Γραφικό

Μνημοσύνη
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο,
ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι χρυσάμπυκες ἐξεγένοντο
ἐννέα, τῇσιν ἅδον θαλίαι καὶ τέρψις ἀοιδῆς. Ησίοδος, Θεογονία 915-7

ΞΕΝΟΦΩΝ

Οἰκονομικός (4.1-4.11)


[4.1] Ἀλλὰ πάσας μὲν τί σε δεῖ ἐπιδεικνύναι, ὦ Σώκρατες; ἔφη ὁ Κριτόβουλος· οὔτε γὰρ κτήσασθαι πασῶν τῶν τεχνῶν ἐργάτας ῥᾴδιον οἵους δεῖ, οὔτε ἔμπειρον γενέσθαι αὐτῶν οἷόν τε, ἀλλ᾽ αἳ δοκοῦσι κάλλισται τῶν ἐπιστημῶν καὶ ἐμοὶ πρέποι ἂν μάλιστα ἐπιμελομένῳ, ταύτας μοι καὶ αὐτὰς ἐπιδείκνυε καὶ τοὺς πράττοντας αὐτάς, καὶ αὐτὸς δὲ ὅ τι δύνασαι συνωφέλει εἰς ταῦτα διδάσκων.
[4.2] Ἀλλὰ καλῶς, ἔφη, λέγεις, ὦ Κριτόβουλε. καὶ γὰρ αἵ γε βαναυσικαὶ καλούμεναι καὶ ἐπίρρητοί εἰσι καὶ εἰκότως μέντοι πάνυ ἀδοξοῦνται πρὸς τῶν πόλεων. καταλυμαίνονται γὰρ τὰ σώματα τῶν τε ἐργαζομένων καὶ τῶν ἐπιμελομένων, ἀναγκάζουσαι καθῆσθαι καὶ σκιατραφεῖσθαι, ἔνιαι δὲ καὶ πρὸς πῦρ ἡμερεύειν. τῶν δὲ σωμάτων θηλυνομένων καὶ αἱ ψυχαὶ πολὺ ἀρρωστότεραι γίγνονται. [4.3] καὶ ἀσχολίας δὲ μάλιστα ἔχουσι καὶ φίλων καὶ πόλεως συνεπιμελεῖσθαι αἱ βαναυσικαὶ καλούμεναι. ὥστε οἱ τοιοῦτοι δοκοῦσι κακοὶ καὶ φίλοις χρῆσθαι καὶ ταῖς πατρίσιν ἀλεξητῆρες εἶναι. καὶ ἐν ἐνίαις μὲν τῶν πόλεων, μάλιστα δὲ ἐν ταῖς εὐπολέμοις δοκούσαις εἶναι, οὐδ᾽ ἔξεστι τῶν πολιτῶν οὐδενὶ βαναυσικὰς τέχνας ἐργάζεσθαι.
[4.4] Ἡμῖν δὲ δὴ ποίαις συμβουλεύεις, ὦ Σώκρατες, χρῆσθαι;
Ἆρ᾽, ἔφη ὁ Σωκράτης, μὴ αἰσχυνθῶμεν τὸν Περσῶν βασιλέα μιμήσασθαι; ἐκεῖνον γάρ φασιν ἐν τοῖς καλλίστοις τε καὶ ἀναγκαιοτάτοις ἡγούμενον εἶναι ἐπιμελήμασι γεωργίαν τε καὶ τὴν πολεμικὴν τέχνην τούτων ἀμφοτέρων ἰσχυρῶς ἐπιμελεῖσθαι.
[4.5] Καὶ ὁ Κριτόβουλος ἀκούσας ταῦτα εἶπε· Καὶ τοῦτο, ἔφη, πιστεύεις, ὦ Σώκρατες, βασιλέα τὸν Περσῶν γεωργίας τι συνεπιμελεῖσθαι;
Ὧδ᾽ ἄν, ἔφη ὁ Σωκράτης, ἐπισκοποῦντες, ὦ Κριτόβουλε, ἴσως ἂν καταμάθοιμεν εἴ τι συνεπιμελεῖται. τῶν μὲν γὰρ πολεμικῶν ἔργων ὁμολογοῦμεν αὐτὸν ἰσχυρῶς ἐπιμελεῖσθαι, ὅτι ἐξ ὁπόσωνπερ ἐθνῶν λαμβάνει ‹τι›, τέταχε τῷ ἄρχοντι ἑκάστῳ εἰς ὁπόσους δεῖ διδόναι τροφὴν ἱππέας καὶ τοξότας καὶ σφενδονήτας καὶ γερροφόρους, οἵτινες τῶν τε ὑπ᾽ αὐτοῦ ἀρχομένων ἱκανοὶ ἔσονται κρατεῖν καὶ ἂν πολέμιοι ἐπίωσιν, [4.6] ἀρήξουσι τῇ χώρᾳ, χωρὶς δὲ τούτων φύλακας ἐν ταῖς ἀκροπόλεσι τρέφει· καὶ τὴν μὲν τροφὴν τοῖς φρουροῖς δίδωσιν ὁ ἄρχων ᾧ τοῦτο προστέτακται, βασιλεὺς δὲ κατ᾽ ἐνιαυτὸν ἐξέτασιν ποιεῖται τῶν μισθοφόρων καὶ τῶν ἄλλων οἷς ὡπλίσθαι προστέτακται, καὶ πάντας ἅμα συνάγων πλὴν τοὺς ἐν ταῖς ἀκροπόλεσιν ἔνθα δὴ ὁ σύλλογος καλεῖται· καὶ τοὺς μὲν ἀμφὶ τὴν ἑαυτοῦ οἴκησιν αὐτὸς ἐφορᾷ, τοὺς δὲ πρόσω ἀποικοῦντας πιστοὺς πέμπει ἐπισκοπεῖν· [4.7] καὶ οἳ μὲν ἂν φαίνωνται τῶν φρουράρχων καὶ τῶν χιλιάρχων καὶ τῶν σατραπῶν τὸν ἀριθμὸν τὸν τεταγμένον ἔκπλεων ἔχοντες, καὶ τούτους δοκίμοις ἵπποις τε καὶ ὅπλοις κατεσκευασμένους παρέχωσι, τούτους μὲν τοὺς ἄρχοντας καὶ ταῖς τιμαῖς αὔξει καὶ δώροις μεγάλοις καταπλουτίζει, οὓς δ᾽ ἂν εὕρῃ τῶν ἀρχόντων ἢ καταμελοῦντας τῶν φρουραρχιῶν ἢ κατακερδαίνοντας, τούτους χαλεπῶς κολάζει καὶ παύων τῆς ἀρχῆς ἄλλους ἐπιμελητὰς καθίστησι. τῶν μὲν δὴ πολεμικῶν ἔργων ταῦτα ποιῶν δοκεῖ ἡμῖν ἀναμφιλόγως ἐπιμελεῖσθαι. [4.8] ἔτι δὲ ὁπόσην μὲν τῆς χώρας διελαύνων ἐφορᾷ αὐτός, καὶ δοκιμάζει, ὁπόσην δὲ μὴ αὐτὸς ἐφορᾷ, πέμπων πιστοὺς ἐπισκοπεῖται. καὶ οὓς μὲν ἂν αἰσθάνηται τῶν ἀρχόντων συνοικουμένην τε τὴν χώραν παρεχομένους καὶ ἐνεργὸν οὖσαν τὴν γῆν καὶ πλήρη δένδρων τε ὧν ἑκάστη φέρει καὶ καρπῶν, τούτοις μὲν χώραν τε ἄλλην προστίθησι καὶ δώροις κοσμεῖ καὶ ἕδραις ἐντίμοις γεραίρει, οἷς δ᾽ ἂν ὁρᾷ ἀργόν τε τὴν χώραν οὖσαν καὶ ὀλιγάνθρωπον ἢ διὰ χαλεπότητα ἢ δι᾽ ὕβριν ἢ δι᾽ ἀμέλειαν, τούτους δὲ κολάζων καὶ παύων τῆς ἀρχῆς ἄρχοντας ἄλλους καθίστησι. [4.9] ταῦτα ποιῶν δοκεῖ ἧττον ἐπιμελεῖσθαι ὅπως ἡ γῆ ἐνεργὸς ἔσται ὑπὸ τῶν κατοικούντων ἢ ὅπως εὖ φυλάξεται ὑπὸ τῶν φρουρούντων; καὶ εἰσὶ δ᾽ αὐτῷ οἱ ἄρχοντες διατεταγμένοι ἐφ᾽ ἑκάτερον οὐχ οἱ αὐτοί, ἀλλ᾽ οἱ μὲν ἄρχουσι τῶν κατοικούντων τε καὶ τῶν ἐργατῶν, καὶ δασμοὺς ἐκ τούτων ἐκλέγουσιν, οἱ δ᾽ ἄρχουσι τῶν ὡπλισμένων ‹τε καὶ τῶν› φρουρῶν. [4.10] κἂν μὲν ὁ φρούραρχος μὴ ἱκανῶς τῇ χώρᾳ ἀρήγῃ, ὁ τῶν ἐνοικούντων ἄρχων καὶ τῶν ἔργων ἐπιμελούμενος κατηγορεῖ τοῦ φρουράρχου, ὅτι οὐ δύνανται ἐργάζεσθαι διὰ τὴν ἀφυλαξίαν, ἂν δὲ παρέχοντος τοῦ φρουράρχου εἰρήνην τοῖς ἔργοις ὁ ἄρχων ὀλιγάνθρωπόν τε παρέχηται καὶ ἀργὸν τὴν χώραν, τούτου αὖ κατηγορεῖ ὁ φρούραρχος. [4.11] καὶ γὰρ σχεδόν τι οἱ κακῶς τὴν χώραν ἐργαζόμενοι οὔτε τοὺς φρουροὺς τρέφουσιν οὔτε τοὺς δασμοὺς δύνανται ἀποδιδόναι. ὅπου δ᾽ ἂν σατράπης καθιστῆται, οὗτος ἀμφοτέρων τούτων ἐπιμελεῖται.


[4.1] ΚΡΙΤΟΒΟΥΛΟΣ. Γιατί πρέπει να μου δείξεις, Σωκράτη, όλες τις τέχνες; Δεν είναι εύκολο να αποκτήσει κανείς εργάτες κατάλληλους για όλες τις τέχνες ούτε είναι δυνατό να γίνει ο ίδιος έμπειρος σ᾽ όλες τις τέχνες. Αλλά, αυτές τις τέχνες που φαίνονται πως είναι οι πιο αξιοζήλευτες και που εγώ κατεξοχήν πρέπει να ασχοληθώ μαζί τους, αυτές δείξε μου και τους τεχνίτες τους, και εσύ ο ίδιος βοήθησέ με με τη διδασκαλία σου, όσο μπορείς περισσότερο.
[4.2] ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Όμορφα μιλάς, Κριτόβουλε. Γιατί, πράγματι, οι λεγόμενες χειρωνακτικές εργασίες έχουν κακή φήμη και, πολύ σωστά, τις περιφρονούν στις πόλεις. Καταστρέφουν τα σώματα αυτών που εργάζονται και αυτών που τους διευθύνουν, επειδή τους αναγκάζουν να ζουν καθιστική ζωή στη σκιά του εργαστηρίου τους και, ακόμη, μερικές τέχνες να περνούν ολόκληρη τη μέρα τους δίπλα στη φωτιά· όταν τα σώματά τους εκθηλύνονται και οι ψυχές τους γίνονται πιο αδύναμες. [4.3] Ακόμη, αυτές οι ονομαζόμενες χειρωνακτικές εργασίες δεν τους αφήνουν χρόνο να φροντίζουν τους φίλους τους και την πόλη· επομένως, τέτοιου είδους άνθρωποι θεωρούνται ανάξιοι για να έχουν φίλους και να είναι υπερασπιστές της πατρίδας τους· σε μερικές μάλιστα πόλεις, κυρίως σ᾽ αυτές που διακρίνονται στον πόλεμο, δεν επιτρέπεται σε κανένα πολίτη να εξασκεί χειρωνακτική εργασία.
[4.4] ΚΡΙΤΟΒΟΥΛΟΣ. Εμείς, λοιπόν, Σωκράτη, ποιές τέχνες συμβουλεύεις να εξασκούμε;
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Άραγε θα ντραπούμε να μιμηθούμε τον βασιλιά των Περσών; Λένε, λοιπόν, πως αυτός ο βασιλιάς, επειδή νόμιζε ότι η γεωργία και η πολεμική τέχνη είναι οι πιο ωραίες και πιο απαραίτητες ασχολίες, φρόντιζε με ζήλο και για τις δύο αυτές.
[4.5] ΚΡΙΤΟΒΟΥΛΟΣ. Το πιστεύεις αυτό, Σωκράτη, ότι ο βασιλιάς των Περσών, πράγματι, ενδιαφέρεται μαζί με τα άλλα κάπως και για τη γεωργία;
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Αν εξετάσουμε, Κριτόβουλε, κατ᾽ αυτόν τον τρόπο το θέμα, ίσως θα μπορούσαμε να ανακαλύψουμε αν πραγματικά μεταξύ των άλλων ενδιαφέρεται και για τη γεωργία. Συμφωνούμε, δηλαδή, πως αυτός φροντίζει με εξαιρετικό ζήλο τα πολεμικά έργα, γιατί πράγματι έχει δώσει διαταγές χωριστά στον κάθε διοικητή —από όσα ακριβώς έθνη εισπράττει φόρους— πόσους ιππείς, τοξότες, σφενδονήτες και ασπιδοφόρους πρέπει να συντηρεί. Αυτοί θα είναι ικανοί να κρατούν σε πειθαρχία και τάξη τους υποτελείς του, και, αν επιτεθούν εχθροί, θα υπερασπίσουν τη χώρα· εκτός από αυτούς συντηρεί φρουρούς μέσα στις ακροπόλεις. [4.6] Ο διοικητής στον οποίο έχει ανατεθεί αυτό το καθήκον δίνει τροφή στους φρουρούς, ενώ ο βασιλιάς κάθε χρόνο επιθεωρεί τους μισθοφόρους και τους άλλους ένοπλους στρατιώτες που έχει υπό τις διαταγές του. Όλους τους συναθροίζει ταυτόχρονα, εκτός από εκείνους που βρίσκονται στις ακροπόλεις, εκεί όπου συγκαλείται, ως γνωστόν, στρατιωτικό προσκλητήριο. Και ο ίδιος επιβλέπει αυτούς που μένουν κοντά στον τόπο διαμονής του, ενώ στέλνει έμπιστους δικούς του ανθρώπους να επιθεωρήσουν αυτούς που μένουν μακριά. [4.7] Όσοι φρούραρχοι, χιλίαρχοι, σατράπες, γίνεται φανερό πως έχουν συμπληρωμένο τον αριθμό των στρατιωτών που τους έχει ορίσει, και τους παρουσιάζουν εξοπλισμένους με άλογα και όπλα σε καλή κατάσταση, αυτούς τους διοικητές τούς απονέμει τιμητικές προαγωγές, και τους πλουτίζει υπερβολικά με μεγάλα δώρα. Όσους, όμως, διοικητές βρει ή να παραμελούν τις φρουραρχίες τους ή να κερδοσκοπούν, αυτούς τους τιμωρεί αυστηρά, τους παύει από το αξίωμά τους και διορίζει άλλους διοικητές· με αυτές, λοιπόν, τις πράξεις μάς δίνει την εντύπωση ότι φροντίζει, αναμφισβήτητα, για τα πολεμικά έργα. [4.8] Ακόμη, ο ίδιος προσωπικά, έφιππος, επισκέπτεται κάποιες περιοχές μέσα στη χώρα του και επιθεωρεί τα πάντα, ενώ, όποια περιοχή δεν επιβλέπει ο ίδιος, σε αυτήν εποπτεύει αποστολή αφοσιωμένων δικών του ανθρώπων· για όσους αξιωματούχους του αντιλαμβάνεται ότι παρουσιάζουν την περιοχή τους πυκνοκατοικημένη και όλη την έκτασή της καλλιεργημένη και γεμάτη από καρπούς και δέντρα που ευδοκιμούν σε αυτήν, σε αυτούς παραχωρεί και άλλη περιοχή και τους τιμά με δώρα και τους ανταμείβει με τιμητικές θέσεις· για όσους, αντίθετα, διοικητές του αντιλαμβάνεται πως η περιοχή τους είναι ακαλλιέργητη και αραιοκατοικημένη ως επακόλουθο της σκληρότητάς τους, είτε από την αλαζονική τους συμπεριφορά είτε από την αμέλειά τους, αυτούς τους τιμωρεί παραδειγματικά και τους αφαιρεί το δικαίωμα να διοικούν, και εγκαθιστά άλλους διοικητές. [4.9] Με αυτήν τη στάση του δίνει την εντύπωση ότι νοιάζεται λιγότερο για την παραγωγικότητα της γης που θα πετύχουν οι κάτοικοί της από ό,τι για την καλή φύλαξή της από τους φρουρούς της; Όμως ο βασιλιάς δεν έχει διορίσει για καθεμιά από αυτές τις δύο υπηρεσίες τους ίδιους αξιωματούχους, αλλά άλλοι διοικούν τους κατοίκους και τους γεωργούς και εισπράττουν φόρους από αυτούς, ενώ άλλοι διοικούν τους εξοπλισμένους άντρες και τους φρουρούς. [4.10] Και αν ο φρούραρχος δεν υπερασπίζει τη χώρα επαρκώς, ο διοικητής των κατοίκων, ο οποίος και επιβλέπει τις γεωργικές εργασίες, κατηγορεί τον φρούραρχο για το ότι δεν μπορούν οι γεωργοί να δουλέψουν στη γη εξαιτίας της έλλειψης προστασίας· εάν, πάλι, ο φρούραρχος παρέχει αρκετή ασφάλεια για την καλλιέργεια της γης, ενώ ο πολιτικός διοικητής παρουσιάζει τη χώρα ολιγάνθρωπη και ακαλλιέργητη, τότε ο φρούραρχος κατηγορεί τον πολιτικό διοικητή. [4.11] Γενικά, οι κακοί καλλιεργητές της γης συχνά δε μπορούν ούτε τους φρουρούς να συντηρήσουν ούτε τους φόρους να πληρώσουν, όπου, όμως, διορίζεται σατράπης, αυτός φροντίζει και για τις δύο αυτές αρμοδιότητες: την πολιτική και τη στρατιωτική.