Γραφικό

Μνημοσύνη
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο,
ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι χρυσάμπυκες ἐξεγένοντο
ἐννέα, τῇσιν ἅδον θαλίαι καὶ τέρψις ἀοιδῆς. Ησίοδος, Θεογονία 915-7

ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ

Ἱστορίαι (4.24.1-4.25.12)

[4.24.1] Ἐν τούτῳ δὲ οἱ ἐν τῇ Σικελίᾳ Συρακόσιοι καὶ οἱ ξύμμαχοι πρὸς ταῖς ἐν Μεσσήνῃ φρουρούσαις ναυσὶ τὸ ἄλλο ναυτικὸν ὃ παρεσκευάζοντο προσκομίσαντες τὸν πόλεμον ἐποιοῦντο ἐκ τῆς Μεσσήνης [4.24.2] (καὶ μάλιστα ἐνῆγον οἱ Λοκροὶ τῶν Ῥηγίνων κατὰ ἔχθραν, καὶ αὐτοὶ δὲ ἐσεβεβλήκεσαν πανδημεὶ ἐς τὴν γῆν αὐτῶν), [4.24.3] καὶ ναυμαχίας ἀποπειρᾶσθαι ἐβούλοντο, ὁρῶντες τοῖς Ἀθηναίοις τὰς μὲν παρούσας ὀλίγας ναῦς, ταῖς δὲ πλέοσι καὶ μελλούσαις ἥξειν πυνθανόμενοι τὴν νῆσον πολιορκεῖσθαι. [4.24.4] εἰ γὰρ κρατήσειαν τῷ ναυτικῷ, τὸ Ῥήγιον ἤλπιζον πεζῇ τε καὶ ναυσὶν ἐφορμοῦντες ῥᾳδίως χειρώσεσθαι, καὶ ἤδη σφῶν ἰσχυρὰ τὰ πράγματα γίγνεσθαι· ξύνεγγυς γὰρ κειμένου τοῦ τε Ῥηγίου ἀκρωτηρίου τῆς Ἰταλίας τῆς τε Μεσσήνης τῆς Σικελίας, τοῖς Ἀθηναίοις [τε] οὐκ ἂν εἶναι ἐφορμεῖν καὶ τοῦ πορθμοῦ κρατεῖν. [4.24.5] ἔστι δὲ ὁ πορθμὸς ἡ μεταξὺ Ῥηγίου θάλασσα καὶ Μεσσήνης, ᾗπερ βραχύτατον Σικελία τῆς ἠπείρου ἀπέχει· καὶ ἔστιν ἡ Χάρυβδις κληθεῖσα τοῦτο, ᾗ Ὀδυσσεὺς λέγεται διαπλεῦσαι. διὰ στενότητα δὲ καὶ ἐκ μεγάλων πελαγῶν, τοῦ τε Τυρσηνικοῦ καὶ τοῦ Σικελικοῦ, ἐσπίπτουσα ἡ θάλασσα ἐς αὐτὸ καὶ ῥοώδης οὖσα εἰκότως χαλεπὴ ἐνομίσθη. [4.25.1] ἐν τούτῳ οὖν τῷ μεταξὺ οἱ Συρακόσιοι καὶ οἱ ξύμμαχοι ναυσὶν ὀλίγῳ πλέοσιν ἢ τριάκοντα ἠναγκάσθησαν ὀψὲ τῆς ἡμέρας ναυμαχῆσαι περὶ πλοίου διαπλέοντος, ἀντεπαναγόμενοι πρός τε Ἀθηναίων ναῦς ἑκκαίδεκα καὶ Ῥηγίνας ὀκτώ. [4.25.2] καὶ νικηθέντες ὑπὸ τῶν Ἀθηναίων διὰ τάχους ἀπέπλευσαν ὡς ἕκαστοι ἔτυχον ἐς τὰ οἰκεῖα στρατόπεδα, τό τε ἐν τῇ Μεσσήνῃ καὶ ἐν τῷ Ῥηγίῳ, μίαν ναῦν ἀπολέσαντες· καὶ νὺξ ἐπεγένετο τῷ ἔργῳ. [4.25.3] μετὰ δὲ τοῦτο οἱ μὲν Λοκροὶ ἀπῆλθον ἐκ τῆς Ῥηγίνων, ἐπὶ δὲ τὴν Πελωρίδα τῆς Μεσσήνης ξυλλεγεῖσαι αἱ τῶν Συρακοσίων καὶ ξυμμάχων νῆες ὥρμουν καὶ ὁ πεζὸς αὐτοῖς παρῆν. [4.25.4] προσπλεύσαντες δὲ οἱ Ἀθηναῖοι καὶ Ῥηγῖνοι ὁρῶντες τὰς ναῦς κενὰς ἐνέβαλον, καὶ χειρὶ σιδηρᾷ ἐπιβληθείσῃ μίαν ναῦν αὐτοὶ ἀπώλεσαν τῶν ἀνδρῶν ἀποκολυμβησάντων. [4.25.5] καὶ μετὰ τοῦτο τῶν Συρακοσίων ἐσβάντων ἐς τὰς ναῦς καὶ παραπλεόντων ἀπὸ κάλω ἐς τὴν Μεσσήνην, αὖθις προσβαλόντες οἱ Ἀθηναῖοι, ἀποσιμωσάντων ἐκείνων καὶ προεμβαλόντων, ἑτέραν ναῦν ἀπολλύουσιν. [4.25.6] καὶ ἐν τῷ παράπλῳ καὶ τῇ ναυμαχίᾳ τοιουτοτρόπῳ γενομένῃ οὐκ ἔλασσον ἔχοντες οἱ Συρακόσιοι παρεκομίσθησαν ἐς τὸν ἐν τῇ Μεσσήνῃ λιμένα.
[4.25.7] Καὶ οἱ μὲν Ἀθηναῖοι, Καμαρίνης ἀγγελθείσης προδίδοσθαι Συρακοσίοις ὑπ᾽ Ἀρχίου καὶ τῶν μετ᾽ αὐτοῦ, ἔπλευσαν ἐκεῖσε· Μεσσήνιοι δ᾽ ἐν τούτῳ πανδημεὶ κατὰ γῆν καὶ ταῖς ναυσὶν ἅμα ἐστράτευσαν ἐπὶ Νάξον τὴν Χαλκιδικὴν ὅμορον οὖσαν. [4.25.8] καὶ τῇ πρώτῃ ἡμέρᾳ τειχήρεις ποιήσαντες τοὺς Ναξίους ἐδῄουν τὴν γῆν, τῇ δ᾽ ὑστεραίᾳ ταῖς μὲν ναυσὶ περιπλεύσαντες κατὰ τὸν Ἀκεσίνην ποταμὸν τὴν γῆν ἐδῄουν, τῷ δὲ πεζῷ πρὸς τὴν πόλιν ἐσέβαλλον. [4.25.9] ἐν τούτῳ δὲ οἱ Σικελοὶ ὑπὲρ τῶν ἄκρων πολλοὶ κατέβαινον βοηθοῦντες ἐπὶ τοὺς Μεσσηνίους. καὶ οἱ Νάξιοι ὡς εἶδον, θαρσήσαντες καὶ παρακελευόμενοι ἐν ἑαυτοῖς ὡς οἱ Λεοντῖνοι σφίσι καὶ οἱ ἄλλοι Ἕλληνες ξύμμαχοι ἐς τιμωρίαν ἐπέρχονται, ἐκδραμόντες ἄφνω ἐκ τῆς πόλεως προσπίπτουσι τοῖς Μεσσηνίοις, καὶ τρέψαντες ἀπέκτεινάν τε ὑπὲρ χιλίους καὶ οἱ λοιποὶ χαλεπῶς ἀπεχώρησαν ἐπ᾽ οἴκου· καὶ γὰρ οἱ βάρβαροι ἐν ταῖς ὁδοῖς ἐπιπεσόντες τοὺς πλείστους διέφθειραν. [4.25.10] καὶ αἱ νῆες σχοῦσαι ἐς τὴν Μεσσήνην ὕστερον ἐπ᾽ οἴκου ἕκασται διεκρίθησαν. Λεοντῖνοι δὲ εὐθὺς καὶ οἱ ξύμμαχοι μετὰ Ἀθηναίων ἐς τὴν Μεσσήνην ὡς κεκακωμένην ἐστράτευον, καὶ προσβάλλοντες οἱ μὲν Ἀθηναῖοι κατὰ τὸν λιμένα ταῖς ναυσὶν ἐπείρων, ὁ δὲ πεζὸς πρὸς τὴν πόλιν. [4.25.11] ἐπεκδρομὴν δὲ ποιησάμενοι οἱ Μεσσήνιοι καὶ Λοκρῶν τινὲς μετὰ τοῦ Δημοτέλους, οἳ μετὰ τὸ πάθος ἐγκατελείφθησαν φρουροί, ἐξαπιναίως προσπεσόντες τρέπουσι τοῦ στρατεύματος τῶν Λεοντίνων τὸ πολὺ καὶ ἀπέκτειναν πολλούς. ἰδόντες δὲ οἱ Ἀθηναῖοι καὶ ἀποβάντες ἀπὸ τῶν νεῶν ἐβοήθουν, καὶ κατεδίωξαν τοὺς Μεσσηνίους πάλιν ἐς τὴν πόλιν, τεταραγμένοις ἐπιγενόμενοι· καὶ τροπαῖον στήσαντες ἀνεχώρησαν ἐς τὸ Ῥήγιον. [4.25.12]μετὰ δὲ τοῦτο οἱ μὲν ἐν τῇ Σικελίᾳ Ἕλληνες ἄνευ τῶν Ἀθηναίων κατὰ γῆν ἐστράτευον ἐπ᾽ ἀλλήλους.

[4.24.1] Τον ίδιο καιρό, στην Σικελία, οι Συρακούσιοι και οι σύμμαχοί τους μετακίνησαν στην Μεσσήνη (την οποία φρουρούσαν καράβια τους) και τον υπόλοιπο στόλο τους και την έκαναν βάση για τις επιχειρήσεις τους. [4.24.2] Τους παρακινούσαν στις επιχειρήσεις αυτές κυρίως οι Λοκροί, από μίσος εναντίον του Ρηγίου. Είχαν κάνει εισβολή στο έδαφός του με όλες τους τις δυνάμεις. [4.24.3] Οι Συρακούσιοι είχαν σκοπό να προκαλέσουν ναυμαχία, επειδή έβλεπαν ότι οι Αθηναίοι είχαν εκεί λίγα καράβια και είχαν πληροφορηθεί ότι η κύρια δύναμη του στόλου που έπρεπε να έρθει ήταν καθηλωμένη στον αποκλεισμό της Σφακτηρίας. [4.24.4] Είχαν την ελπίδα ότι, αν νικούσαν τους Αθηναίους σε ναυμαχία, θα μπορούσαν, με επίθεση από στεριά και θάλασσα, να κυριέψουν εύκολα το Ρήγιον. Η θέση τους τότε θα ήταν πολύ ισχυρή, αφού η απόσταση από το Ρήγιον —άκρο της Ιταλίας— έως την Μεσσήνη —άκρο της Σικελίας— είναι τόσο μικρή, ώστε οι Αθηναίοι δεν θα μπορούσαν πια να έχουν βάση επιχειρήσεων το Ρήγιον ούτε να ελέγχουν τον πορθμό. [4.24.5] Ο πορθμός αυτός μεταξύ Ρηγίου και Μεσσήνης είναι το σημείο όπου η Σικελία απέχει λιγότερο από την ηπειρωτική ακτή. Από τον πορθμό αυτόν, που ονομάζεται Χάρυβδις, λέγεται ότι πέρασε ο Οδυσσέας. Το μέρος είναι στενό και η θάλασσα που σμίγει εκεί από δυο μεγάλα πελάγη, το Τυρρηνικό και το Σικελικό, δημιουργεί δυνατά ρεύματα και είναι φυσικό να το θεωρούν άγριο.
[4.25.1] Σ᾽ αυτό, λοιπόν, το στενό αναγκάστηκαν, ένα βράδυ, να ναυμαχήσουν οι Συρακούσιοι και οι σύμμαχοί τους με περισσότερα από τριάντα καράβια για να βοηθήσουν ένα εμπορικό τους που προσπαθούσε να περάσει τον πορθμό. Αντιμετώπισαν δεκαέξι αθηναϊκά καράβια και οκτώ του Ρηγίου. [4.25.2] Νικήθηκαν από τους Αθηναίους, έχασαν ένα καράβι και γύρισαν όσο μπορούσαν πιο γρήγορα στα στρατόπεδά τους, το ένα στην Μεσσήνη και το άλλο στην ακτή του Ρηγίου. Ενώ γινόταν η ναυμαχία, είχε πέσει η νύχτα. [4.25.3] Μετά από το πάθημα αυτό, οι Λοκροί έφυγαν από το έδαφος των Ρηγίνων και τα καράβια των Συρακουσίων και των συμμάχων τους συγκεντρώθηκαν και πήγαν ν᾽ αράξουν στην Πελωρίδα της Μεσσήνης, όπου πήγε κι ο στρατός τους. [4.25.4] Οι Αθηναίοι και οι Ρηγίνοι πλησίασαν κατά κει, είδαν ότι τα καράβια ήσαν αδειανά και έκαναν επίθεση. Έχασαν, όμως, κι αυτοί ένα καράβι τους που πιάστηκε από σιδερένια αρπάγη. Το πλήρωμά του σώθηκε κολυμπώντας. [4.25.5] Μετά απ᾽ αυτό, οι Συρακούσιοι μπήκαν στα καράβια τους κι ενώ προχωρούσαν πολύ κοντά στην παραλία με τα καράβια που τα τραβούσαν απ᾽ την στεριά με σκοινιά, οι Αθηναίοι έκαναν πάλι επίθεση κι έχασαν και δεύτερο καράβι, γιατί οι Συρακούσιοι πρόλαβαν κι έκαναν αιφνιδιαστικό ελιγμό προς τ᾽ ανοιχτά και τους χτύπησαν με το έμβολο. [4.25.6] Και στην ναυμαχία και στην μετακίνησή τους κοντά στην παραλία, υπερτέρησαν οι Συρακούσιοι κι έτσι μπόρεσαν να φτάσουν στη Μεσσήνη. [4.25.7] Οι Αθηναίοι πήγαν μετά στην Καμάρινα, επειδή πληροφορήθηκαν ότι ο Αρχίας και οι οπαδοί του είχαν σκοπό να προδώσουν και να παραδώσουν την πολιτεία στους Συρακουσίους. Ταυτόχρονα οι Μεσσήνιοι εκστρατεύσαν μ᾽ όλον τους τον στρατό και το συμμαχικό ναυτικό εναντίον της γειτονικής Νάξου της Χαλκιδικής. [4.25.8] Την πρώτη μέρα ανάγκασαν τους Ναξίους να κλειστούν στα τείχη τους και ρήμαξαν την ύπαιθρο. Την επομένη ο στόλος τους πήγε στις εκβολές του ποταμού Ακεσίνη και ρήμαξαν κι εκεί την γη, ενώ ο στρατός τους έκανε επίθεση εναντίον της πολιτείας. [4.25.9] Αλλά, στο μεταξύ, οι Σικελοί κατέβηκαν από τα γύρω βουνά τους για να χτυπήσουν τους Μεσσήνιους. Οι Νάξιοι αναθάρρησαν όταν τους είδαν και, φωνάζοντας μεταξύ τους ότι ήσαν οι Λεοντίνοι και οι άλλοι Έλληνες που έρχονταν να τους βοηθήσουν, έκαναν αιφνιδιαστική έξοδο κι έπεσαν επάνω στους Μεσσηνίους. Τους νίκησαν και σκότωσαν περισσότερους από χίλιους. Οι υπόλοιποι μπόρεσαν να διαφύγουν στην Μεσσήνη με πολλή δυσκολία, γιατί στον δρόμο τούς χτύπησαν οι βάρβαροι και σκότωσαν τους περισσότερους. [4.25.10] Ο στόλος γύρισε στην Μεσσήνη, διαλύθηκε και τα καράβια πήγαν στις βάσεις τους. Οι Λεοντίνοι και οι σύμμαχοί τους, μαζί με τους Αθηναίους, κίνησαν αμέσως εναντίον της Μεσσήνης που την νόμιζαν εξαντλημένη. Έκαναν επίθεση, οι Αθηναίοι με τον στόλο τους στο λιμάνι και με το πεζικό στην πολιτεία. [4.25.11] Οι Μεσσήνιοι, όμως, και μερικοί Λοκροί οι οποίοι, μετά την καταστροφή που έπαθαν στην Νάξο, είχαν μείνει εκεί με αρχηγό τον Δημοτέλη, έκαναν αιφνιδιαστική έξοδο εναντίον των Λεοντίνων, τους νίκησαν και σκότωσαν πολλούς. Οι Αθηναίοι, βλέποντας τί γινόταν, κατέβηκαν απ᾽ τα καράβια τους, έκαναν επίθεση εναντίον των Μεσσηνίων που δεν είχαν κρατήσει την τάξη τους και τους ανάγκασαν να κλειστούν πάλι στα τείχη τους. Οι Αθηναίοι έστησαν τρόπαιο και γύρισαν στο Ρήγιο. [4.25.12] Μετά απ᾽ αυτά οι Έλληνες της Σικελίας εξακολούθησαν τις μεταξύ τους εχθροπραξίες, χωρίς όμως να συμμετέχουν οι Αθηναίοι.