Γραφικό

Μνημοσύνη
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο,
ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι χρυσάμπυκες ἐξεγένοντο
ἐννέα, τῇσιν ἅδον θαλίαι καὶ τέρψις ἀοιδῆς. Ησίοδος, Θεογονία 915-7

ΞΕΝΟΦΩΝ

Οἰκονομικός (5.12-5.20)


[5.12] Ἔτι δὲ ἡ γῆ θεὸς οὖσα τοὺς δυναμένους καταμανθάνειν καὶ δικαιοσύνην διδάσκει· τοὺς γὰρ ἄριστα θεραπεύοντας αὐτὴν πλεῖστα ἀγαθὰ ἀντιποιεῖ. [5.13] ἐὰν δ᾽ ἄρα καὶ ὑπὸ πλήθους ποτὲ στρατευμάτων τῶν ἔργων στερηθῶσιν οἱ ἐν τῇ γεωργίᾳ ἀναστρεφόμενοι καὶ σφοδρῶς καὶ ἀνδρικῶς παιδευόμενοι, οὗτοι εὖ παρεσκευασμένοι καὶ τὰς ψυχὰς καὶ τὰ σώματα, ἂν μὴ θεὸς ἀποκωλύῃ, δύνανται ἰόντες εἰς τὰς τῶν ἀποκωλυόντων λαμβάνειν ἀφ᾽ ὧν θρέψονται. πολλάκις δ᾽ ἐν τῷ πολέμῳ καὶ ἀσφαλέστερόν ἐστι σὺν τοῖς ὅπλοις τὴν τροφὴν μαστεύειν ἢ σὺν τοῖς γεωργικοῖς ὀργάνοις. συμπαιδεύει δὲ καὶ εἰς τὸ ἐπαρκεῖν ἀλλήλοις ἡ γεωργία. [5.14] ἐπί τε γὰρ τοὺς πολεμίους σὺν ἀνθρώποις δεῖ ἰέναι, τῆς τε γῆς σὺν ἀνθρώποις ἐστὶν ἡ ἐργασία. [5.15] τὸν οὖν μέλλοντα εὖ γεωργήσειν δεῖ τοὺς ἐργαστῆρας καὶ προθύμους παρασκευάζειν καὶ πείθεσθαι θέλοντας· τὸν δὲ ἐπὶ πολεμίους ἄγοντα ταὐτὰ δεῖ μηχανᾶσθαι δωρούμενόν τε τοῖς ποιοῦσιν ἃ δεῖ ποιεῖν τοὺς ἀγαθοὺς καὶ κολάζοντα τοὺς ἀτακτοῦντας. [5.16] καὶ παρακελεύεσθαι δὲ πολλάκις οὐδὲν ἧττον δεῖ τοῖς ἐργάταις τὸν γεωργὸν ἢ τὸν στρατηγὸν τοῖς στρατιώταις· καὶ ἐλπίδων δὲ ἀγαθῶν οὐδὲν ἧττον οἱ δοῦλοι τῶν ἐλευθέρων δέονται, ἀλλὰ καὶ μᾶλλον, ὅπως μένειν ἐθέλωσι. [5.17] καλῶς δὲ κἀκεῖνος εἶπεν ὃς ἔφη τὴν γεωργίαν τῶν ἄλλων τεχνῶν μητέρα καὶ τροφὸν εἶναι. εὖ μὲν γὰρ φερομένης τῆς γεωργίας ἔρρωνται καὶ αἱ ἄλλαι τέχναι ἅπασαι, ὅπου δ᾽ ἂν ἀναγκασθῇ ἡ γῆ χερσεύειν, ἀποσβέννυνται καὶ αἱ ἄλλαι τέχναι σχεδόν τι καὶ κατὰ γῆν καὶ κατὰ θάλατταν.
[5.18] Ἀκούσας δὲ ταῦτα ὁ Κριτόβουλος εἶπεν· Ἀλλὰ ταῦτα μὲν ἔμοιγε, ὦ Σώκρατες, καλῶς δοκεῖς λέγειν· ὅτι δὲ τῆς γεωργικῆς τὰ πλεῖστά ἐστιν ἀνθρώπῳ ἀδύνατα προνοῆσαι, ‹δῆλον·› καὶ γὰρ χάλαζαι καὶ πάχναι ἐνίοτε καὶ αὐχμοὶ καὶ ὄμβροι ἐξαίσιοι καὶ ἐρυσῖβαι καὶ ἄλλα πολλάκις τὰ καλῶς ἐγνωσμένα καὶ πεποιημένα ἀφαιροῦνται· καὶ πρόβατα δ᾽ ἐνίοτε κάλλιστα τεθραμμένα νόσος ἐλθοῦσα κάκιστα ἀπώλεσεν.
[5.19] Ἀκούσας δὲ ταῦτα ὁ Σωκράτης εἶπεν· Ἀλλ᾽ ᾤμην ἔγωγέ σε, ὦ Κριτόβουλε, εἰδέναι ὅτι οἱ θεοὶ οὐδὲν ἧττόν εἰσι κύριοι τῶν ἐν τῇ γεωργίᾳ ἔργων ἢ τῶν ἐν τῷ πολέμῳ. καὶ τοὺς μὲν ἐν τῷ πολέμῳ ὁρᾷς, οἶμαι, πρὸ τῶν πολεμικῶν πράξεων ἐξαρεσκομένους τοὺς θεοὺς καὶ ἐπερωτῶντας θυσίαις καὶ οἰωνοῖς ὅ τι τε χρὴ ποιεῖν καὶ ὅ τι μή· [5.20] περὶ δὲ τῶν γεωργικῶν πράξεων ἧττον οἴει δεῖν τοὺς θεοὺς ἱλάσκεσθαι; εὖ γὰρ ἴσθι, ἔφη, ὅτι οἱ σώφρονες καὶ ὑπὲρ ὑγρῶν καὶ ξηρῶν καρπῶν καὶ βοῶν καὶ ἵππων καὶ προβάτων καὶ ὑπὲρ πάντων γε δὴ τῶν κτημάτων τοὺς θεοὺς θεραπεύουσιν.


[5.12] Επίσης, η γη, επειδή είναι μια θεότητα, διδάσκει ακόμη και τη δικαιοσύνη σ᾽ αυτούς που μπορούν να την μάθουν· διότι ανταποδίδει πάρα πολλά αγαθά σ᾽ αυτούς που την περιποιούνται με τον καλύτερο τρόπο. [5.13] Εάν τυχόν καμιά φορά αυτοί που ασχολούνται με τη γεωργία και εκπαιδεύονται με ζήλο και αντρικό φρόνημα στερηθούν τις εργασίες τους εξαιτίας της εισβολής μεγάλου στρατού, αυτοί, επειδή είναι προετοιμασμένοι καλά ψυχικά και σωματικά, μπορούν, εάν η θεότητα τους το επιτρέψει, εκστρατεύοντας στις χώρες αυτών που τους εμποδίζουν από τις εργασίες τους, να πάρουν εκείνα με τα οποία θα τραφούν. Και πολλές φορές στην διάρκεια ενός πολέμου είναι πιο ασφαλές να αναζητά κανείς την τροφή με τα όπλα παρά με τα γεωργικά εργαλεία. [5.14] Ακόμα, η απασχόλησή τους με τη γεωργία μαθαίνει στους ανθρώπους να συνεργάζονται μεταξύ τους. Γιατί με τη συνεργασία πρέπει να γίνονται οι επιδρομές εναντίον των εχθρών και με συνεργασία γίνονται οι αγροτικές εργασίες. [5.15] Για να γίνει κάποιος καλός γεωργός πρέπει να εμπνέει στους εργάτες τον πόθο για την εργασία και θέληση για υπακοή. Όποιος οδηγεί τον στρατό του εναντίον των εχθρών του πρέπει να εφευρίσκει τρόπους για να πετύχει το ίδιο αποτέλεσμα, δίνοντας στους γενναίους στρατιώτες που κάνουν το καθήκον τους δώρα, και τιμωρώντας τους απείθαρχους. [5.16] Σε μερικές περιπτώσεις πρέπει ο γεωργός να ενθαρρύνει τους εργάτες, όχι λιγότερο από ό,τι ο στρατηγός τους στρατιώτες του· ακόμη και οι δούλοι δεν χρειάζονται λιγότερες ελπίδες από ό,τι οι ελεύθεροι για ένα καλύτερο μέλλον, αλλά πολύ περισσότερες για να παραμείνουν στη θέση τους με τη θέλησή τους. [5.17] Καλά τα είπε και εκείνος που έλεγε ότι η γεωργία είναι μητέρα και τροφός των υπόλοιπων τεχνών. Όταν πάει, δηλαδή, καλά η γεωργία, και όλες οι άλλες τέχνες ευδοκιμούν, όπου όμως η γη εξαναγκάζεται να μείνει χέρσα, τότε συνήθως σβήνουν και οι άλλες τέχνες και στην ξηρά και στη θάλασσα.
[5.18] Ο Κριτόβουλος άκουσε αυτά και είπε: Ωραία, Σωκράτη, πιστεύω πως όλα όσα είπες είναι σωστά. Είναι φανερό ότι είναι αδύνατο να προνοήσει κανείς για τις πιο πολλές γεωργικές εργασίες. Διότι, μερικές φορές, το χαλάζι και η πάχνη, οι ξηρασίες και οι ορμητικές καταιγίδες, το σάπισμα των φυτών και πολλά άλλα καταστρέφουν αυτά που υπολογίστηκαν και εκτελέστηκαν σωστά. Ακόμη, όταν κάποτε έρθει η αρρώστια, συνήθως με τον χειρότερο τρόπο αφανίζει ακόμα και τα πρόβατα που είχαν εκτραφεί με τη μεγαλύτερη φροντίδα.
[5.19] Ο Σωκράτης τα άκουσε αυτά και είπε: Εγώ, όμως, φανταζόμουν, Κριτόβουλε, ότι εσύ γνωρίζεις ότι οι θεοί το ίδιο είναι κύριοι στις γεωργικές και στις πολεμικές εργασίες. Βλέπεις, φαντάζομαι, πολλούς στη διάρκεια του πολέμου πριν από τις πολεμικές επιχειρήσεις να συμφιλιώνονται με τους θεούς και να ρωτούν με θυσίες και οιωνούς τί πρέπει να κάνουν και τί όχι. [5.20] Φαντάζεσαι, λοιπόν, ότι λιγότερο πρέπει να προσπαθούν να εξιλεώσουν τους θεούς για τις γεωργικές εργασίες; Να το ξέρεις καλά ότι οι γνωστικοί άνθρωποι κατευνάζουν τους θεούς και για τους υγρούς και ξηρούς καρπούς και για τα βόδια και τα άλογα και τα πρόβατά τους και για όλα, φυσικά, τα κτήματά τους.