Γραφικό

Μνημοσύνη
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο,
ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι χρυσάμπυκες ἐξεγένοντο
ἐννέα, τῇσιν ἅδον θαλίαι καὶ τέρψις ἀοιδῆς. Ησίοδος, Θεογονία 915-7

ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ

Ἱστορίαι (4.58.1-4.61.7)

[4.58.1] Τοῦ δ᾽ αὐτοῦ θέρους ἐν Σικελίᾳ Καμαριναίοις καὶ Γελῴοις ἐκεχειρία γίγνεται πρῶτον πρὸς ἀλλήλους· εἶτα καὶ οἱ ἄλλοι Σικελιῶται ξυνελθόντες ἐς Γέλαν, ἀπὸ πασῶν τῶν πόλεων πρέσβεις, ἐς λόγους κατέστησαν ἀλλήλοις, εἴ πως ξυναλλαγεῖεν. καὶ ἄλλαι τε πολλαὶ γνῶμαι ἐλέγοντο ἐπ᾽ ἀμφότερα, διαφερομένων καὶ ἀξιούντων, ὡς ἕκαστοί τι ἐλασσοῦσθαι ἐνόμιζον, καὶ Ἑρμοκράτης ὁ Ἕρμωνος Συρακόσιος, ὅσπερ καὶ ἔπεισε μάλιστα αὐτούς, ἐς τὸ κοινὸν τοιούτους δὴ λόγους εἶπεν.
[4.59.1] «Οὔτε πόλεως ὢν ἐλαχίστης, ὦ Σικελιῶται, τοὺς λόγους ποιήσομαι οὔτε πονουμένης μάλιστα τῷ πολέμῳ, ἐς κοινὸν δὲ τὴν δοκοῦσάν μοι βελτίστην γνώμην εἶναι ἀποφαινόμενος τῇ Σικελίᾳ πάσῃ. [4.59.2] καὶ περὶ μὲν τοῦ πολεμεῖν ὡς χαλεπὸν τί ἄν τις πᾶν τὸ ἐνὸν ἐκλέγων ἐν εἰδόσι μακρηγοροίη; οὐδεὶς γὰρ οὔτε ἀμαθίᾳ ἀναγκάζεται αὐτὸ δρᾶν, οὔτε φόβῳ, ἢν οἴηταί τι πλέον σχήσειν, ἀποτρέπεται. ξυμβαίνει δὲ τοῖς μὲν τὰ κέρδη μείζω φαίνεσθαι τῶν δεινῶν, οἱ δὲ τοὺς κινδύνους ἐθέλουσιν ὑφίστασθαι πρὸ τοῦ αὐτίκα τι ἐλασσοῦσθαι· [4.59.3] αὐτὰ δὲ ταῦτα εἰ μὴ ἐν καιρῷ τύχοιεν ἑκάτεροι πράσσοντες, αἱ παραινέσεις τῶν ξυναλλαγῶν ὠφέλιμοι. [4.59.4] ὃ καὶ ἡμῖν ἐν τῷ παρόντι πειθομένοις πλείστου ἂν ἄξιον γένοιτο· τὰ γὰρ ἴδια ἕκαστοι εὖ βουλευόμενοι δὴ θέσθαι τό τε πρῶτον ἐπολεμήσαμεν καὶ νῦν πρὸς ἀλλήλους δι᾽ ἀντιλογιῶν πειρώμεθα καταλλαγῆναι καί, ἢν ἄρα μὴ προχωρήσῃ ἴσον ἑκάστῳ ἔχοντι ἀπελθεῖν, πάλιν πολεμήσομεν.
[4.60.1] «Καίτοι γνῶναι χρὴ ὅτι οὐ περὶ τῶν ἰδίων μόνον, εἰ σωφρονοῦμεν, ἡ ξύνοδος ἔσται, ἀλλ᾽ εἰ ἐπιβουλευομένην τὴν πᾶσαν Σικελίαν, ὡς ἐγὼ κρίνω, ὑπ᾽ Ἀθηναίων δυνησόμεθα ἔτι διασῶσαι· καὶ διαλλακτὰς πολὺ τῶν ἐμῶν λόγων ἀναγκαιοτέρους περὶ τῶνδε Ἀθηναίους νομίσαι, οἳ δύναμιν ἔχοντες μεγίστην τῶν Ἑλλήνων τάς τε ἁμαρτίας ἡμῶν τηροῦσιν ὀλίγαις ναυσὶ παρόντες, καὶ ὀνόματι ἐννόμῳ ξυμμαχίας τὸ φύσει πολέμιον εὐπρεπῶς ἐς τὸ ξυμφέρον καθίστανται. [4.60.2] πόλεμον γὰρ αἰρομένων ἡμῶν καὶ ἐπαγομένων αὐτούς, ἄνδρας οἳ καὶ τοῖς μὴ ἐπικαλουμένοις αὐτοὶ ἐπιστρατεύουσι, κακῶς τε ἡμᾶς αὐτοὺς ποιούντων τέλεσι τοῖς οἰκείοις, καὶ τῆς ἀρχῆς ἅμα προκοπτόντων ἐκείνοις, εἰκός, ὅταν γνῶσιν ἡμᾶς τετρυχωμένους, καὶ πλέονί ποτε στόλῳ ἐλθόντας αὐτοὺς τάδε πάντα πειράσασθαι ὑπὸ σφᾶς ποιεῖσθαι.
[4.61.1] «Καίτοι τῇ ἑαυτῶν ἑκάστους, εἰ σωφρονοῦμεν, χρὴ τὰ μὴ προσήκοντα ἐπικτωμένους μᾶλλον ἢ τὰ ἑτοῖμα βλάπτοντας ξυμμάχους τε ἐπάγεσθαι καὶ τοὺς κινδύνους προσλαμβάνειν, νομίσαι τε στάσιν μάλιστα φθείρειν τὰς πόλεις καὶ τὴν Σικελίαν, ἧς γε οἱ ἔνοικοι ξύμπαντες μὲν ἐπιβουλευόμεθα, κατὰ πόλεις δὲ διέσταμεν. [4.61.2] ἃ χρὴ γνόντας καὶ ἰδιώτην ἰδιώτῃ καταλλαγῆναι καὶ πόλιν πόλει, καὶ πειρᾶσθαι κοινῇ σῴζειν τὴν πᾶσαν Σικελίαν, παρεστάναι δὲ μηδενὶ ὡς οἱ μὲν Δωριῆς ἡμῶν πολέμιοι τοῖς Ἀθηναίοις, τὸ δὲ Χαλκιδικὸν τῇ Ἰάδι ξυγγενείᾳ ἀσφαλές. [4.61.3] οὐ γὰρ τοῖς ἔθνεσιν, ὅτι δίχα πέφυκε, τοῦ ἑτέρου ἔχθει ἐπίασιν, ἀλλὰ τῶν ἐν τῇ Σικελίᾳ ἀγαθῶν ἐφιέμενοι, ἃ κοινῇ κεκτήμεθα. [4.61.4] ἐδήλωσαν δὲ νῦν ἐν τῇ τοῦ Χαλκιδικοῦ γένους παρακλήσει· τοῖς γὰρ οὐδεπώποτε σφίσι κατὰ τὸ ξυμμαχικὸν προσβοηθήσασιν αὐτοὶ τὸ δίκαιον μᾶλλον τῆς ξυνθήκης προθύμως παρέσχοντο. [4.61.5] καὶ τοὺς μὲν Ἀθηναίους ταῦτα πλεονεκτεῖν τε καὶ προνοεῖσθαι πολλὴ ξυγγνώμη, καὶ οὐ τοῖς ἄρχειν βουλομένοις μέμφομαι, ἀλλὰ τοῖς ὑπακούειν ἑτοιμοτέροις οὖσιν· πέφυκε γὰρ τὸ ἀνθρώπειον διὰ παντὸς ἄρχειν μὲν τοῦ εἴκοντος, φυλάσσεσθαι δὲ τὸ ἐπιόν. [4.61.6] ὅσοι δὲ γιγνώσκοντες αὐτὰ μὴ ὀρθῶς προσκοποῦμεν, μηδὲ τοῦτό τις πρεσβύτατον ἥκει κρίνας, τὸ κοινῶς φοβερὸν ἅπαντας εὖ θέσθαι, ἁμαρτάνομεν. [4.61.7] τάχιστα δ᾽ ἂν ἀπαλλαγὴ αὐτοῦ γένοιτο, εἰ πρὸς ἀλλήλους ξυμβαῖμεν· οὐ γὰρ ἀπὸ τῆς αὑτῶν ὁρμῶνται Ἀθηναῖοι, ἀλλ᾽ ἐκ τῆς τῶν ἐπικαλεσαμένων. καὶ οὕτως οὐ πόλεμος πολέμῳ, εἰρήνῃ δὲ διαφοραὶ ἀπραγμόνως παύονται, οἵ τ᾽ ἐπίκλητοι εὐπρεπῶς ἄδικοι ἐλθόντες εὐλόγως ἄπρακτοι ἀπίασιν.

[4.58.1] Το ίδιο καλοκαίρι έγινε ανακωχή στην Σικελία. Αρχικά έγινε μεταξύ Καμάρινας και Γέλας και ύστερα όλες οι άλλες ελληνικές πολιτείες της Σικελίας έστειλαν πρέσβεις στην Γέλα για να διαπραγματευθούν έναν γενικό συμφιλιωτικό διακανονισμό. Πολλές και διάφορες γνώμες διατυπώθηκαν, γιατί οι πολιτείες είχαν πολλές διαφορές μεταξύ τους και η καθεμιά πρόβαλλε αξιώσεις όταν θεωρούσε ότι αδικείται. Ο Ερμοκράτης του Έρμωνος, Συρακούσιος, ήταν εκείνος που, περισσότερο από κάθε άλλον, τους έπεισε ότι έπρεπε να ενωθούν. Στην Συνέλευση είπε, περίπου, τα ακόλουθα:
[4.59.1] «Σικελιώτες. Θα μιλήσω σαν εκπρόσωπος μιας πολιτείας η οποία ούτε μικρή είναι, ούτε δοκιμάζεται από τον πόλεμο περισσότερο από τις άλλες. Και θα υποστηρίξω, στην συνέλευση αυτή, την άποψη η οποία μου φαίνεται η καλύτερη για ολόκληρη την Σικελία. [4.59.2] Δεν υπάρχει, βέβαια, λόγος να μακρηγορήσω, να εξηγήσω, δηλαδή, ότι ο πόλεμος είναι συμφορά και ν᾽ απαριθμήσω όλα τα δεινά που προκαλεί, αφού το ξέρετε. Κανείς δεν παρασύρεται σε πόλεμο επειδή δεν ξέρει τί συμφορές σημαίνει αυτό, και κανείς πάλι δεν αποφεύγει τον πόλεμο από φόβο, όταν νομίζει ότι το αποτέλεσμά του θα τον ωφελήσει. Ο πόλεμος ξεσπάει όταν άλλοι θεωρούν ότι το κέρδος είναι μεγαλύτερο από τις συμφορές και όταν άλλοι είναι έτοιμοι ν᾽ αντιμετωπίσουν τους κινδύνους του, παρά να υποστούν μιαν άμεση ζημία. [4.59.3] Αν, όμως, οι αντίπαλοι τα επιδιώκουν αυτά σε περιστάσεις που δεν είναι κατάλληλες, τότε οι συμβουλές για συνδιαλλαγή είναι χρήσιμες. [4.59.4] Κι αν εμείς, σήμερα, πεισθούμε ότι τέτοια είναι η περίσταση, θα προκύψει για μας μεγάλο όφελος. Όταν αρχίσαμε τον μεταξύ μας πόλεμο, αγωνιζόμαστε για να επιδιώξομε ο καθένας τα συμφέροντά του και τώρα προσπαθούμε, υποστηρίζοντας ο καθένας μας τις απόψεις του, να φτάσομε σε συμφωνία, αλλ᾽ αν τυχόν δεν ικανοποιηθούμε όλοι κατά το ίδιο μέτρο τότε θα ξαναρχίσομε τον πόλεμο.
[4.60.1] »Πρέπει όμως να καταλάβομε, αν λογικευτούμε, ότι το συνέδριο αυτό δεν έγινε μόνο για να ρυθμιστούν τα ιδιαίτερα συμφέροντα της κάθε πολιτείας, αλλά για να σώσομε, αν το μπορούμε ακόμα, την Σικελία την οποία, όπως πιστεύω, οι Αθηναίοι επιβουλεύονται ολόκληρη. Εκείνοι οι οποίοι, πολύ περισσότερο από τα επιχειρήματά μου, πρέπει να μας οδηγήσουν στην συμφιλίωση, είναι οι Αθηναίοι, αυτοί που, ενώ έχουν την μεγαλύτερη πολεμική δύναμη απ᾽ όλους τους άλλους Έλληνες, καιροφυλακτούν πότε θα κάνομε ένα σφάλμα, βρίσκονται εδώ με λίγα καράβια τους και, με το πρόσχημα μιας συμμαχίας, ρυθμίζουν, κατά το συμφέρον τους, τα ζητήματά μας, εκμεταλλευόμενοι, κάτω από ευλογοφανείς προφάσεις, την έμφυτη μεταξύ μας έχθρα. [4.60.2] Αφού αρχίζομε πολέμους μεταξύ μας και τους καλούμε να μας βοηθήσουν, αυτούς οι οποίοι και απρόσκλητοι επιχειρούν εκστρατείες εναντίον άλλων, αφού ξοδεύομε τις δυνάμεις μας για να βλάπτομε ο ένας τον άλλον, αφού τους διευκολύνομε εμείς να επιβάλουν την κυριαρχία τους, είναι φυσικό, όταν καταλάβουν ότι είμαστε εξαντλημένοι, να έρθουν με μεγαλύτερο στόλο και να επιχειρήσουν να υποτάξουν την Σικελία ολόκληρη.
[4.61.1] »Αν, όμως, έχομε φρόνηση, πρέπει να προσκαλούμε συμμάχους για να προσθέσομε στις κτήσεις μας και άλλες, και όχι για να χάνομε αυτές που έχομε. Πρέπει να προλαβαίνομε τον κίνδυνο, και πρέπει να θεωρούμε ότι οι μεταξύ μας πόλεμοι είναι καταστροφή και για κάθε πολιτεία και για την Σικελία ολόκληρη, αφού όλοι οι κάτοικοί της, όσοι βρίσκονται σε εμφύλιο πόλεμο, απειλούνται από τους Αθηναίους. [4.61.2] Πρέπει αυτά να τα συνειδητοποιήσουμε και να συμφιλιωθούμε μεταξύ μας, τόσο τα άτομα όσο και οι πολιτείες, και να επιχειρήσομε, με κοινή προσπάθεια, να σώσομε την Σικελία. Ας μην νομίσει κανείς ότι οι Αθηναίοι εχθρεύονται όσους από εμάς είναι Δωριείς και ότι οι Χαλκιδείς είναι ασφαλείς επειδή είναι Ίωνες ομογενείς τους. [4.61.3] Δεν ενεργούν εναντίον μας από φυλετικούς λόγους, επειδή έχομε διαφορετική καταγωγή και από μίσος εναντίον μιας από τις δύο φυλές, αλλά επειδή επιβουλεύονται τον πλούτο της Σικελίας που ανήκει σε όλους εμάς. [4.61.4] Και τούτο το αποκάλυψαν όταν τους κάλεσαν εκείνοι που κατάγονται από τους Χαλκιδείς. Ενώ οι Χαλκιδείς δεν βοήθησαν ποτέ τους Αθηναίους, σύμφωνα με την συμμαχία τους, εκείνοι ήρθαν τώρα πρόθυμα να τους προσφέρουν την συνδρομή τους και πέρα ακόμα απ᾽ τις υποχρεώσεις τους. [4.61.5] Δικαιολογούνται, φυσικά, οι Αθηναίοι να έχουν κατακτητικές προθέσεις και να καταστρώνουν σχέδια. Δεν κατηγορώ εκείνους που επιζητούν να επεκτείνουν την εξουσία τους. Κατηγορώ εκείνους που είναι πρόθυμοι να υποταχτούν. Είναι στην φύση του ανθρώπου να θέλει να εξουσιάζει όσους δεν αντιστέκονται, αλλά και να προστατεύεται εναντίον μιας απειλής. [4.61.6] Όσοι, λοιπόν, από μας, ενώ τα ξέρομε αυτά, δεν προνοήσομε για το μέλλον και ήρθαμε εδώ χωρίς να νομίζομε ότι πρωταρχικό ζήτημά μας είναι το πώς θ᾽ αντιμετωπίσομε, με τον καλύτερο τρόπο, τον φοβερό κίνδυνο που μας απειλεί όλους, κάνουν μεγάλο σφάλμα. [4.61.7] Και θα μπορούσαμε, αν καταλήγαμε σε κοινή συμφωνία, ν᾽ απαλλαγούμε πολύ γρήγορα από τον κίνδυνο αυτόν, γιατί οι Αθηναίοι δεν κάνουν τις επιχειρήσεις τους από βάσεις δικές τους, αλλά από τις βάσεις εκείνων που τους κάλεσαν. Έτσι δεν θα τερματίσομε τον πόλεμο πολεμώντας, αλλά θα λύσομε τις διαφορές μας ειρηνικά και χωρίς ταλαιπωρίες, ενώ οι Αθηναίοι οι οποίοι προσκαλεσμένοι, ήρθαν με έντιμες προφάσεις αλλά με κακούς σκοπούς, θα έχουν εύλογη δικαιολογία να φύγουν άπρακτοι.