Γραφικό

Μνημοσύνη
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο,
ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι χρυσάμπυκες ἐξεγένοντο
ἐννέα, τῇσιν ἅδον θαλίαι καὶ τέρψις ἀοιδῆς. Ησίοδος, Θεογονία 915-7

ΞΕΝΟΦΩΝ

Οἰκονομικός (3.1-3.9)


[3.1] Ἀκούσας ταῦτα ὁ Κριτόβουλος εἶπε· Νῦν τοι, ἔφη, ἐγώ σε οὐκέτι ἀφήσω, ὦ Σώκρατες, πρὶν ἄν μοι ἃ ὑπέσχησαι ἐναντίον τῶν φίλων τουτωνὶ ἀποδείξῃς.
Τί οὖν, ἔφη ὁ Σωκράτης, ὦ Κριτόβουλε, ἄν σοι ἀποδεικνύω πρῶτον μὲν οἰκίας τοὺς μὲν ἀπὸ πολλοῦ ἀργυρίου ἀχρήστους οἰκοδομοῦντας, τοὺς δὲ ἀπὸ πολὺ ἐλάττονος πάντα ἐχούσας ὅσα δεῖ, ἦ δόξω ἕν τί σοι τοῦτο τῶν οἰκονομικῶν ἔργων ἐπιδεικνύναι;
Καὶ πάνυ γ᾽, ἔφη ὁ Κριτόβουλος.
[3.2] Τί δ᾽ ἂν τὸ τούτου ἀκόλουθον μετὰ τοῦτό σοι ἐπιδεικνύω, τοὺς μὲν πάνυ πολλὰ καὶ παντοῖα κεκτημένους ἔπιπλα, καὶ τούτοις, ὅταν δέωνται, μὴ ἔχοντας χρῆσθαι μηδὲ εἰδότας εἰ σῶά ἐστιν αὐτοῖς, καὶ διὰ ταῦτα πολλὰ μὲν αὐτοὺς ἀνιωμένους, πολλὰ δὲ ἀνιῶντας τοὺς οἰκέτας· τοὺς δὲ οὐδὲν πλέον ἀλλὰ καὶ μείονα τούτων κεκτημένους ἔχοντας εὐθὺς ἕτοιμα [ὅταν] ὧν ἂν δέωνται χρῆσθαι.
[3.3] Ἄλλο τι οὖν τούτων ἐστίν, ὦ Σώκρατες, αἴτιον ἢ ὅτι τοῖς μὲν ὅπου ἔτυχεν ἕκαστον καταβέβληται, τοῖς δὲ ἐν χώρᾳ ἕκαστα τεταγμένα κεῖται;
Ναὶ μὰ Δί᾽, ἔφη ὁ Σωκράτης· καὶ οὐδ᾽ ἐν χώρᾳ γ᾽ ἐν ᾗ ἔτυχεν, ἀλλ᾽ ἔνθα προσήκει, ἕκαστα διατέτακται.
Λέγειν τί μοι δοκεῖς, ἔφη, καὶ τοῦτο, ὁ Κριτόβουλος, τῶν οἰκονομικῶν.
[3.4] Τί οὖν, ἄν σοι, ἔφη, καὶ οἰκέτας αὖ ἐπιδεικνύω ἔνθα μὲν πάντας ὡς εἰπεῖν δεδεμένους, καὶ τούτους θαμινὰ ἀποδιδράσκοντας, ἔνθα δὲ λελυμένους καὶ ἐθέλοντάς τε ἐργάζεσθαι καὶ παραμένειν, οὐ καὶ τοῦτό σοι δόξω ἀξιοθέατον τῆς οἰκονομίας ἔργον ἐπιδεικνύναι;
Ναὶ μὰ Δί᾽, ἔφη ὁ Κριτόβουλος, καὶ σφόδρα γε.
[3.5] Ἂν δὲ καὶ παραπλησίους γεωργίας γεωργοῦντας, τοὺς μὲν ἀπολωλέναι φάσκοντας ὑπὸ γεωργίας καὶ ἀποροῦντας, τοὺς δὲ ἀφθόνως καὶ καλῶς πάντα ἔχοντας ὅσων δέονται ἀπὸ τῆς γεωργίας;
Ναὶ μὰ Δί᾽, ἔφη ὁ Κριτόβουλος. ἴσως γὰρ ἀναλίσκουσιν οὐκ εἰς ἃ δεῖ μόνον, ἀλλὰ καὶ εἰς ἃ βλάβην φέρει αὐτῷ καὶ τῷ οἴκῳ.
[3.6] Εἰσὶ μέν τινες ἴσως, ἔφη ὁ Σωκράτης, καὶ τοιοῦτοι. ἀλλ᾽ ἐγὼ οὐ τούτους λέγω, ἀλλ᾽ οἳ οὐδ᾽ εἰς τἀναγκαῖα ἔχουσι δαπανᾶν, γεωργεῖν φάσκοντες.
Καὶ τί ἂν εἴη τούτου αἴτιον, ὦ Σώκρατες;
Ἐγώ σε ἄξω καὶ ἐπὶ τούτους, ἔφη ὁ Σωκράτης· σὺ δὲ θεώμενος δήπου καταμαθήσῃ.
Νὴ Δί᾽, ἔφη, ἂν δύνωμαί γε.
[3.7] Οὐκοῦν χρὴ θεώμενον σαυτοῦ ἀποπειρᾶσθαι εἰ γνώσῃ. νῦν δ᾽ ἐγὼ σὲ σύνοιδα ἐπὶ μὲν κωμῳδῶν θέαν καὶ πάνυ πρῲ ἀνιστάμενον καὶ πάνυ μακρὰν ὁδὸν βαδίζοντα καὶ ἐμὲ ἀναπείθοντα προθύμως συνθεᾶσθαι· ἐπὶ δὲ τοιοῦτον οὐδέν με πώποτε ἔργον παρεκάλεσας.
Οὐκοῦν γελοῖός σοι φαίνομαι εἶναι, ὦ Σώκρατες.
[3.8] Σαυτῷ δὲ πολὺ νὴ Δί᾽, ἔφη, γελοιότερος. ἂν δὲ καὶ ἀφ᾽ ἱππικῆς σοι ἐπιδεικνύω τοὺς μὲν εἰς ἀπορίαν τῶν ἐπιτηδείων ἐληλυθότας, τοὺς δὲ διὰ τὴν ἱππικὴν καὶ πάνυ εὐπόρους ὄντας καὶ ἅμα ἀγαλλομένους ἐπὶ τῷ κέρδει;
Οὐκοῦν τούτους μὲν καὶ ἐγὼ ὁρῶ καὶ οἶδα ἑκατέρους, καὶ οὐδέν τι μᾶλλον τῶν κερδαινόντων γίγνομαι.
[3.9] Θεᾷ γὰρ αὐτοὺς ᾗπερ τοὺς τραγῳδούς τε καὶ κωμῳδούς, οὐχ ὅπως ποιητὴς οἴομαι γένῃ, ἀλλ᾽ ὅπως ἡσθῇς ἰδών τι ἢ ἀκούσας· καὶ ταῦτα μὲν ἴσως οὕτως ὀρθῶς ἔχει (οὐ γὰρ ποιητὴς βούλει γενέσθαι), ἱππικῇ δ᾽ ἀναγκαζόμενος χρῆσθαι οὐ μῶρος οἴει εἶναι εἰ μὴ σκοπεῖς ὅπως μὴ ἰδιώτης ἔσει τούτου τοῦ ἔργου, ἄλλως τε καὶ τῶν αὐτῶν ἵππων ἀγαθῶν εἴς τε τὴν χρῆσιν καὶ κερδαλέων εἰς πώλησιν ὄντων;


[3.1] Ο Κριτόβουλος άκουσε προσεκτικά τον Σωκράτη και του είπε: Τώρα, βέβαια, δεν θα σ᾽ αφήσω, Σωκράτη, πριν να μου αποδείξεις εδώ μπροστά στους φίλους μας όσα μου είχες υποσχεθεί.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Εντάξει, Κριτόβουλε, αν σου αποδείξω πρώτα πως άλλοι κατασκευάζουν με πολλά χρήματα σπίτια άβολα, ενώ άλλοι με πολύ λιγότερα χρήματα σπίτια που έχουν όλα τα απαραίτητα πράγματα, θα σκεφθείς ότι αυτό είναι η αναμφισβήτητη απόδειξη της καλής οικονομικής διαχείρισης;
Έξοχα, είπε ο Κριτόβουλος.
[3.2] ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Αναρωτιέμαι τί θα σκεφθείς, αν στη συνέχεια σού δείξω, μετά από το προηγούμενο, ότι άλλοι άνθρωποι, αν και έχουν στην κατοχή τους πολλά σκεύη παντός είδους, δεν μπορούν να τα χρησιμοποιήσουν όταν τα χρειάζονται ούτε και ξέρουν αν τα έχουν ακόμη σε καλή κατάσταση· γι᾽ αυτό τον λόγο οι ίδιοι ανησυχούν, επιπλέον ενοχλούν και τους υπηρέτες τους· σε αντίθεση με άλλους, που δεν έχουν περισσότερα αλλά πολύ λιγότερα από τους παραπάνω, αλλά αμέσως έτοιμα να τα μεταχειριστούν, όσα ενδεχομένως τα χρειάζονται.
[3.3] ΚΡΙΤΟΒΟΥΛΟΣ. Ποιά άλλη είναι επομένως η αιτία γι᾽ αυτά, Σωκράτη, παρά ότι οι πρώτοι έχουν ρίξει το κάθε σκεύος εική και ως έτυχεν, ενώ οι δεύτεροι τοποθέτησαν το καθένα στη σειρά του και σε κατάλληλη θέση;
Ναι, μά τον Δία, είπε ο Σωκράτης, και ακόμη κάθε πράγμα δεν είναι τοποθετημένο σε τυχαία θέση, αλλά έχει τοποθετηθεί όπου ταιριάζει το καθετί.
ΚΡΙΤΟΒΟΥΛΟΣ. Καλά καταλαβαίνω πως και αυτό το αναφέρεις ως ένα επίτευγμα της καλής οικονομικής διαχείρισης.
[3.4] ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Τί θα σκεφτείς επίσης, αν σου δείξω τώρα δούλους, αλλού ενώ είναι όλοι σχεδόν δεμένοι να δραπετεύουν συχνά, ενώ αλλού να είναι ελεύθεροι, και όμως να θέλουν να εργάζονται και να μένουν κοντά στον κύριό τους; Δεν πιστεύεις λοιπόν πως και αυτό είναι ένα δείγμα της καλής οικονομικής διαχείρισης, άξιο για παρατήρηση;
ΚΡΙΤΟΒΟΥΛΟΣ. Ναι, μά τον Δία, αξίζει να το προσέξουμε και πάρα πολύ μάλιστα.
[3.5] ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Και τί, αν σου δείξω πάλι ότι άνθρωποι που καλλιεργούν παρόμοια χωράφια ισχυρίζονται άλλοι πως έχουν καταστραφεί εξαιτίας της καλλιέργειας της γης και είναι άποροι, ενώ άλλοι έχουν όλα όσα χρειάζονται και με το παραπάνω από τη γεωργία.
ΚΡΙΤΟΒΟΥΛΟΣ. Ναι, μά τον Δία, έχεις δίκιο· ίσως επειδή οι πρώτοι ξοδεύουν όχι μόνο για όσα πρέπει αλλά και για εκείνα που βλάπτουν και εκείνους και το σπιτικό τους.
[3.6] ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Ίσως υπάρχουν και μερικοί άνθρωποι τέτοιου είδους, αλλά εγώ δεν εννοώ αυτούς αλλά όσους, παρόλο που ισχυρίζονται πως ασχολούνται με τη γεωργία, δεν μπορούν να ικανοποιήσουν ούτε τις στοιχειώδεις ανάγκες τους.
ΚΡΙΤΟΒΟΥΛΟΣ. Ποιά μπορεί να είναι η αιτία γι᾽ αυτό Σωκράτη;
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Εγώ θα σε οδηγήσω και προς αυτούς τους ανθρώπους, και συ, αν με προσέξεις, αναμφίβολα θα καταλάβεις.
ΚΡΙΤΟΒΟΥΛΟΣ. Ναι, βέβαια, μά τον Δία, αν είμαι ικανός.
[3.7] ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Πρέπει, λοιπόν, εξετάζοντας προσεχτικά τον εαυτό σου να δοκιμάσεις τις δυνάμεις σου αν θα μπορέσεις να γίνεις ένας ικανός κριτής. Εγώ γνωρίζω πολύ καλά ότι εσύ ξυπνάς πολύ πρωί και κάνεις πολύ μακρύ δρόμο για να δεις μια κωμωδία, και επιπλέον προσπαθείς να πείσεις και εμένα να έρθω να παρακολουθήσω το θέαμα μαζί σου· αλλά ποτέ δεν με προσκάλεσες για μια σοβαρή συζήτηση στο θέμα που μας απασχολεί.
ΚΡΙΤΟΒΟΥΛΟΣ. Επομένως, Σωκράτη, σου φαίνομαι γελοίος.
[3.8] ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Εσύ, μά τον Δία, από μόνος σου θα βρεις τον εαυτό σου πολύ πιο γελοίο. Αν πάλι σου παρουσιάσω παραδείγματα ανθρώπων που έχουν φτάσει στο σημείο να στερούνται τα απαραίτητα εξαιτίας της αγάπης τους για τα άλογα, ενώ άλλοι χάρη σ᾽ αυτήν την αγάπη είναι πολύ πλούσιοι και καμαρώνουν για τα κέρδη τους;
ΚΡΙΤΟΒΟΥΛΟΣ. Βέβαια τους βλέπω και ξέρω και τους μεν και τους δε, αλλά αυτό δεν με βοηθάει να συμπεριλαμβάνομαι σ᾽ αυτούς που κερδίζουν.
[3.9] ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Ναι. Γιατί τους βλέπεις αυτούς όπως ακριβώς και τους τραγικούς και κωμικούς ηθοποιούς, όχι, φαντάζομαι, για να γίνεις ποιητής, αλλά για να ευχαριστηθείς, επειδή θα δεις ή θα ακούσεις κάτι· αναμφίβολα αυτό είναι καλό, μια και δεν θέλεις να γίνεις ποιητής· αλλά επειδή είσαι υποχρεωμένος να ασχοληθείς με τα άλογα, δεν νομίζεις πως θα είσαι ανόητος, αν δεν εξετάζεις πώς να μη φανείς αφελής σ᾽ αυτήν τη δουλειά, ακόμη περισσότερο αν τα ίδια τα άλογα σού παρέχουν υπηρεσίες για να τα χρησιμοποιείς και συνάμα φέρνουν κέρδη στην πώλησή τους;