Αναφορές στη σταδιακή πολεοδομική οργάνωση
Α) Ένα από τα ζητήματα που απασχολεί την έρευνα αφορά στη μορφή που πήρε ο οικισμός στην Τούμπα της Θεσσαλονίκης στις φάσεις της πρώιμης εποχής του σιδήρου. Τα αρχαιολογικά στοιχεία φανερώνουν διαδικασίες κοινωνικού και οικονομικού μετασχηματισμού με την έναρξη της 1ης χιλιετίας και κατά τον 8ο αιώνα π.Χ. Η χρησιμοποίηση των πλατωμάτων γύρω από τον οικιστικό πυρήνα του λοφίσκου της ύστατης εποχής του χαλκού είναι δεδομένη.
Β) Διάφορες επιλογές των κατοίκων του οικισμού στόχευαν στην άμυνα, στην εξασφάλιση του δημόσιου συμφέροντος και του ατομικού. Γνωρίζουμε ότι η γεωμορφολογία του αναγλύφου με τα φυσικά υψώματα και το ρέμα υποβοηθούσε τη θωράκιση του οικισμού με φυσικό τρόπο από τις επιβουλές. Γνωρίζουμε επίσης ότι η συγκέντρωση τόσων σπιτιών και η χωροταξία που υποδηλώνεται εντός του οικισμού προϋπέθετε την ανάγκη προστασίας των ατόμων και των κινητών περιουσιών τους. Κάποιες από τις αποθήκες που βρέθηκαν ανήκαν προφανώς στην κοινότητα και κάποιες στους ιδιοκτήτες των σπιτιών.
Γ) Τα οικονομικά χαρακτηριστικά των κατοίκων του οικισμού ανιχνεύονται πέρα από την ευνόητη αγροτική βάση. Υποπτευόμαστε την κεραμουργία και τη μεταλλοτεχνία, την επεξεργασία των καρπών και των ζωικών παραγώγων, την ύφανση, τη φύλαξη του περισσεύματος, τις ανταλλαγές και τις συναλλαγές.
Δ) Η κεραμική υποδηλώνει πιθανές εκδοχές από τις επαφές και τις σχέσεις των κατοίκων του οικισμού με γειτονικές και πιο απομακρυσμένες κοινότητες.
Ε) Εσωτερικές μεταβολές και εξωτερικοί παράγοντες φαίνεται ότι άσκησαν την επιρροή τους στη δομή του οικισμού. Η επαλληλία των οικοδομικών φάσεων και η συνεχής για αιώνες κατοίκηση προδίδει αρκετές τροποποιήσεις, τόσο στην αρχιτεκτονική των σπιτιών, όσο και στη συνολική μορφή του οικισμού.
Αυτά και άλλα ζητήματα προδιαγράφονται μέσα από την αρχαιολογική έρευνα, η οποία συνεχίζεται, και τη μελέτη των υλικών μαρτυριών του οικισμού. Η θέση στην Τούμπα της Θεσσαλονίκης εντάχθηκε στα ιστορικά χρόνια, κατά πάσα πιθανότητα, στη γεωπολιτική ενότητα της Θέρμης. Οι αναφορές των αρχαίων πηγών στη Θέρμη αφορούσαν, σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, την Τούμπα Θεσσαλονίκης και την περιοχή της. Ήταν τα χρόνια που οι ζυμώσεις οικονομικού και κοινωνικού χαρακτήρα διαμόρφωναν τις προϋποθέσεις φαινομένων που επήλθαν στα παράλια της Κεντρικής Μακεδονίας και της Χαλκιδικής και που έμειναν στην ιστορία με τον συνοπτικό όρο του αποικισμού (Snodgrass 1994, Papadopoulos 1996, Mele 1998 και γενικά Lepore 1978, Mele 1979, Descoeudres 1990, Tsetskhladze 1994, Fisher 1998, Grammenos 2003), ενώ η ενδοχώρα βίωνε τις διαδικασίες επικράτησης και ελέγχου των φυσικών πόρων με κυρίαρχη δύναμη, γνωστή στα αρχαϊκά χρόνια, εκείνη των Μακεδόνων (Hatzopoulos, 1996).
