Γραφικό

Μνημοσύνη
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο,
ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι χρυσάμπυκες ἐξεγένοντο
ἐννέα, τῇσιν ἅδον θαλίαι καὶ τέρψις ἀοιδῆς. Ησίοδος, Θεογονία 915-7

ΞΕΝΟΦΩΝ

Οἰκονομικός (12.12-12.20)


[12.12] Οἱ οὖν τούτου ἀκρατεῖς μόνοι, ἐγὼ ἔφην, ἀδύνατοί εἰσιν ἐπιμελεῖσθαι ἢ καὶ ἄλλοι τινές;
Ναὶ μὰ Δί᾽, ἔφη ὁ Ἰσχόμαχος, καὶ οἵ γε τοῦ ὕπνου· οὔτε γὰρ ἂν αὐτὸς δύναιτο καθεύδων τὰ δέοντα ποιεῖν οὔτε ἄλλους παρέχεσθαι.
[12.13] Τί οὖν; ἐγὼ ἔφην, οὗτοι αὖ μόνοι ἀδύνατοι ἡμῖν ἔσονται ταύτην τὴν ἐπιμέλειαν διδαχθῆναι ἢ καὶ ἄλλοι τινὲς πρὸς τούτοις;
Ἔμοιγέ τοι δοκοῦσιν, ἔφη ὁ Ἰσχόμαχος, καὶ οἱ τῶν ἀφροδισίων δυσέρωτες ἀδύνατοι εἶναι διδαχθῆναι ἄλλου τινὸς μᾶλλον ἐπιμελεῖσθαι ἢ τούτου· [12.14] οὔτε γὰρ ἐλπίδα οὔτ᾽ ἐπιμέλειαν ἡδίονα ῥᾴδιον εὑρεῖν τῆς τῶν παιδικῶν ἐπιμελείας, οὐδὲ μήν, ὅταν παρῇ τὸ πρακτέον, τιμωρίαν χαλεπωτέραν εὐπετές ἐστι τοῦ ἀπὸ τῶν ἐρωμένων κωλύεσθαι. ὑφίεμαι οὖν καὶ οὓς ἂν τοιούτους γνῶ ὄντας μηδ᾽ ἐπιχειρεῖν ἐπιμελητὰς τούτων τινὰς καθιστάναι.
[12.15] Τί δέ, ἔφην ἐγώ, οἵτινες αὖ ἐρωτικῶς ἔχουσι τοῦ κερδαίνειν, ἦ καὶ οὗτοι ἀδύνατοί εἰσιν εἰς ἐπιμέλειαν τῶν κατ᾽ ἀγρὸν ἔργων παιδεύεσθαι;
Οὐ μὰ Δί᾽, ἔφη ὁ Ἰσχόμαχος, οὐδαμῶς γε, ἀλλὰ καὶ πάνυ εὐάγωγοί εἰσιν εἰς τὴν τούτων ἐπιμέλειαν· οὐδὲν γὰρ ἄλλο δεῖ ἢ δεῖξαι μόνον αὐτοῖς ὅτι κερδαλέον ἐστὶν ἡ ἐπιμέλεια.
[12.16] Τοὺς δὲ ἄλλους, ἔφην ἐγώ, εἰ ἐγκρατεῖς τέ εἰσιν ὧν σὺ κελεύεις καὶ πρὸς τὸ φιλοκερδεῖς εἶναι μετρίως ἔχουσι, πῶς ἐκδιδάσκεις ὧν σὺ βούλει ἐπιμελεῖς γίγνεσθαι;
Ἁπλῶς, ἔφη, πάνυ, ὦ Σώκρατες. ὅταν μὲν γὰρ ἐπιμελομένους ἴδω, καὶ ἐπαινῶ καὶ τιμᾶν πειρῶμαι αὐτούς, ὅταν δὲ ἀμελοῦντας, λέγειν τε πειρῶμαι καὶ ποιεῖν ὁποῖα δήξεται αὐτούς.
[12.17] Ἴθι, ἐγὼ ἔφην, ὦ Ἰσχόμαχε, καὶ τόδε μοι παρατραπόμενος τοῦ λόγου περὶ τῶν παιδευομένων εἰς τὴν ἐπιμέλειαν δήλωσον περὶ τοῦ παιδεύεσθαι, εἰ οἷόν τέ ἐστιν ἀμελῆ αὐτὸν ὄντα ἄλλους ποιεῖν ἐπιμελεῖς.
[12.18] Οὐ μὰ Δί᾽, ἔφη ὁ Ἰσχόμαχος, οὐδέν γε μᾶλλον ἢ ἄμουσον ὄντα αὐτὸν ἄλλους μουσικοὺς ποιεῖν. χαλεπὸν γὰρ τοῦ διδασκάλου πονηρῶς τι ὑποδεικνύοντος καλῶς τοῦτο ποιεῖν μαθεῖν, καὶ ἀμελεῖν γε ὑποδεικνύοντος τοῦ δεσπότου χαλεπὸν ἐπιμελῆ θεράποντα γενέσθαι. [12.19] ὡς δὲ συντόμως εἰπεῖν, πονηροῦ μὲν δεσπότου οἰκέτας οὐ δοκῶ χρηστοὺς καταμεμαθηκέναι· χρηστοῦ μέντοι πονηροὺς ἤδη εἶδον, οὐ μέντοι ἀζημίους γε. τὸν δὲ ἐπιμελητικοὺς βουλόμενον ποιήσασθαί τινας καὶ ἐφορατικὸν δεῖ εἶναι τῶν ἔργων καὶ ἐξεταστικὸν καὶ χάριν θέλοντα τῶν καλῶς τελουμένων ἀποδιδόναι τῷ αἰτίῳ, καὶ δίκην μὴ ὀκνοῦντα τὴν ἀξίαν ἐπιθεῖναι τῷ ἀμελοῦντι. [12.20] καλῶς δέ μοι δοκεῖ ἔχειν, ἔφη ὁ Ἰσχόμαχος, καὶ ἡ τοῦ βαρβάρου λεγομένη ἀπόκρισις, ὅτε βασιλεὺς ἄρα ἵππου ἐπιτυχὼν ἀγαθοῦ παχῦναι αὐτὸν ὡς τάχιστα βουλόμενος ἤρετο τῶν δεινῶν τινα ἀμφ᾽ ἵππους δοκούντων εἶναι τί τάχιστα παχύνει ἵππον· τὸν δ᾽ εἰπεῖν λέγεται ὅτι δεσπότου ὀφθαλμός. οὕτω δ᾽, ἔφη, ὦ Σώκρατες, καὶ τἆλλα μοι δοκεῖ δεσπότου ὀφθαλμὸς τὰ καλά τε κἀγαθὰ μάλιστα ἐργάζεσθαι.


[12.12] «Μόνο εκείνοι που τους λείπει ο αυτοέλεγχος στη μέθη», είπα, «δεν έχουν την ικανότητα να γίνουν επιμελείς ή και μερικοί άλλοι;»
«Όχι, μά τον Δία», είπε ο Ισχόμαχος, «αλλά κι εκείνοι που δεν έχουν αυτοέλεγχο σχετικά με τον ύπνο· γιατί κανένας δεν θα μπορούσε να κάνει στον ύπνο του αυτό που πρέπει να γίνει ή να κάνει τους άλλους να το κάνουν».
[12.13] «Τί τότε;» είπα. «Αυτοί θα είναι οι μοναδικοί που δεν έχουν την ικανότητα να διδαχτούν αυτήν την επιμέλεια ή υπάρχουν κι άλλοι επιπλέον;»
«Μου φαίνεται τουλάχιστον», είπε ο Ισχόμαχος, «ότι αυτοί που είναι τρελοί εραστές του έρωτα δεν μπορούν να διδαχτούν να είναι πιο επιμελείς σε κάτι άλλο εκτός από τους έρωτές τους· [12.14] γιατί δεν είναι εύκολο να βρει κανείς μία ελπίδα ή μία φροντίδα πιο ευχάριστη από τη φροντίδα για το αγαπημένο του παιδί ούτε υπάρχει κάποια τιμωρία τόσο σκληρή όσο το να αποχωρίζεται κάποιος τον αγαπημένο του, όταν υπάρχει κάποια εργασία που πρέπει να γίνει. Ώστε δεν προσπαθώ καν να κάνω επιμελείς όσους τυχόν καταλαβαίνω ότι έχουν τέτοιο ταμπεραμέντο».
[12.15] «Τί τότε;», είπα. «Εκείνοι που είναι ερωτευμένοι με το κέρδος δεν έχουν επίσης την ικανότητα να διδαχτούν την επιμέλεια στις αγροτικές εργασίες;»
«Όχι, μά τον Δία», είπε ο Ισχόμαχος, «καθόλου δεν είναι ανίκανοι, αντίθετα είναι κατάλληλοι για τέτοια επιμέλεια· γιατί δεν χρειάζεται τίποτα άλλο παρά να τους υποδείξει κάποιος ότι η επιμέλεια φέρνει κέρδος».
[12.16] «Και οι υπόλοιποι», είπα εγώ, «εάν δείξουν αυτοέλεγχο σε όσα τους προτρέπεις και είναι μετριοπαθείς εραστές του κέρδους, πώς τους διδάσκεις να είναι επιμελείς για τις εργασίες που εσύ θέλεις;»
«Είναι πολύ απλό, Σωκράτη», είπε. «Όταν βλέπω ότι είναι επιμελείς, τους επαινώ και προσπαθώ να τους τιμώ και, όταν βλέπω ότι είναι αμελείς, προσπαθώ να κάνω και να λέω πράγματα που ξέρω ότι θα τους θίξουν πολύ».
[12.17] «Έλα, Ισχόμαχε», είπα, «ας αλλάξουμε θέμα από την ερώτηση για την επιμέλεια του εκπαιδευόμενου, ας ξεκαθαρίσεις σε μένα, τώρα, τα σχετικά με την εκπαίδευση του μαθητευόμενου, αν είναι δυνατόν δηλαδή για κάποιον ο οποίος είναι ο ίδιος αμελής να κάνει άλλους επιμελείς».
[12.18] «Όχι, μά τον Δία», είπε ο Ισχόμαχος, «όχι περισσότερο απ᾽ ό,τι είναι δυνατόν για κάποιον, όταν ο ίδιος είναι άμουσος, να κάνει άλλους μουσικούς. Γιατί, όταν ο ίδιος ο δάσκαλος δίνει το κακό παράδειγμα σε κάτι, είναι δύσκολο να μάθει κανείς απ᾽ αυτόν να κάνει κάτι με τον σωστό τρόπο και, αν ο αφέντης δίνει το κακό παράδειγμα αμέλειας, είναι δύσκολο ο υπηρέτης να γίνει επιμελής. [12.19] Για να συντομεύω, δεν νομίζω ότι έχω βρει ποτέ ότι οι δούλοι ενός κακού αφέντη είναι καλοί· από την άλλη, έχω δει τους δούλους ενός καλού αφέντη να συμπεριφέρονται άσχημα, ωστόσο όχι χωρίς τιμωρία. Αλλά όποιος θέλει να τους κάνει επιμελείς πρέπει να είναι ικανός να επιβλέπει και να επιθεωρεί, να είναι πρόθυμος να δείξει ευγνωμοσύνη σ᾽ αυτόν που είναι η αιτία των εργασιών που γίνονται σωστά, και να μην καθυστερεί να επιβάλλει την κατάλληλη τιμωρία στον αμελή. [12.20] Μου φαίνεται ότι η απάντηση του βαρβάρου ήταν καλή», είπε ο Ισχόμαχος, «όταν ο βασιλιάς της Περσίας, πετυχαίνοντας ένα καλό άλογο και θέλοντας να το παχύνει όσο το δυνατόν πιο γρήγορα, ρώτησε κάποιον από εκείνους που φαίνονταν να είναι ενημερωμένοι σχετικά με τα άλογα τί παχαίνει γρήγορα ένα άλογο, λέγεται ότι απάντησε: το μάτι του αφέντη. Το ίδιο και για τα άλλα πράγματα, Σωκράτη», είπε, «είναι κάτω από το μάτι του αφέντη που γίνονται οι σωστές και καλές δουλειές».