1.3. Το ιστορικό έπος

Ποιήματα με θέμα αντλημένο από την παλαιότερη και σύγχρονη ιστορία μαρτυρούνται ήδη στην αρχαϊκή και κλασική εποχή. Γραμμένα είτε σε δακτυλικούς εξαμέτρους είτε συχνότερα σε ελεγειακά μέτρα, τα ιστορικά αυτά ποιήματα επικής κλίμακας προορίζονταν για απαγγελία σε θρησκευτικές εορτές και άλλες επίσημες εκδηλώσεις της πόλεως. Τα κυριότερα ιστορικά έπη, που διασώθηκαν σε ελάχιστα αποσπάσματα από την αρχαιότητα, περιλαμβάνουν τη Σμυρνηΐδα του ελεγειακού ποιητή Μίμνερμου με θέμα την ιστορία της Σμύρνης και τη σύγκρουση της πόλης με τους Λυδούς και τα Περσικά του Χοιρίλου από τη Σάμο με θέμα τη σύγκρουση Ελλήνων και Περσών. Εκτός από το ιστορικό/πολεμικό τους θέμα, αυτά τα ποιήματα μετατράπηκαν σταδιακά σε εγκώμια και οι ποιητές τους σε υμνητές στρατηγών και βασιλέων∙ χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο επικός Χοιρίλος από την Ίασο που ακολουθούσε τον Αλέξανδρο στις εκστρατείες του και κατέγραφε τα κατορθώματά του επί πληρωμή.

Αυτά τα εγκωμιαστικά έπη γραμμένα σε «ομηρίζον» ύφος απορρίπτονται από τον Καλλίμαχο στον Πρόλογο των Αιτίων καθώς βρίσκονται σε αντίθεση με την καλλιμαχική αισθητική και το ιδεώδες της λεπτότητας [Καλλίμαχος, Αίτ. απ.1, μετάφραση Θ.Δ. Παπαγγελής, ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ ΑΕ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΣ 157]:

Μου καταμαρτυρούν/ ότι δεν άπλωσα ποίημα ενιαίο και συνεχές/ σε πολλές χιλιάδες στίχους περί βασιλέων και … ηρώων.

Φαίνεται ότι πολλοί ελληνιστικοί ποιητές επιδίδονταν στη συγγραφή τέτοιων επών, μια τάση που ενισχυόταν από την ανάγκη των ελληνιστικών μοναρχών να έχουν επίσημους ποιητές στις αυλές τους, αλλά και από ένα σύγχρονο γεγονός που επικαιροποιούσε την αέναη σύγκρουση Ελλήνων και βαρβάρων, την επέλαση των Γαλατών.

Από τα ελληνιστικά ιστορικά έπη, κάποια από τα οποία είχαν και εθνογραφικό/γεωγραφικό προσανατολισμό, δεν σώθηκαν παρά μόνο τίτλοι και αποσπάσματα. Κυριότερος εκπρόσωπος αυτού του τύπου της επικής ποίησης είναι ο Ριανός από την Κρήτη (γεν. 275 π.Χ.) που έγραψε σχετικά με την ιστορία μεγάλων ελληνικών φύλων και περιοχών. Χαρακτηριστικοί τίτλοι των επών του που αναπτύσσονταν σε πολλά βιβλία είναι τα Θεσσαλικά, τα Αχαϊκά, τα Ηλιακά και τα Μεσσηνιακά.

Στο μεταίχμιο ιστορικού έπους και αιτιολογίας βρίσκεται μια άλλη κατηγορία ελληνιστικών ποιημάτων με θέμα την κτίση πόλεων. Η ποίηση κτίσεων, όπως ονομάστηκε, αφηγείται μύθους και ιστορίες που εξηγούν («αιτιολογούν») την ίδρυση μιας πόλης και συγγενεύει με την ιστοριογραφία. Η μεγαλύτερη συλλογή ποιημάτων κτίσης αποδίδεται στον Απολλώνιο Ρόδιο, ο οποίος έγραψε για την ίδρυση της Καύνου, της Κνίδου, της Ρόδου, της Αλεξάνδρειας και της Ναυκράτεως.

Κείμενα:

· Καλλίμαχος, Ύμν.Δήλ. 171-188 (Η σύγκρουση Ελλήνων και Γαλατών)