Εξώφυλλο

Αρχαιογνωσία και Αρχαιογλωσσία στη Μέση Εκπαίδευση

Η Αρχαία Ελληνική Τέχνη και η Ακτινοβολία της

των Μανόλη Βουτυρά & Αλεξάνδρας Γουλάκη-Βουτυρά
Κέντρο Εκπαιδευτικής Έρευνας & Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών

6.3. Η γλυπτική στην Αττική κατά το δεύτερο μισό του 5ου αιώνα π.Χ.: Η συνέχεια της τέχνης του Φειδία

Στην εικοσαετία 450-430 π.Χ. δημιουργείται στη γλυπτική μια νέα τεχνοτροπία, τη διαμόρφωση της οποίας μπορούμε να παρακολουθήσουμε στον γλυπτό διάκοσμο του Παρθενώνα. Είναι μια τεχνοτροπία που συνδυάζει την καθαρότητα των περιγραμμάτων με την επιμέλεια στην απόδοση των λεπτομερειών, αναζητεί την αρμονία στις αναλογίες και αποφεύγει την εκζήτηση και τις θεατρικές κινήσεις. Ενδεικτική είναι η ονομασία «ωραίος ρυθμός», που υιοθέτησαν αρκετοί μελετητές. Τα τεχνοτροπικά χαρακτηριστικά που περιγράψαμε είναι λογικό να τα συνδέσουμε με την τέχνη του Φειδία, που ξέρουμε ότι είχε καθοριστική συμμετοχή στον σχεδιασμό του γλυπτού διακόσμου του Παρθενώνα.

Πόσο σημαντική ήταν η επίδραση του φειδιακού στιλ στην τέχνη και ιδιαίτερα στη γλυπτική από τα μέσα του 5ου αιώνα π.Χ. και έπειτα φαίνεται με σαφήνεια στην εξέλιξη του πορτρέτου. Στα χρόνια του «αυστηρού ρυθμού» υπήρχαν πλέον οι προϋποθέσεις για τη δημιουργία πορτρέτων τα οποία, ξεφεύγοντας από τις συμβάσεις της αρχαϊκής τέχνης, απέδιδαν χωρίς ωραιοποίηση τα φυσιογνωμικά χαρακτηριστικά των εικονιζόμενων προσώπων. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι το πορτρέτο του ποιητή Ομήρου, που μας παραδίδεται από αντίγραφα των ρωμαϊκών χρόνων (εικ. 224). Το πρωτότυπο τοποθετείται χρονολογικά λίγο πριν από τα μέσα του 5ου αιώνα π.Χ. και συμβαδίζει από τεχνοτροπική άποψη με τα γλυπτά των αετωμάτων του ναού του Δία στην Ολυμπία. Εντελώς διαφορετική είναι η αντίληψη για την απόδοση της ανθρώπινης φυσιογνωμίας στο πορτρέτο του Περικλή (εικ. 225), του οποίου το πρωτότυπο, έργο του γλύπτη Κρησίλα από την Κυδωνία της Κρήτης, ήταν στημένο στην Ακρόπολη της Αθήνας και χρονολογείται πιθανότατα λίγο μετά το 430 π.Χ., δηλαδή αμέσως μετά τον θάνατο του μεγάλου πολιτικού. Ο Περικλής εικονίζεται με κράνος στο κεφάλι, επειδή ήταν στρατηγός, αλλά πέρα από αυτό το στοιχείο κανένα φυσιογνωμικό χαρακτηριστικό δεν επιτρέπει να τον αναγνωρίσουμε, καθώς το πρόσωπό του είναι ωραιοποιημένο. Τα ρωμαϊκά αντίγραφα μας παραδίδουν μόνο το κεφάλι του αγάλματος του Περικλή, υπάρχουν όμως βάσιμοι λόγοι να υποθέσουμε ότι το σώμα του εικονιζόταν γυμνό. Έχουμε επομένως στην περίπτωση αυτή μια εξιδανίκευση, που οφείλουμε να την ερμηνεύσουμε ως προσπάθεια του καλλιτέχνη να δηλώσει την πολιτική και ηθική αρετή του εικονιζόμενου. Ο συλλογισμός αυτός οδηγεί στο συμπέρασμα ότι ο «ωραίος ρυθμός» δεν ήταν μόνο μια αισθητική επιλογή, αλλά ότι συνέδεσε συνειδητά την ομορφιά με την αρετή για να εκπέμψει ένα ηθικό και κοινωνικό μήνυμα.