Εξώφυλλο

Αρχαιογνωσία και Αρχαιογλωσσία στη Μέση Εκπαίδευση

Ιστορία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας

του Α.-Φ. Χριστίδη

8. Οι διάλεκτοι της αρχαίας ελληνικής γλώσσας

Τί σημαίνει «αναβαθμίστηκε»;

Σημαίνει ότι εμπλουτίστηκε το λεξιλόγιο της ώστε να είναι σε θέση να εκφράσει τις έννοιες που χρειάζεται μια κοινωνική δομή πιο σύνθετη (η δομή του κράτους) από τη δομή του χωριού, τις ανάγκες της οποίας αρχικά εξυπηρετούσε. Έτσι προστέθηκαν πολλές καινούργιες λέξεις είτε με δανεισμό από τα αρχαία ελληνικά είτε μεταφράζοντας στα ελληνικά όρους από άλλες γλώσσες (κυρίως από τα γαλλικά). Για παράδειγμα, η λέξη διαμέρισμα είναι ακριβής μετάφραση του γαλλικού appartement και «φτιάχνεται» τον 19ο αιώνα για να περιγράψει μια πραγματικότητα που δεν υπήρχε παλιότερα. Οι λέξεις νόμος, διοίκηση, εξουσία, εφετείο, βουλή, βουλευτής, πρόεδρος και πολλές άλλες «ξαναμπαίνουν» στην κοινή ελληνική από τα αρχαία ελληνικά. Οι τουρκικές λέξεις που αποδίδουν έννοιες της διοίκησης στα χρόνια της Τουρκοκρατίας (ντοβλέτι, φιρμάνι, αγάς, πασάς, μπέης κ.ά.) αντικαθίστανται από ελληνικής καταγωγής λέξεις, και όσες επιζούν χρησιμοποιούνται μόνο στον οικείο, καθημερινό λόγο, συχνά με μεταφορική σημασία(ερώτηση  ). Ακόμα και σήμερα μπορεί να ακούσει κανείς την έκφραση πασά μου! ως χαϊδευτική προσφώνηση ή την έκφραση ζει μπέικα, δηλαδή 'σαν μπέης' (ερώτηση  ). Έτσι λοιπόν δημιουργήθηκε η κοινή νεοελληνική.

Ερώτηση

Μπορείτε να αναφέρετε μερικές τουρκικές λέξεις που χρησιμοποιούμε μέχρι και σήμερα; Σκεφτείτε ιδιαίτερα φαγητά και γλυκά.

Απάντηση

Είναι πάρα πολλές· δείτε από μία δάνεια λέξη σχεδόν για το κάθε γράμμα της αλφαβήτας: άτι, βερεσέ, γιαπί, διαγουμίζω, εργένης, ζόρι, ιμάμης, καμπούρα, λαγούμι, μαβής, ναργιλές, οκά, περβάζι, ραχάτι, σοβάς, τέντζερης, φλιτζάνι, χαβαλές κλπ.

Φαγητά και γλυκά: χουρμάς, φρατζόλα, τζατζίκι, σουτζουκάκι, ραβανί, πεϊνιρλί, ντολμάς, μεζές, λουκούμι, κεφτές, ιμάμ, εκμέκ, γιαούρτι κλπ.

Ερώτηση

Ξέρετε άλλες χαϊδευτικές προσφωνήσεις από τα τουρκικά;

Απάντηση

Ειδικά όσοι είστε από τη Βόρεια Ελλάδα θα έχετε ακούσει τα γιαβρί μου!, τζιέρι μου! και τζάνεμ!