3.4. Το παράδειγμα της Αλεξάνδρειας

Πολλές ανεκδοτολογικές αφηγήσεις συγκροτούν τον μύθο μιας από τις πιο θρυλικές πόλεις της ιστορίας, της Αλεξάνδρειας. Η πιο γνωστή μνημονεύεται από τον ιστορικό του Αλεξάνδρου Αρριανό (Ἀλεξάνδρου Ἀνάβασις 3.1-3.2):

Ο Αλέξανδρος έβαλε πλώρη για την Αλεξάνδρεια… Όταν έφτασε στην Κάνωβο και έπλευσε γύρω από τη λίμνη Μαρεώτιδα, έφτασε εκεί που σήμερα βρίσκεται η Αλεξάνδρεια… Τού φάνηκε ότι ο τόπος ήταν ωραιότατος για την ίδρυση μιας πόλης κι ότι μια τέτοια πόλη θα ευημερούσε… Ο ίδιος έκανε το σχέδιο της πόλης, πού θα τοποθετούνταν η αγορά, πόσοι ναοί θα οικοδομούνταν, και προς τιμήν ποιών θεών — κάποιοι από αυτούς θα ήταν ελληνικοί, αλλά και η Ίσιδα η Αιγυπτιακή… Κι επειδή ήθελε να σημειώσει τα όρια του τείχους αλλά δεν είχε με τι να γράψει, έχυσε αλεύρι στο έδαφος κι έτσι έκανε έναν κύκλο με τον οποίο περιέγραψε τα τείχη της πόλης…

Η Αλεξάνδρεια, που ιδρύθηκε το 331 π.Χ. σε μια παραθαλάσσια τοποθεσία της Αιγύπτου, έμελλε να γίνει το πιο λαμπρό οικονομικό και πολιτιστικό κέντρο της ελληνιστικής εποχής. Μεγάλο εμπορικό λιμάνι της Μεσογείου, η Αλεξάνδρεια στέγασε δύο από τα θαύματα του αρχαίου κόσμου: τον κολοσσιαίο φάρο που δέσποζε στη νήσο Φάρο και την περίφημη Βιβλιοθήκη που αριθμούσε γύρω στους 500.000 κυλίνδρους. Εκεί οι Πτολεμαίοι έδειξαν όλο τους τον πλούτο και τη μεγαλοπρέπεια, χτίζοντας, μεταξύ άλλων, τα ανάκτορα, το Μουσείο και τη Βιβλιοθήκη, το Σαραπείο, και το Σήμα, ένα μαυσωλείο όπου φυλασσόταν το σώμα του Αλεξάνδρου. Προχώρησαν στην αποθέωσή τους και καθιέρωσαν μια μεγαλόπρεπη γιορτή, τα Πτολεμαία, που περιελάμβανε και τη «Μεγάλη Πομπή» ανθρώπων, εξωτικών ζώων και λαφύρων.

Πληθυσμιακά οι κάτοικοι της Αλεξάνδρειας χωρίζονταν σε διακριτές κατηγορίες, τους Αιγύπτιους, τους Ιουδαίους και τους Σύριους, τους Μακεδόνες μισθοφόρους και τους Έλληνες που συνέρρεαν από κάθε μεριά του ελληνικού κόσμου στην πτολεμαϊκή πρωτεύουσα. Ο όρος «Αλεξανδρινός» κατέληξε λοιπόν να δηλώνει οποιονδήποτε είτε έμπορο είτε γραφειοκράτη είτε στρατιώτη είτε λόγιο δραστηριοποιούνταν στην Αλεξάνδρεια και μοιραζόταν μια κοινή πολιτισμική ταυτότητα. Ο πληθυσμός της κατά τους μεταχριστιανικούς αιώνες υπολογίζεται μεταξύ του μισού και του ενός εκατομμυρίου κατοίκων, κάτι που την έκανε ίση σχεδόν με την αυτοκρατορική Ρώμη. Οι δρόμοι ήταν πάντοτε κατάμεστοι, οι πολίτες μπορούσαν να απολαμβάνουν μεγαλοπρεπή θεάματα, η χλιδή ήταν το σήμα κατατεθέν της πόλης — η Αλεξάνδρεια ήταν, όπως μας περιγράφει ο Ηρώνδας, μία εκπληκτική μεγαλούπολη (1.26-33):

Τα πάντα, όσα υπάρχουν και είναι δυνατά, υπάρχουν στην Αίγυπτο: πλούτη, παλαίστρα, δύναμη, χαρά, δόξα, θεάματα, φιλόσοφοι, χρυσάφι, νεαρά αγόρια, το ιερό των θεών αδελφών, ένας εξαιρετικός βασιλιάς, το Μουσείο, κρασί, όσα αγαθά μπορεί να ποθήσει κανείς, γυναίκες περισσότερες κι από τα αστέρια του ουρανού…

Κείμενα:

· Παυσανίας, 1.8.6-9.3 (Τα αγάλματα των Πτολεμαίων της Αιγύπτου στο Ωδείο της Αθήνας)

· Στράβων 17.1.6-13 (Η περιγραφή της Αλεξάνδρειας καιτων μνημείων της)

· Αθήναιος, Δειπνοσοφισταί 5.25-36 (Περιγραφή της Μεγάλης Πομπής των Πτολεμαίων)

Βιβλιογραφία:

· Bernand. 1997. Αλεξάνδρεια των Πτολεμαίων. Μετάφρ. Α. Καλλέγια-Γαδ. Αθήνα.

· G. Shipley. 2012. Ο ελληνικός κόσμος μετά τον Αλέξανδρο. Μετάφρ. Μ. Ζαχαριάδου. Αθήνα: ΜΙΕΤ.