Αθηνά Παπαδάκη

Οι θεές και ο ζωγράφος

Ολόκληρη η υφολογική διάταξη της φύσης στα έργα του Van Gogh σημαδεύεται από πέρασμα μυστικού δράματος. Η όψη των τοπίων οργωμένη από πινέλο-υνί αποκαλύπτει δύναμη σκαπτική και ισχυρή επιθυμία ν’ αποκαλυφθεί η προϊούσα φθορά.

Στο σημείο τής παραλίγο αθανασίας, στη λεπτή ταλάντευση ακμής και παρακμής, αναφύεται η αλληγορική συγγένεια του ζωγράφου με το δίδυμο Δήμητρας-Περσεφόνης.

Η αρπαγή της Κόρης και η επανεμφάνισή της στη γη φανερώνουν περίτρανα τη διαρκή ροή του κόσμου, καθώς εκπολιτίζει την ύλη σταθερά. Χάρη στις αρχαϊκές θηλυκές μορφές τίποτα δεν πεθαίνει οριστικά και αμετάκλητα και το γήρας αποτελεί προέκταση της ομορφιάς.

Ο Ολλανδός εμπνέεται από τον κύκλο ζωής-θανάτου, σχεδόν με παραφορά. Το εικαστικό συμβάν σημαδεύει συχνότατα η παρουσία της παρακμής, σχεδόν σαν ωρολογιακή βόμβα. Ο χρόνος-χρώμα ρέει συνεχώς παρακολουθώντας λεπτό προς λεπτό τις μεταμορφώσεις. Πουθενά δεν παρατηρούνται στιγμές αδράνειας και οι απειροελάχιστες αποχρώσεις συμβάλλουν στη διαρκώς εξελισσόμενη οδό από τον κολοφώνα στην πτώση.

Τελικά είναι ιεροσυλία να πιστεύεις μόνο στη ζωή, καθώς υπάρχει και ο θάνατος. Εδώ βρίσκεται το κομβικό σημείο ανάμεσα στα τρία μυθικά πρόσωπα. Πρόκειται για πνευματική συγγένεια. Ο θεϊκός σπαραγμός για την απώλεια, αποτυπωμένος από ανθρώπινο χέρι. Το πινέλο του Van Gogh ανύψωσε το καθημερινό άνθος στο οντολογικό ικρίωμα του μίσχου του. Πόσο αντέχεται αυτό το πάθος;

Χρόνια αυτή η μεγαλοφυΐα καθαρόγραψε σε πίνακες το γίγνεσθαι του κόσμου. Τι όμως του κράτησε μυστικό η μεγάλη Τροφός, και τελικά νικημένος κατευθύνθηκε προς την Κόρη;

Εικόνα πρώτη: Τα ηλιοτρόπια

Η Δήμητρα αναζητά τη θυγατέρα της και πλανάται με ρούχο ζητιανιάς. Οδεύει ανάμεσα στα ηλιοτρόπια του ζωγράφου που κάμπτουν και τσαλακώνουν το χρυσάφι τους, συμπαράσταση στη συμφορά.

Όλα τα άνθη του αυτόχειρα, ακόμη και τα πιο ακμαία, προβάλλουν θεϊκή πορεία αποτυπωμένη σε φύλλα γυρτά. Η κλίση και όχι το χρώμα συγκεκριμενοποιεί το πάθος των λουλουδιών. Ναι, θα ρημαχτούν πριν η Περσεφόνη ριχτεί στη μητρική αγκαλιά.

Εικόνα δεύτερη: Ίριδες

Η Κόρη, κατά την επάνοδό της στη γη, πιάνεται από το μίσχο τους για να στηρίξει ακόμα ένα θαύμα. Κάθε επιστροφή προϋποθέτει αγάπη, και τα άνθη προσφέρονται. Σχεδόν ολολύζουν από το υπέροχο άγγιγμα, γεμάτα απόλαυση και πόνο. Μόνο η ρίζα αόρατη αντιστέκεται με δέος θνητής, δε λέει να σαλέψει.

Εικόνα τρίτη: Το κυπαρίσσι

Μάνα και Κόρη συναντιούνται κάτω από το κυπαρίσσι. Σημείο κατάλληλο για επανασύνδεση και αποχωρισμό, όπου η οδός άνω και κάτω μία.

Το χώμα σε αναταραχή από την απρόσμενη ελευθερία της Περσεφόνης. Ψηλά τα νέφη φουσκώνουν δυσοίωνα υπενθυμίζοντας την επιστροφή.

Εικόνα τέταρτη: Η έναστρη νύχτα

Το πλοίο έχει διασχίσει το στιλπνό βράδυ φέρνοντας πίσω την Περσεφόνη. Η χαρά τόση, ακόμα και τ’ αστέρια έχουν κατεβεί χαμηλά. Αλλά παραμένουν ανέγγιχτα για διατήρηση της ισορροπίας.

Το ζευγάρι στους πρόποδες του υψώματος είναι η Κόρη και ο ζωγράφος. Εκείνος εμπιστεύεται τα μυστικά της ψυχής του που τον ωθούν στο θάνατο. Η θεά από τη μεριά της τον μυεί γαλήνια στον Άδη, ενώ ταυτόχρονα προτρέπει για επανεξέταση της ζωής.

Αθηνά Παπαδάκη. 2007. Με άλλα λόγια. Αθήνα: Ροές.