1.6. Τα μεγάλα ιερά και η σημασία τους για την ανάπτυξη της τέχνης

Μεγάλο ενδιαφέρον έχουν τα ευρήματα που προέρχονται από ορισμένα ιερά, τα οποία από νωρίς απέκτησαν πανελλήνια ακτινοβολία. Στο ιερό του Δία στην Ολυμπία, που ιδρύεται, σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, στις αρχές της 1ης χιλιετίας π.Χ. και γνωρίζει από νωρίς αξιοσημείωτη ανάπτυξη, είναι πολύ συχνή η ανάθεση όπλων. Ανάμεσα στα παλαιότερα αναθήματα βρίσκουμε επίσης πρόχειρα δουλεμένα χάλκινα και πήλινα ειδώλια, που εικονίζουν ανθρώπινες μορφές (εικ. 10) αλλά και ζώα, κυρίως άλογα και βοοειδή (εικ. 11). Τέτοιου είδους αναθήματα έχουν προφανώς συμβολική σημασία. Από τα ομηρικά έπη ξέρουμε ότι η κατοχή ενός ή περισσότερων αλόγων, η εκτροφή των οποίων ήταν ιδιαίτερα δαπανηρή, δηλώνει αριστοκρατική καταγωγή. Το βόδι πάλι, απαραίτητο για τις αγροτικές εργασίες και τις μεταφορές μεγάλων φορτίων, που γίνονταν με βοϊδάμαξες, είχε γίνει η βασική μονάδα μέτρησης της αξίας, ενώ τα βοοειδή (ιδιαίτερα οι αγελάδες) ήταν τα μεγαλύτερα και ακριβότερα ζώα που οι αρχαίοι έτρωγαν και θυσίαζαν στους θεούς. Τα ομοιώματα των ζώων που αναφέραμε δηλώνουν, επομένως, τον πλούτο του αναθέτη — ή την ευχή του να τον αποκτήσει. Αλλά τα πιο χειροπιαστά δείγματα αποθησαυρισμένου πλούτου στα χρόνια αυτά είναι, όπως γνωρίζουμε από τα ομηρικά έπη, οι χάλκινοι τριποδικοί λέβητες. Δεν είναι, επομένως, συμπτωματικό ότι τα πολυτιμότερα αναθήματα που συνδέονται με την πρώιμη φάση (10ος-8ος αιώνας π.Χ.) των ιερών της Ολυμπίας και των Δελφών είναι τέτοιοι λέβητες (εικ. 12, 13). Βρισκόμαστε σε μια περίοδο στην οποία ο πλούτος και η δύναμη αποτυπώνονται κυρίως σε χρηστικά αντικείμενα, που αποκτούν μνημειακές διαστάσεις και πλούσιο διάκοσμο. Αυτά τα κειμήλια είναι τα έργα τέχνης που εκφράζουν με τον πιο χαρακτηριστικό τρόπο τον πολιτισμό των Ελλήνων αυτής της εποχής.