχι λεξικό συνώνυμων λέξεων, καθώς σε ένα λήμμα συγκεντρώνονται όλες οι λέξεις και οι φράσεις που συνδέονται σημασιολογικά με αυτό. Επίσης, παρατίθενται στα διάφορα κεφάλαια και ξένες λέξεις που χρησιμοποιούνται από τους ομιλητές της ελληνικής και οι οποίες είναι συνώνυμες ή συγγενικές/παραπλήσιες ως προς τη σημασία τους με τις υπόλοιπες λέξεις του κεφαλαίου στο οποίο συμπεριλαμβάνονται.

Ως προς την οργάνωση της ύλης του πρώτους μέρους θα πρέπει να αναφέρουμε πως αυτή είναι διαρθρωμένη με λογικά κριτήρια και, σύμφωνα με όσα παρατίθενται στο λεξικό, ακολουθεί την οργάνωση του ΕΙΝΑΙ το οποίο διακρίνεται σε Γενικό και Ειδικό. Το καθένα από αυτά τα δύο μέρη υποδιαιρείται σε επιμέρους ενότητες. Το Γενικό υποδιαιρείται σε Αφηρημένο και Συγκεκριμένο, ενώ το Ειδικό σε Υλικό και Άυλο. Επιπλέον, το καθένα από αυτά διακρίνεται σε κάποια μέρη. Έτσι, λοιπόν, διακρίνουμε στο Αφηρημένο τα μέρη Ύπαρξη, Σχέση, Ενότητα, Τάξη, Ποσότητα, Αριθμός, Χρόνος, ενώ στο Συγκεκριμένο διακρίνουμε τα μέρη Χώρος, Διάσταση, Σχήμα, Ενέργεια, Κίνηση. Στο Υλικό βρίσκουμε τα μέρη Ανόργανη και Οργανική Ύλη και στο Άυλο τα μέρη Νους, Βούληση, Δράση, Αξία, Συναίσθημα, Ήθος, Θεός. Το παρακάτω σχήμα, το οποίο παρατίθεται και στο Αντιλεξικόν, απεικονίζει παραστατικά την παραπάνω διαίρεση.

5. ΜΙΚΡΟΔΟΜΗ

Όσον αφορά τη διάταξη των λημμάτων, προηγούνται οι λόγιοι τύποι, ακολουθούν οι αντίστοιχες ξένες λέξεις που χρησιμοποιούνται από τους ομιλητές της ελληνικής και κατόπιν παρατίθενται οι τύποι της δημοτικής. Συνήθως, η ξένη λέξη παρατίθεται με χαρακτήρες του ελληνικού αλφάβητου, αλλά με πλάγια τυπογραφικά στοιχεία και δίπλα, μέσα σε παρένθεση, η ξένη λέξη στο λατινικό αλφάβητο, αν και κάποιες φορές παρατίθεται απευθείας η ξένη λέξη στο λατινικό αλφάβητο, π.χ. στο κεφάλαιο 1187. ΕΠΙΠΛΑ συναντούμε '[…] πορτμαντό (portemanteau) […]', αλλά στο κεφάλαιο 960. ΜΕΡΗ ΚΑΙ ΣΧΗΜΑ ΒΙΒΛΙΟΥ παρατηρούμε πως κάποιοι ξένοι όροι δίνονται αυτούσιοι στο λατινικό αλφάβητο, π.χ.:

'[…] βιβλιόσημον, ex-libris. [ταινία πρὸς ἐπισήμανσιν ὡρισμένου μέρους τοῦ βιβλίου] σελιδοδείκτης, κ. σινιέ (signet).
Σχήμα βιβλίου. [ἀδίπλωτον τυπογραφικὸν φύλλον ἐκ δύο σελίδων] ἀτλαντικόν σχῆμα, ἀτλαντίκ, in plano. […]
Ἐπίρ. ἐκτός κειμένου, hors-texte.'

Υπάρχουν περιπτώσεις στις οποίες παρατίθεται η σημασία μέσα σε αγκύλες και ακολουθεί ο ξενικός όρος, σε λατινικό αλφάβητο, χωρίς να παρατίθεται αντίστοιχη ελληνική λέξη, πιθανόν επειδή ο συγκεκριμένος όρος χρησιμοποιείται αυτούσιος και στα ελληνικά, π.χ. στο κεφάλαιο 959. ΒΙΒΛΙΟΝ βρίσκουμε '[τὸ σημαντικώτερον ἔργον του] opusmagnum […] [τὸ μεγάλης κυκλοφορίας] bestseller […]'.

Σε κάθε κεφάλαιο οι λέξεις χωρίζονται και ομαδοποιούνται ανάλογα με τη γραμματική κατηγορία στην οποία ανήκουν, π.χ. πρώτα παρατίθενται τα ουσιαστικά, έπειτα τα ρήματα, αρχικά τα μεταβατικά και έπειτα τα αμετάβατα ή τα τριτοπρόσωπα και κατόπιν δίνονται τα επίθετα. Για κάθε κατηγορία λέξεων παρατίθεται στην αρχή η αντίστοιχη συντομογραφία, π.χ. Οὐσ., Ρ.μ., Ρ.ἀμ., Ρ.τρτ., Ἐπίθ., και ακολουθούν οι σχετικές λέξεις. Οι επιμέρους σημασίες τίθενται σε αγκύλες και ακολουθούν οι λέξεις που σχετίζονται με τις συγκεκριμένες σημασίες. Οι λέξεις που αναφέρονται σε επιμέρους σημασίες χωρίζονται με μία κάθετη γραμμή |, π.χ. στο κεφάλαιο 1188. ΣΚΕΥΗ βρίσκουμε '[…] ἐπιτραπέζια σκεύη, κ. σερβίτσιο | σερβίτσιο τοῦ -καφέ, -νεροῦ, κρασιοῦ […]'. Επίσης, αν μία λέξη απαντά με δύο διαφορετικούς τύπους οι οποίοι διαφέρουν ως προς έναν φθόγγο/γράμμα, τότε το γράμμα αυτό τίθεται εντός παρένθεσης, π.χ. ἄζευ(χ)τος, κομό(ς). Στο τέλος κάθε επιμέρους σημασίας μπορεί να δίνονται οι αντίθετες λέξεις ή τα αντίστοιχα υποκοριστικά ή μεγεθυντικά. Στην περίπτωση αυτή προηγείται σε αγκύλη η συντομογραφία [ἀντ.] ή [ὑποκ.] ή [μεγεθ.] αντίστοιχα, π.χ. στο κεφάλαιο 1188. ΣΚΕΥΗ συναντούμε '[…][ὑποκ.] δισκίον, κ. δισκάκι. […]'. Επίσης, σε κάποιες περιπτώσεις παρέχεται και ο τύπος της αρχαίας ελληνικής, π.χ. στο κεφάλαιο 1188. ΣΚΕΥΗ, βρίσκουμε 'ποτήρι(ον) […] [ἀρχ.] κύλιξ (ὁ) […]'.

Όσον αφορά τα ουσιαστικά, λημματικός τύπος θεωρείται η ονομαστική του ενικού αριθμού. Ως προς τα ρήματα λημματικός τύπος θεωρείται το πρώτο πρόσωπο ενικού αριθμού του ενεστώτα της ενεργητικής φωνής. Στα επίθετα καταχωρίζεται η ονομαστική πτώση ενικού αριθμού του αρσενικού γένους. Όταν καταχωρίζονται λέξεις, σύνθετες ή παράγωγες, που έχουν κάποιο τμήμα τους κοινό, όπως για παράδειγμα κάποιο κοινό συνθετικό ή κάποιο κοινό μόρφημα, τότε το κοινό τμήμα παρατίθεται πρώτο, αν βρίσκεται στην αρχή των λέξεων, ή στο τέλος, αν αποτελεί το δεύτερο μισό τμήμα τους, και ακολουθεί ή προηγείται το υπόλοιπο τμήμα των λέξεων αυτών. Τα διάφορα αυτά τμήματα των λέξεων συνδέονται με παύλες, π.χ. 'ὀ-, ἀπό-, ἐξο-νυχιστήριον', 'ὀνυχο-κόπτης, -τόμος', 'βιβλιο-γνωσία, -λογία, -τεχνία', 'ἐκ-, βιβλιεκ-δοτικός', 'ἀναγνωσ-ματάριον, -τικόν', 'πονη-, συγγραμ-μάτιον', 'χρωμ-ατισμός, -άτισμα, -άτωσις'. Γίνεται λόγος για τμήματα/μέρη και όχι για προσφύματα ή για α΄ και β΄ συνθετικά, γιατί από τα παραδείγματα που παρατίθενται παραπάνω καθίσταται σαφές πως ο συντάκτης δεν ακολουθεί μια συγκεκριμένη μορφολογική θεωρία, ο τεμαχισμός των λέξεων δεν γίνεται με επιστημονικά κριτήρια, ούτε πρόκειται για τεμαχισμό των λέξεων σε μορφήματα, αφού οι τύποι 'βιβλιεκ-', 'ἐξο-' δεν αποτελούν δεσμευμένα μορφήματα των λέξεων βιβλιεκδοτικός και ἐξονυχιστήριον αντίστοιχα. Μάλιστα ο τεμαχισμός δεν ακολουθείται πιστά σε όλες τις περιπτώσεις, ακόμη και όταν εμπλέκονται οι ίδιες λέξεις ως συνθετικά, π.χ. στο κεφάλαιο 959. ΒΙΒΛΙΟΝ συναντούμε 'βιβλιο-συλλέκτης, -θήρας | βιβλι-ολάτρης, -ομανής, -όφιλος, φιλόβιβλος'.

Όταν κάποια λέξη απαντά και σε κάποιο άλλο κεφάλαιο, τότε δίπλα της παρατίθεται ο αριθμός του άλλου κεφαλαίου στο οποίο τη συναντούμε, καθώς και η αντίστοιχη συγγενική λέξη του συγκεκριμένου κεφαλαίου, π.χ. στο κεφάλαιο 1238. ΠΛΗΡΩΜΗ βρίσκουμε '[…] μπατάρισμα, <συμψηφισμός, 104> […]'. Τη λέξη μπατάρισμα την συναντούμε ξανά στο κεφάλαιο 104, έπειτα από τη λέξη συμψηφισμός, δηλαδή στο κεφάλαιο 104. ΕΞΙΣΩΣΙΣ συναντούμε '[…] συμψήφισις, συμψηφισμὸς | τραπεζικὸς συμψηφισμὸς, κλῆριγκ (τό). [ἐξὸφλησις διά συμψηφισμοῦ] κ. μπατάρισμα […]'. Επιπλέον, σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να δίνεται η συγγενική έκφραση και όχι η συγγενική λέξη, π.χ. στο κεφάλαιο 998. ΔΙΑΣΤΑΣΙΣ συναντούμε '[…] Ρ. ἀμ. ἔχω (ἐκκρεμεῖς) διαφορὰς | εἶμαι-, εὐρίσκομαι- εἰς διάστασιν, διίσταμαι | ἔχω διχόνοιαν, διχονοῶ, κ. γκρινιάζω, δὲ μονοιάζω, δὲν τὰ πάω καλά'.

Όσον αφορά το ευρετήριο, οι λέξεις καταχωρίζονται με αλφαβητική σειρά. Όταν οι λέξεις συνοδεύονται από άρθρα ή αντωνυμίες, π.χ. τὸ ἀβαρές, τά χρειάζομαι,τότε τα άρθρα και οι αντωνυμίες μετατίθενται στο τέλος των λέξεων, π.χ. ἀβαρές, τὸ,χρειάζομαι, τά. Η καταχώριση των φράσεων, όπως αναφέρεται σε ένα σύντομο σημείωμα πριν από το ευρετήριο, έγινε με γνώμονα την αυστηρή αλφαβητική σειρά των γραμμάτων από τα οποία αποτελούνται. Έτσι η φράση κατὰκόρον καταχωρήθηκε αμέσως μετά τη λέξη κατακόπτω και όχι μετά την πρόθεση κατὰ. Δίπλα σε κάθε λέξη παρατίθεται ο αριθμός του λήμματος στο οποίο βρίσκεται. Αν μια λέξη καταχωρίζεται σε περισσότερα λήμματα, τότε κάτω από τη λέξη τοποθετούνται με πλάγια τυπογραφικά στοιχεία οι επιμέρους σημασίες στις οποίες είναι καταχωρημένη και δίπλα ο αριθμός του αντίστοιχου λήμματος, π.χ.

ἀβαθῆ, τὰ 423
ἀβαθὴς
ρηχὸς 262
ἐπιπόλαιος 806

Όταν για κάποιο λήμμα παρατίθεται πίνακας στο εικονόγραπτο συμπλήρωμα, τότε στο εξωτερικό περιθώριο της σελίδας δίπλα στο αντίστοιχο λήμμα υπάρχει το σύμβολο:

στο οποίο αναγράφεται η σελίδα στην οποία παρατίθεται ο αντίστοιχος πίνακας. Αντίστοιχα, στο εικονόγραπτο συμπλήρωμα οι πίνακες φέρουν τους τίτλους και την αρίθμηση των επιμέρους κεφαλαίων στα οποία αναφέρονται. Ωστόσο, στην περίπτωση του κεφαλαίου 396. ΑΓΚΥΡΑ, δεν παρατίθεται πίνακας στο εικονόγραπτο συμπλήρωμα, αλλά δίνεται η εικόνα της άγκυρας μέσα στο άρθρο με αριθμημένα τα επιμέρους τμήματά της.

6. ΚΡΙΤΙΚΗ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ

Στα Προλεγόμενα της δεύτερης έκδοσης αναφέρεται ότι για την εκπόνηση του Αντιλεξικού αξιοποιήθηκαν τα λεξικά της Πρωΐας, του Δ. Δημητράκου, του Ι. Σταματάκου, το Français-roméique του Μισσίρ, καθώς και πολλά άλλα βοηθήματα τα οποία δεν κατονομάζονται. Επίσης, μνημονεύεται το Ονομαστικόν της αρχαίας ελληνικής του Πολυδεύκη (1^ος αι. μ.Χ.), τα Συνώνυμα και Συγγενικά του Πέτρου Βλαστού και ο Θησαυρός της αγγλικής του Roget, που αποτέλεσε και το πρότυπο για τη σύνταξη του Αντιλεξικού.

Καθώς ο συντάκτης δεν ακολουθεί συγκεκριμένη θεωρία μορφολογίας ούτε είναι εξειδικευμένος επιστήμονας γλωσσολόγος, συχνά παρατηρείται τεμαχισμός των λεξιλογικών τύπων που δεν ακολουθεί επιστημονικά, μορφολογικά κριτήρια, π.χ. όταν παρατίθενται τύποι που περιέχουν την ίδια ρίζα ή σύνθετες λέξεις στις οποίες ένα από τα συνθετικά είναι κοινό, τότε χωρίζεται η λέξη σε δύο μέρη που συνδέονται με μία παύλα, π.χ. στο κεφάλαιο 1186. ΜΕΡΗ ΣΑΓΗΣ βρίσκουμε '[…] μασχαλιστ-ήρ, κ. -ήρας […]', επίσης στο κεφάλαιο 1189. ΥΛΙΚΟΝ συναντούμε '[…]ἐρ-, ἐξερ-, ἐπεξερ-, κατερ-γάσιμος […]', ενώ στο κεφάλαιο 1189 ΥΛΙΚΟΝ βρίσκουμε '[…] λει-, τελε-τουργική'. Στις περιπτώσεις αυτές, και σε πολλές άλλες δεν μπορεί να θεωρηθεί πως ακολουθείται ένα συγκεκριμένο θεωρητικό πρότυπο τεμαχισμού των λέξεων στα μορφήματά τους, καθώς τα στοιχεία, π.χ. ἐρ- και -γάσιμος δεν αποτελούν δεσμευμένα μορφήματα της λέξης ἐργάσιμος, ούτε τα λει- και -τουργική, αποτελούν μορφήματα της λέξης λειτουργική, αλλά ο τεμαχισμός εξυπηρετεί, πιθανόν, την ανάγκη του συντάκτη για οικονομία και την επιθυμία του να καταδείξει ότι οι συγκεκριμένες λέξεις, π.χ. λειτουργική, τελετουργική, ἐργάσιμος, κατεργάσιμος, ἐξεργάσιμος, ἐπεξεργάσιμος μοιράζονται κάποια κοινά στοιχεία/μορφήματα ή περιέχουν την ίδια ρίζα.

Το λημματολόγιο περιλαμβάνει πλήθος λόγιων τύπων, ενώ λείπουν από αυτό πολλές λέξεις που χρησιμοποιούνται σήμερα, όπως λέξεις που αναφέρονται στα διάφορα επιτεύγματα της τεχνολογίας και της επιστήμης ή στον σύγχρονο τρόπο ζωής. Περιέχει πληθώρα τύπων της καθαρεύουσας που σήμερα πλέον, με την επικράτηση της δημοτικής, είτε έπαψαν να χρησιμοποιούνται είτε χρησιμοποιείται ο αντίστοιχος τύπος της δημοτικής, π.χ. συγύριο, ἀστράβη, ἁψίς τῆς ἀστράβης, ἔκδοσις κ.ά. Επίσης, περιέχει πληθώρα τύπων της δημοτικής εκείνης της εποχής που δεν χρησιμοποιούνται σήμερα, π.χ. στο κεφ. 1187. ΕΠΙΠΛΑ βρίσκουμε, μόμπιλο, μομπιλάρω, μομπιλαρισμένος, μομπιλάδικο, ἀκομπιλάριστος. Ακόμη, περιλαμβάνει και λέξεις που αναφέρονται στον τρόπο ζωής περασμένων εποχών, που σήμερα έχει αλλάξει, π.χ. ἀραμπατζής, καρολόγος, τραμβαγέρης, καριάτικα, βοήλατος ἅμαξα, σούστα.

Επιπλέον, απαιτείται περισσότερη επεξεργασία και αναδιάταξη του λεξιλογίου με την προσθήκη νέων εννοιών, καθώς μπορεί να δημιουργηθεί σύγχυση ως προς τη σημασία και τη χρήση των λημμάτων, για παράδειγμα μπορεί να θεωρηθούν συνώνυμες λέξεις με διαφορετική σημασία, όπως στο κεφ. 2. ΑΝΥΠΑΡΞΙΑ, όπου συναντούμε '[…] ἐξαφάνισις. [βουδ.] νιρβάνα, <ἐκμηδένισις, 304>. [βαθμιαία ἐξαφάνισις] ἐξάτμισις. [αἰφνιδία ἢ βιαία] ἐξανέμισις, ἐξανεμισμός, κατάρρευσις, κονιορτοποίησις'. Στις περιπτώσεις αυτές οι λέξεις ἐξανέμισις, ἐξανεμισμός, κατάρρευσις, κονιορτοποίησις εμφανίζονται ως συνώνυμες, χωρίς να διευκρινίζεται το διαφορετικό περιβάλλον χρήσης της καθεμιάς, γεγονός που θα μπορούσε να οδηγήσει σε σύγχυση τον χρήστη. Αντίστοιχα για το λήμμα ἐξάτμισις θα μπορούσε να θεωρηθεί πως έχει ευρύτερη χρήση και πως θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί σε οποιαδήποτε περίπτωση βαθμιαίας εξαφάνισης.

Βιβλιοκρισία των λεξικών Εικονόγραπτον Ονομαστικόν και Αντιλεξικόν του Θεολ. Βοσταντζόγλου:

1. Τριανταφυλλίδης,Μ. Α. 1965. Ένα νεοελληνικό λεξικό. Βιβλιοκρισία του Θ. Βοσταντζόγλου, Αντιλεξικόν ή ονομαστικόν της νεοελληνικής γλώσσης. Άπαντα 8: 311-316.
2. Τσολάκης, Χ. Λ. 1997. Εκλεκτά βιβλία. Φιλόλογος 90: 497-499. Θεσσαλονίκη.
3. Ζωγράφου-Βώρου, Θ. Θεολ. Βοσταντζόγλου Αντιλεξικόν ή Ονομαστικόν της Νεοελληνικής Γλώσσης: Αθήναι 1962. Στην ηλεκτρονική διεύθυνση: http://www.siatistanews.gr/0204/0204gvniabibliou.html
4. Τράπαλης, Γ., Στ. Μαρκαντωνάτου, Μ. Αλεξοπούλου, Αγγ. Φωτοπούλου & Γιάννης Μαΐστρος. 2005. Το Αντιλεξικόν του Θ. Βοσταντζόγλου και η δημιουργία μιας μικρής κλίμακας σημασιολογικά οργανωμένης βάσης δεδομένων της Σύγχρονης Ελληνικής. Πρακτικά του 7^ου Διεθνούς Συνεδρίου Ελληνικής Γλωσσολογίας, Πανεπιστήμιο York, Μεγάλη Βρετανία. Στην ηλεκτρονική διεύθυνση: http://glotta.ntua.gr/nlp/publications/giorgos%20trapalis-et-al.pdf