Γραφικό

Μνημοσύνη
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο,
ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι χρυσάμπυκες ἐξεγένοντο
ἐννέα, τῇσιν ἅδον θαλίαι καὶ τέρψις ἀοιδῆς. Ησίοδος, Θεογονία 915-7

ΞΕΝΟΦΩΝ

Οἰκονομικός (16.1-16.7)


[16.1] Πρῶτον μὲν τοίνυν, ἔφη, ὦ Σώκρατες, τοῦτο ἐπιδεῖξαι βούλομαί σοι ὡς οὐ χαλεπόν ἐστιν ὃ λέγουσι ποικιλώτατον τῆς γεωργίας εἶναι οἱ λόγῳ μὲν ἀκριβέστατα αὐτὴν διεξιόντες, ἥκιστα δὲ ἐργαζόμενοι. [16.2] φασὶ γὰρ τὸν μέλλοντα ὀρθῶς γεωργήσειν τὴν φύσιν χρῆναι πρῶτον τῆς γῆς εἰδέναι.
Ὀρθῶς γε, ἔφην ἐγώ, ταῦτα λέγοντες. ὁ γὰρ μὴ εἰδὼς ὅ τι δύναται ἡ γῆ φέρειν, οὐδ᾽ ὅ τι σπείρειν οἶμαι οὐδ᾽ ὅ τι φυτεύειν δεῖ εἰδείη ἄν.
[16.3] Οὐκοῦν, ἔφη ὁ Ἰσχόμαχος, καὶ ἀλλοτρίας γῆς τοῦτο ἔστι γνῶναι, ὅ τι τε δύναται φέρειν καὶ ὅ τι μὴ δύναται, ὁρῶντα τοὺς καρποὺς καὶ τὰ δένδρα. ἐπειδὰν μέντοι γνῷ τις, οὐκέτι συμφέρει θεομαχεῖν. οὐ γὰρ ἄν, ὅτου δέοιτο αὐτός, τοῦτο σπείρων καὶ φυτεύων μᾶλλον ἂν ἔχοι τὰ ἐπιτήδεια ἢ ὅ τι ἡ γῆ ἥδοιτο φύουσα καὶ τρέφουσα. [16.4] ἂν δ᾽ ἄρα δι᾽ ἀργίαν τῶν ἐχόντων αὐτὴν μὴ ἔχῃ τὴν ἑαυτῆς δύναμιν ἐπιδεικνύναι, ἔστι καὶ παρὰ γείτονος τόπου πολλάκις ἀληθέστερα περὶ αὐτῆς γνῶναι ἢ παρὰ γείτονος ἀνθρώπου πυθέσθαι. [16.5] καὶ χερσεύουσα δὲ ὅμως ἐπιδείκνυσι τὴν αὑτῆς φύσιν· ἡ γὰρ τὰ ἄγρια καλὰ φύουσα δύναται θεραπευομένη καὶ τὰ ἥμερα καλὰ ἐκφέρειν. φύσιν μὲν δὴ γῆς οὕτως καὶ οἱ μὴ πάνυ ἔμπειροι γεωργίας ὅμως δύνανται διαγιγνώσκειν.
[16.6] Ἀλλὰ τοῦτο μέν, ἔφην ἐγώ, ὦ Ἰσχόμαχε, ἱκανῶς ἤδη μοι δοκῶ ἀποτεθαρρηκέναι, ὡς οὐ δεῖ φοβούμενον μὴ οὐ γνῶ τῆς γῆς φύσιν ἀπέχεσθαι γεωργίας. [16.7] καὶ γὰρ δή, ἔφην, ἀνεμνήσθην τὸ τῶν ἁλιέων, ὅτι θαλαττουργοὶ ὄντες καὶ οὔτε καταστήσαντες ἐπὶ θέαν οὔθ᾽ ἥσυχοι βαδίζοντες, ἀλλὰ παρατρέχοντες ἅμα τοὺς ἀγρούς, ὅταν ὁρῶσι τοὺς καρποὺς ἐν τῇ γῇ, ὅμως οὐκ ὀκνοῦσιν ἀποφαίνεσθαι περὶ τῆς γῆς ὁποία τε ἀγαθή ἐστι καὶ ὁποία κακή, ἀλλὰ τὴν μὲν ψέγουσι, τὴν δ᾽ ἐπαινοῦσι. καὶ πάνυ τοίνυν τοῖς ἐμπείροις γεωργίας ὁρῶ αὐτοὺς τὰ πλεῖστα κατὰ ταὐτὰ ἀποφαινομένους περὶ τῆς ἀγαθῆς γῆς.


[16.1] «Πρώτα απ᾽ όλα, Σωκράτη», είπε αυτός, «θέλω να σου δείξω ότι αυτό το μέρος της καλλιέργειας, που λένε ότι είναι το πιο περίπλοκο εκείνοι που περιγράφουν την καλλιέργεια της γης με λεπτομερή ακρίβεια στον λόγο τους και κάνουν τη λιγότερη δουλειά οι ίδιοι, δεν είναι καθόλου δύσκολο. [16.2] Αυτοί ισχυρίζονται, λοιπόν, ότι ένας που πρόκειται να καλλιεργήσει με τον σωστό τρόπο πρέπει πρώτα να γνωρίζει το είδος του χώματος».
«Και έχουν δίκιο να το λένε», είπα εγώ. «Γιατί αυτός που δεν γνωρίζει τί μπορεί να παράγει το χώμα υποθέτω ότι δεν θα γνώριζε ούτε καν τί θα όφειλε να σπέρνει ή τί να φυτεύει».
[16.3] «Επομένως, είναι πιθανό να καταλάβεις τί μπορεί και δεν μπορεί να παράγει η γη», είπε ο Ισχόμαχος, «απλά με το να κοιτάξεις τη σοδειά και τα δέντρα στους αγρούς ενός γείτονα. Και από τη στιγμή που κάποιος το καταλαβαίνει αυτό είναι ανώφελο το να πολεμά ενάντια στον θεό. Γιατί δεν θα αποκτούσε περισσότερο τα απαραίτητα με το να σπέρνει και να φυτεύει ό,τι ο ίδιος χρειάζεται, αλλά θα αποκτούσε μόνο ό,τι η γη έχει την ευχαρίστηση να γεννά και να τρέφει. [16.4] Αλλά, εάν η γη εξαιτίας της αδράνειας των καλλιεργητών της δεν μπορεί να δείξει τί παράγει, είναι δυνατό να το καταλάβεις, πολύ πιο κοντά στην αλήθεια, από ένα γειτονικό μέρος ή να πάρεις πληροφορίες ρωτώντας έναν γείτονα. [16.5] Ακόμη και στην περίπτωση που η γη είναι χέρσα φανερώνει τη φύση της, γιατί, εάν παράγει καλά άγρια χόρτα, μπορεί, εάν την περιποιηθούν, να παράγει εξαιρετικά καλλιεργημένα προϊόντα. Έτσι, ακόμη και εκείνοι που δεν είναι πολύ πεπειραμένοι στην καλλιέργεια μπορούν να καταλάβουν το είδος του χώματος της γης».
[16.6] «Αλλά μου φαίνεται, Ισχόμαχε», είπα εγώ, «ότι βεβαιώθηκα σχετικά με αυτό: ότι εγώ δεν πρέπει να απέχω από τη γεωργία από τον φόβο μου ότι δεν καταλαβαίνω το είδος του χώματος. [16.7] Πράγματι, αναλογίζομαι αυτό που κάνουν οι ψαράδες», είπα εγώ, «που η δουλειά τους είναι στη θάλασσα, χωρίς να σταματούν να κοιτούν και χωρίς να επιβραδύνουν την πορεία τους καθώς πλέουν δίπλα στα χωράφια, όταν βλέπουν τις σοδειές στα χωράφια δεν διστάζουν να δηλώσουν ποιό είδος εδάφους είναι καλό και ποιό κακό και να κατηγορήσουν το ένα και να επαινέσουν το άλλο. Και, στην πραγματικότητα, βλέπω αυτοί να δηλώνουν το ίδιο μέρος εδάφους ότι είναι καλό με εκείνους που είναι πολύ πεπειραμένοι στην καλλιέργεια».