Ψηφίδες για την ελληνική γλώσσα

«… οι κοινωνικές δυνάμεις που συγκρότησαν τους πόλους της γλωσσικής διαμάχης κατά τον 20^ό αιώνα διέφεραν από τις αντίστοιχες του 18^ου και του 19^ου αιώνα κατά τούτο: Οι δημοτικιστές- εσωτερικά διαφοροποιημένοι- αποτελούσαν ένα σύνολο που ενεργούσε εκτός κρατικών θεσμών και που σκόπευε ή να διεισδύσει στους θεσμούς ή να τους ανατρέψει. Οι οπαδοί της καθαρεύουσας αποτέλεσαν ένα σύνολο που υποστηρίχτηκε από προσδιορισμένους φορείς εξουσίας (Εκκλησία, Κρατική Διοίκηση, Πανεπιστήμιο) και που διέθετε επομένως τα όπλα που του εξασφάλιζε η εξουσία της οποίας ήταν φορέας. Αποτέλεσμα τούτου ήταν η βαθμιαία πρόσληψη της μεν δημοτικής ως συμβόλου ανατρεπτικού λόγου, της δε καθαρεύουσας ως συμβόλου αυθεντίας.

Από τις αρχές του 20^ού αιώνα και έπειτα, η αναμέτρηση οδήγησε στα μέτρα που προβλέφθηκαν, ψηφίστηκαν και εφαρμόσθηκαν, με στόχο την πάταξη του δημοτικιστικού λόγου μέσα από το δρόμο της θεσμικής κύρωσης.

Η σοβαρή πολιτική κρίση που σημειώθηκε εξαιτίας της μετάφρασης της Καινής Διαθήκης ("Ευαγγελιακά", 1901) και λίγο αργότερα της Ορέστειας ("Ορεστειακά", 1903) ήταν η απαρχή μιας μακράς πορείας τέτοιων ενεργειών. Όπως είναι γνωστό, η έκδοση της μεταφρασμένης Καινής Διαθήκης από τη βασίλισσα Όλγα (1898) καθώς και η μετάφραση του Κατά Ματθαίον Ευαγγελίου από τον Αλέξανδρο Πάλλη στην εφημερίδα Ακρόπολις (1901), ξεσήκωσαν όχι μόνο την Εκκλησία αλλά και το λαϊκό αίσθημα. […] Τα αιματηρά επεισόδια επαναλήφθηκαν το Νοέμβριο του 1903, όταν ανέβηκε στο τότε Βασιλικό Θέατρο η Ορέστεια σε μετάφραση του Γεωργίου Σωτηριάδη, μετέπειτα καθηγητή της Φιλοσοφικής Σχολής. Πριν από την παράσταση, η νεαρή τότε ηθοποιός Μαρίκα Κοτοπούλη απήγγειλε την "Ωδή στην Τραγωδία" του Κωστή Παλαμά. Έτσι βρέθηκε να είναι στόχος των συλλαλητηρίων και του απειλητικού πλήθους ο ίδιος ο Παλαμάς.»