Εργογραφία

Πρώτες αυτοτελείς εκδόσεις

Για τη βιβλιογράφηση των εκδόσεων και την αναζήτηση ψηφιακών αντιτύπων τους πολύτιμη στάθηκε η Ελληνική βιβλιογραφία του 19ου αιώνα, του Φ. Ηλιού και της Π. Πολέμη, όπως διατίθεται ηλεκτρονικά από το βιβλιολογικό εργαστήριο του Μουσείο Μπενάκη.

1847

Στιχουργήματα. Αριστοτέλους Βαλαωρίτου Λευκαδίου. Αθήνα: τυπ. Χ. Νικολαϊδου Φιλαδελφέως.

1857

Μνημόσυνα. Άσματα Αριστοτέλους Βαλαωρίτου Λευκαδίου. Κέρκυρα: τυπ. Ερμής Αντ. Τερζάκη και Θ. Ρωμαίου [η έκδοση ανατυπώθηκε το 1861 στην Αθήνα και, με προσθήκη νέων ποιημάτων, το 1868 ως μέρος της πρώτης συγκεντρωτικής έκδοσης ποιημάτων του Βαλαωρίτη].

1859

Η κυρά Φροσύνη. Το σήμαντρον. Ποίημα εἰς τέσσερα ἄσματα διῃρημένον, ᾧ καὶ ἕτερον συνεκδίδεται ποιημάτιον Τὸ Σήμαντρον ὑπὸ τοῦ ποιήσαντος τὰ Μνημόσυνα Ἀριστοτέλους Βαλαωρίτου Λευκαδίου. Κέρκυρα: τυπ. Ερμής Αντ. Τερζάκη.

Ευαγγελισμός - Ελληνισμός. Κέρκυρα: τυπ. Ερμής Αντ. Τερζάκη και Θ. Ρωμαίου.

1864

Ο ασπασμός. Υπό Αριστοτέλους Βαλαωρίτου. Εις την μητέραν Ελλάδα. Εν Ζακύνθω. Πρώτη έκδοση σε αυτοτελές μονόφυλλο, βλ. τη σημείωση του ποιητή που συνοδεύει το ποίημα στη συγκεντρωτική έκδοση του 1868.

1867

Αθανάσης Διάκος - Αστραπόγιαννος, επιμ. Π. Λάμπρου. Αθήνα: τυπ. Χ. Νικολαϊδου Φιλαδελφέως.

1872

Ο Ανδριάς του Αοιδίμου Γρηγορίου του Ε' Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως / Προσφώνησις Αριστοτέλους Βαλαωρίτου.Τυπογραφείον Εκατόγχειρος. Την ίδια χρονιά κυκλοφορεί το ποίημα σε τρία αυτοτελή φυλλάδια -ενώ η πρώτη του δημοσίευση είναι στις 25 Μαρτίου 1872 σε μονόφυλλο με τίτλο «Έκτακτον Παράρτημα της Εφημερίδος των Συζητήσεων». Το ποίημα επίσης την ίδια χρονιά και σε λατινική μετάφραση: Dithyrambus in simulacrum Patriarhae Gregorii V. A. poeta genicο Arist. Valaοrite Latine interpretatus de Jο. N. Stamatelo Leucadio. Zacynthi Typis «Parnassi» S. C. Rhaphtani MDCCCLXXI.

1878

Η λίμνη εκ του Λαμαρτίνου. Αθήνα: Γραφείον της Εστίας (ανάτυπο). [Την ίδια χρονιά επανέκδοση σε ένα τομίδιο με τίτλο Η Λίμνη του Λαμαρτίνου : Ποίημα / Μεταφρασθέν υπό Αγγέλου Βλάχου (1864), Σπυρίδωνος Βασιλειάδη (1870), Ιωάννου Καρασούσα (1872) και Αριστοτέλους Βαλαωρίτου (1878), Αθήνα: εκ του Τυπογραφείου Πέτρου Περρή.

Συγκεντρωτικές εκδόσεις

1868

Ποιήματα / Αριστοτέλους Βαλαωρίτου, εκδιδόμενα υπό Παύλου Λάμπρου. T. 1: Μνημόσυνα και έτερα ανέκδοτα / Τ. 2: Κυρά Φροσύνη και Σήμαντρον. Η 1η συγκεντρωτική έκδοση και συνάμα η 3η, μετά την επανέκδοση του 1861, επαυξημένη αυτή τη φορά έκδοση των Μνημοσύνων). Ο Βαλαωρίτης δεν περιλαμβάνει στη συγκεντρωτική έκδοση τα νεανικά Στιχουργήματα, αποκηρύσσοντάς τα σιωπηρά.

1884

Άπαντα Αριστοτέλους Βαλαωρίου. Τόμος Α'. Μνημόσυνα -- Τόμος Β΄. Κυρά Φροσύνη --Τόμος Γ΄. Αθανάσιος Διάκος. Εκ του τυπογραφείου του Παρνασσού.

1891

Ποιήματα. τ. Ι & ΙΙ, Επιμ. Ι.Α. Βαλαωρίτου & Π. Λάμπρου. Αθήνα, Βιβλιοπωλείον της Εστίας. T. 1: Στιχουργήματα, Μνημόσυνα και έτερα ποιήματα--Τ. 2: Κυρά Φροσύνη, Αθανάσης Διάκος, Φωτεινός. Για πρώτη φορά εκδίδεται μεταθανάτια και ο ημιτελής Φωτεινός, με φροντίδα του γιου του, ενώ τα έτερα ποιήματα των Μνημοσύνων προσαυξάνονται με ποιήματα μεταγενέστερα της προηγούμενης έκδοσης του 1868, ποιήματα που δεν είχε συγκεντρώσει σε συλλογή ο Βαλαωρίτης όσο ζούσε.

1893

Έργα. Επιμέλεια Α. Σ. Βυζαντίου. Τεργέστη.

1903

Ποιήματα. Αθήνα: Φέξης.

1907-1908

Αριστοτέλους Βαλαωρίτου, Βίος και έργα. Επιμ. Ι. Α. Βαλαωρίτου, τόμοι Α-Γ. Αθήνα: Βιβλιοθήκη Μαρασλή, Τύποις Π. Δ. Σακελαρίου. Ο 1ος τόμος περιέχει πρόλογο, βιογραφικές σημειώσεις (υπό Ι.Α. Βαλαωρίτου) διανθισμένες με επιστολές, αναδημοσίευση μελετών για τον Βαλαωρίτη (του Ε. Ροΐδη, του Κ. Παλαμά, του Σπ. Λάμπρου, του Τ. Φιλήμονα, του A. Mezier), αγορεύσεις του Βαλαωρίτη, αλληλογραφία με τον Λασκαράτο. Ο 2ος τόμος περιέχει συλλογές και πεζά: Στιχουργήματα, Μνημόσυνα και έτερα ποιήματα, Ιστορικά διηγήματα, Δημώδης περί Βάλμα θρύλος, Απαντήσις εις Δημήτριον Βερναρδάκην. Ο 3ος τόμος περιέχει τις τρεις εκτενείς ποιητικές συνθέσεις: Κυρά Φροσύνη, Αθανάσιος Διάκος, Φωτεινός.

1916

Αριστοτέλους Βαλαωρίτου Έργα. Μετά βιογραφικού σημειώματος υπό Ι. Ζερβού. Αθήνα: Φέξης.

1924-1925

Αριστοτέλους Βαλαωρίτου Έργα, τ. Α΄, πρόλογος Αρ. Καμπάνη. Αθήνα: Ελευθερουδάκης.

Αριστοτέλους Βαλαωρίτου Έργα. τ. Β΄. Αθήνα: Ελευθερουδάκης.

1925

Αριστοτέλους Βαλαωρίτου, Ποιήματα. Αθήνα: Γ. Βασιλείου.

1937

Αριστοτέλους Βαλαωρίτου, Ποιήματα ανέκδοτα, επιμ. Β. Δ. Πατριαρχέα. Αθήνα: Βιβλιοπωλείον της Εστίας Ι.Δ. Κολλάρος.

1939;

Αρ. Βαλαωρίτη, Έργα. Πρόλογος και σημειώματα Κ. Καιροφύλα, τ. 1-2. Αθήνα: Σιδέρης. χ.χ., Σύλλογος προς διάδοσιν ωφελίμων βιβλίων, Αθήναι. [Τόμος πρώτος: Ποιήματα. Τόμος δεύτερος: Πεζά]

1955

Ο Αρ. Βαλαωρίτης διά την Αγγλοκρατίαν. Ανέκδοτον ηρωικόν στιχούργημα, επιμ. Β. Δ. Πατριαρχέα. Αθήνα.

1954-5

Τα άπαντα του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη, πρόλογος Σ. Μελά, εισ. & επιμ. Κλ. Παράσχου, τ. 1-2. Αθήνα: Αθηναϊκαί Εκδόσεις. Στον δεύτερο τόμο περιλαμβάνονται ανέκδοτα ώς τότε ποιήματα και μεταφράσεις αλλά και πρώτες μορφές εκδομένων ποιημάτων, σε επιμέλεια του Βασ. Δ. Πατριαρχέα, ανατύπωση της έκδοσης του 1937. Ειδικότερα, στον δεύτερο τόμο περιλαμβάνονται και ανέκδοτα ποιήματα και μεταφράσεις αλλά και πρώτες μορφές εκδομένων ποιημάτων. Δεν περιλαμβάνονται ωστόσο κάποιες «παραφράσεις» του Βαλαωρίτη αλλά και κάποια ποιήματα που είτε εντοπίστηκαν αργότερα στο αρχείο του είτε αποτελούν μέρος επιστολών και δημοσιεύονται στην μετέπειτα έκδοση Σαββίδη-Τσαντσάνογλου (1981).

1961-1963

Αριστοτέλη Βαλαωρίτη Άπαντα, Πρόλογος Άρ. Καμπάνη, Κριτική Ανάλυση Κ. Παλαμά, τ. 1-2. Αθήνα: Φιλολογική «Νεοελληνική Βιβλιοθήκη». [Περιλαμβάνονται και κάποιες «παραφράσεις» του Βαλαωρίτη που δεν υπάρχουν στην έκδοση Παράσχου, αλλά δεν περιλαμβάνονται ανέκδοτα ποιήματα και μεταφράσεις ή και πρώτες μορφές εκδομένων ποιημάτων].

1970

Αριστοτέλης Βαλαωρίτης, Φωτεινός, επιμ. Γ.Π. Σαββίδη. Αθήνα: Ερμής, Αθήνα. Η έκδοση βασίζεται στο χειρόγραφο με αποκατάσταση στίχων, ορθογραφική ενοποίηση, αλλαγές στη στίξη, προσθήκη ονομάτων στα διαλογικά μέρη.

1980-1981

Βίος, επιστολές και πολιτικά κείμενα, τ. Α΄, φιλολογική επιμ. Γ. Π. Σαββίδης και Ν. Λυκούργου. Αθήνα: Ίκαρος.

Ποιήματα και Πεζά, τ. Β΄, επιλογή και φιλολογική επιμ. Γ. Π. Σαββίδης και Ελ. Τσαντσάνογλου. Αθήνα: Ίκαρος. Πρόκειται για εκτενή ανθολόγηση, που περιλαμβάνει και δύο άτιτλα και αχρονολόγητα αποσπάσματα που είχε δημοσιεύσει ο Γ. Π. Σαββίδης στο αφιερωματικό τεύχος της Νέας Εστίας 1259 (1979), καθώς και μια δεύτερη παραλλαγή του αφιερωματικού «Τη αξιεράστω και φιλομούσω Κλεαρέτη Σκιαδαρέση, εις ανάμνησιν της 25 Μαρτίου 187«» , από χειρόγραφο σωζόμενο στο Αρχείο Βαλαωρίτη

1998

Αριστοτέλης Βαλαωρίτης. Ένας ρομαντικός, ανθολόγηση, εισαγωγή Ν. Βαλαωρίτης. Αθήνα: Ερμής. Περιλαμβάνει μέρος από ανέκδοτο νεανικό ποίημα 3.500 στίχων με τίτλο «Στίχοι γραφθέντες κατά τας τελευταίας ημέρας της εις Ελβετίαν αναχωρήσεώς μου. Ποίημα εναντίον της Αγγλοκρατίας εν ταις Ιονίοις Νήσοις» (1842-43). Όπως σημειώνει ο επιμελητής (δισέγγονος του ποιητή και σημαντικός ποιητής ο ίδιος) Νάνος Βαλαωρίτης, το ποίημα «είχε αφαιρεθεί από τα Ανέκδοτα του Πατριαρχέα (1937) λόγω της προληπτικής λογοκρισίας της Κυβερνήσεως του Ιω. Μεταξά».

Για μεταφράσεις ποιημάτων του Α. Βαλαωρίτη, ο αναγνώστης μπορεί να συμβουλευτεί τη βάση βιβλιογραφίας «Μεταφράσεις της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας σε άλλες γλώσσες» στην Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα.

Βιβλιογραφία-Δικτυογραφία

Βασική βιβλιογραφία (επιλογή)

Δεν καταλογογραφούνται εξαντλητικά τα άρθρα που περιλαμβάνονται στα αφιερώματα περιοδικών που καταγράφονται παρακάτω. Για άρθρα που δημοσιεύονται σε συλλογικούς τόμους και τα αναλυτικά περιεχόμενα των τόμων βλ. τώρα την ψηφιακή βάση "Σύμμεικτα της νεοελληνικής φιλολογίας".

• 1979. Βιβλιογραφία Αριστοτέλη Βαλαωρίτη. Εκατό χρόνια από το θάνατό του. Πρόλογος Κ. Παλαμά, Αθήνα: ΟΕΔΒ.
• Αλισανδράτος, Γ. 1991. «Αρχειακά σύμμεικτα για τον Βαλαωρίτη». Μολυβδο-κονδυλο-πελεκετής 3: 139-166.
• Αργυρίου, Α. 2008. Η Μεγάλη Ιδέα στο έργο του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη. Ιωάννινα: Εταιρεία Ηπειρωτικών Μελετών.
• Γαραντούδης, Ε. 2001. Οι Επτανήσιοι και ο Σολωμός. Όψεις μιας σύνθετης σχέσης (1820-1950). Αθήνα: Καστανιώτης.
• Γεωργαντά, Αθ. - Σαββίδης, Γ. Π. 1986. «Αθησαύριστα κείμενα του Βαλαωρίτη. ΙΙ (και άγνωστες πληροφορίες για τη ζωή και το έργο του)», Πάλιμψηστον 3: 37-53.
• Γρηγόρης, Γ. (επιμ.) 1975. Αριστοτέλης Βαλαωρίτης. Ο αρματολός της λύρας, 1824 - 1879. Βίος, έργα, ανθολογία, κριτική εικόνες, βιβλιογραφία. Αθήνα: Εταιρεία Λευκαδικών Μελετών.
• Δημαράς, Κ.Θ. 2000. Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας. Από τις πρώτες ρίζες ως την εποχή μας. Αθήνα: «Γνώση» [9η έκδοση].
• Καραντώνης, Α. 1979. «Η ποίηση και η ποιητική του Βαλαωρίτη», Νέα Εστία 1259: 188-202.
• Μαστροδημήτρης, Π. Δ. 2001. «Αριστοτέλης Βαλαωρίτης: Ο ιστορικός-εθνικός ποιητής και οι θέσεις της κριτικής», Μνήμη Γ.Π. Σαββίδη. Αθήνα: Ερμής, 96-115.
• Μητσού, Μ. 1999. «Ο Βαλαωρίτης, ο Κουμανούδης και "το σχοινί του Πατριάρχη"», Τα Ιστορικά 30: 125-136.
• Παλαμάς, Κ. 1924. Αριστοτέλης Βαλαωρίτης (1824-1924). Αθήνα: Ελευθερουδάκης.
• Παπαθεοδώρου, Γ. 2009. Ρομαντικά πεπρωμένα. Ο Αριστοτέλης Βαλαωρίτης ως «εθνικός ποιητής». Αθήνα: Βιβλιόραμα.
• Πολίτης, Λ. 1989. Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης [9η έκδοση].
• Πυλαρινός, Θ. 2003. Επτανησιακή Σχολή. Αθήνα: Σαββάλας.
• Σαββίδης, Γ.Π. 1988 [1970]. «Ο 'Φωτεινός' για μας, σήμερα», εισαγωγή στο Αριστοτέλης Βαλαωρίτης, Φωτεινός. Αθήνα: Ερμής, Αθήνα.
• Σαββίδης, Γ.Π. 1979. «Λανθάνοντα και αθησαύριστα κείμενα του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη», Νέα Εστία 1259: 220-234.
• Σάντας, Κ. 2012. Αριστοτέλης Βαλαωρίτης, μτφρ. Μαρίνα Τουλγαρίδου, επιμ. Παρασκευή Κοψιδά-Βρεττού. Αθήνα: Fagotto.
• Σβορώνος, Ν. Γ. 1982, «Ο Βαλαωρίτης ιστορικός», Ανάλεκτα νεοελληνικής ιστορίας και ιστοριογραφίας, εισαγωγή - επιμέλεια Ξ. Γιαταγάνας, Αθήνα: Θεμέλιο, 407-412.
• Σταυροπούλου, Ε.-Λ. 1979. «Σάτιρα, ποίηση και πολιτική. (Ο Αριστοτέλης Βαλαωρίτης σατιρίζεται από τον Π. Πάνα)», Νέα Εστία 1259: 188-202.
• Σταυροπούλου, Ε.-Λ. 1996. «Ο Βαλαωρίτης και η κριτική των συγχρόνων του», στο Οι ποιητές του Γ. Π. Σαββίδη. Αθήνα: Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας και Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού, 161-182.
• Στεργελλής, Α. 1970. Βαλαωρίτικα. Από το αρχείο του Ελληνικού Ινστιτούτου Βενετίας. Αθήνα (ανάτυπο από το περιοδικό Παρνασσός 12: 113-120).

Αφιερώματα

• Εστία 231 (1880)
• Ελληνική Δημιουργία 35 (15 Ιουλίου 1949)
• Νέα Εστία 1259 (1979): κείμενα των Σαββίδη, Αλισανδράτου, Σταυροπούλου, Ξύδη, Καραντώνη, Βαφόπουλου, Τσαντσάνογλου κ.ά. καθώς ανατυπώσεις παλαιότερων κειμένων.
• Τετράδια «Ευθύνης» 10 (1979). Κείμενα για τον Αριστοτέλη Βαλαωρίτη : εκατό χρόνια από τον θάνατό του

Δικτυακές πηγές - Τηλεοπτικά ντοκιμαντέρ

• Η σελίδα του Α. Βαλαωρίτη στον Πολιτιστικό Θησαυρό της Ελληνικής Γλώσσας.
• ΠΑΝΔΕΚΤΗΣ:Νεοελληνική Προσωπογραφία: οπτικό υλικό για τον Βαλαωρίτη.
• Η σελίδα του Α. Βαλαωρίτη στο Εθνικό Κέντρο Βιβλίου.
• Ψηφιακό αρχείο ΕΡΤ: Το επεισόδιο της σειράς «ΕΠΤΑΝΗΣΙΟΙ ΠΟΙΗΤΕΣ» περιηγείται στο νησί των κορυφαίων μας ποιητών, ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ ΒΑΛΑΩΡΙΤΗ και ΑΓΓΕΛΟΥ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΥ

© Αγγέλα Γιώτη 2014. Τελευταία ενημέρωση Σεπτ. 2016, Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας.