Εξώφυλλο

Ανθολογίες

Ανθολογία Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

των Θ.Κ. Στεφανόπουλου, Στ. Τσιτσιρίδη, Λ. Αντζουλή, Γ. Κριτσέλη

ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ

72. – Ἱκέτιδες 399-455

Οι Ικέτιδες (424-420 π.Χ.;) διαδραματίζονται στον απόηχο της εκστρατείας των Επτά εναντίον της Θήβας. Ο Κρέων, που μετά τον θάνατο του Ετεοκλή και του Πολυνείκη έχει αναλάβει την εξουσία στη Θήβα, αρνείται να επιτρέψει στους ηττημένους Αργείους ναπάρουν τους νεκρούς και να τους θάψουν. Οι μητέρες και οι γιοι εκείνων από τους Επτά που έπεσαν στη Θήβα, συνοδευόμενοι από τον βασιλιά του Άργους Άδραστο, τον μόνο από τους Επτά που επέζησε, καταφεύγουν στην Αθήνα -ακριβέστερα: στον ναό της Δήμητρας και της Περσεφόνης στην Ελευσίνα, όπου έχει μεταβεί για να δεηθεί η μητέρα του Θησέα, η Αίθρα- και με τη μεσολάβηση και της Αίθρας, εξασφαλίζουν από τον Θησέα τη διαβεβαίωση ότι θα τους βοηθήσει να πάρουν τους νεκρούς τους. Την ώρα που ο Θησέας, έχοντας και την έγκριση της πόλης, ετοιμάζεται να στείλει κήρυκα στη Θήβα και να ζητήσει από τον Κρέοντα να παραδώσει τους νεκρούς και να τον προειδοποιήσει ότι, αν δεν το πράξει, θα αντιμετωπίσει τους Αθηναίους, καταφθάνει ένας Θηβαίος κήρυκας που ζητάει τον τύραννον της χώρας -από το σημείο αυτό αρχίζει το απόσπασμα που ανθολογήσαμε- προκειμένου να του ανακοινώσει μήνυμα του Κρέοντα. Ο Θησέας τον διορθώνει λέγοντας ότι δεν υπάρχει τύραννος σ᾽ αυτή την πόλη που είναι ελεύθερη. Η αντιπαράθεση παίρνει τη μορφή αγώνα λόγων (αντιπαράθεση δύο προσώπων που πρεσβεύουν διαφορετικές ή αντίθετες απόψεις με ρητορικώς συντεταγμένες ρήσεις). Ο λόγος του Θηβαίου κήρυκα είναι κατ᾽ ουσίαν "ψόγος δημοκρατίας", ενώ ο λόγος του Θησέα είναι "ψόγος τυραννίδος και έπαινος δημοκρατίας". Ο αγώνας λόγων εξ ορισμού δεν αλλάζει τη δραματική κατάσταση από την οποία προήλθε. Κατά κανόνα η διάσταση βαθαίνει και η σύγκρουση γίνεται σφοδρότερη μετά τον αγώνα. Έτσι και εδώ οι Αθηναίοι αναγκάζονται να δώσουν μάχη με τους Θηβαίους και, αφού τους νικούν, θάβουν τους πολλούς νεκρούς στον Κιθαιρώνα, ενώ τα σώματα των αρχηγών τα παραδίδουν στον Άδραστο, ο οποίος, έπειτα από υπόδειξη της Αθηνάς, που εμφανίζεται από μηχανής,δεσμεύεται με όρκο ότι η πόλη του, το Άργος, ποτέ δεν θα βαδίσει εναντίον της Αθήνας.

ΚΗΡΥΞ

τίς γῆς τύραννος; πρὸς τίν᾽ ἀγγεῖλαί με χρὴ
400 λόγους Κρέοντος, ὃς κρατεῖ Κάδμου χθονὸς
Ἐτεοκλέους θανόντος ἀμφ᾽ ἑπταστόμους
πύλας ἀδελφῇ χειρὶ Πολυνείκους ὕπο;

ΘΗΣΕΥΣ

πρῶτον μὲν ἤρξω τοῦ λόγου ψευδῶς, ξένε,
ζητῶν τύραννον ἐνθάδ᾽· οὐ γὰρ ἄρχεται
405 ἑνὸς πρὸς ἀνδρὸς ἀλλ᾽ ἐλευθέρα πόλις.
δῆμος δ᾽ ἀνάσσει διαδοχαῖσιν ἐν μέρει
ἐνιαυσίαισιν, οὐχὶ τῷ πλούτῳ διδοὺς
τὸ πλεῖστον ἀλλὰ χὠ πένης ἔχων ἴσον.

ΚΗΡΥΞ

ἓν μὲν τόδ᾽ ἡμῖν ὥσπερ ἐν πεσσοῖς δίδως
410 κρεῖσσον· πόλις γὰρ ἧς ἐγὼ πάρειμ᾽ ἄπο
ἑνὸς πρὸς ἀνδρὸς οὐκ ὄχλῳ κρατύνεται·
οὐδ᾽ ἔστιν αὐτὴν ὅστις ἐκχαυνῶν λόγοις
πρὸς κέρδος ἴδιον ἄλλοτ᾽ ἄλλοσε στρέφει,
τὸ δ᾽ αὐτίχ᾽ ἡδὺς καὶ διδοὺς πολλὴν χάριν
415 ἐσαῦθις ἔβλαψ᾽, εἶτα διαβολαῖς νέαις
κλέψας τὰ πρόσθε σφάλματ᾽ ἐξέδυ δίκης.
ἄλλως τε πῶς ἂν μὴ διορθεύων λόγους
ὀρθῶς δύναιτ᾽ ἂν δῆμος εὐθύνειν πόλιν;
ὁ γὰρ χρόνος μάθησιν ἀντὶ τοῦ τάχους
420 κρείσσω δίδωσι. γαπόνος δ᾽ ἀνὴρ πένης,
εἰ καὶ γένοιτο μὴ ἀμαθής, ἔργων ὕπο
οὐκ ἂν δύναιτο πρὸς τὰ κοίν᾽ ἀποβλέπειν.
ἦ δὴ νοσῶδες τοῦτο τοῖς ἀμείνοσιν,
ὅταν πονηρὸς ἀξίωμ᾽ ἀνὴρ ἔχῃ
425 γλώσσῃ κατασχὼν δῆμον, οὐδὲν ὢν τὸ πρίν.

ΘΗΣΕΥΣ

κομψός γ᾽ ὁ κῆρυξ καὶ παρεργάτης λόγων.
ἐπεὶ δ᾽ ἀγῶνα καὶ σὺ τόνδ᾽ ἠγωνίσω,
ἄκου᾽· ἅμιλλαν γὰρ σὺ προύθηκας λόγων.

οὐδὲν τυράννου δυσμενέστερον πόλει,
430 ὅπου τὸ μὲν πρώτιστον οὐκ εἰσὶν νόμοι
κοινοί, κρατεῖ δ᾽ εἷς τὸν νόμον κεκτημένος
αὐτὸς παρ᾽ αὑτῷ· καὶ τόδ᾽ οὐκέτ᾽ ἔστ᾽ ἴσον.
γεγραμμένων δὲ τῶν νόμων τ᾽ ἀσθενὴς
ὁ πλούσιός τε τὴν δίκην ἴσην ἔχει,
435 ἔστιν δ᾽ ἐνισπεῖν τοῖσιν ἀσθενεστέροις
τὸν εὐτυχοῦντα ταὔθ᾽ ὅταν κλύῃ κακῶς,
νικᾷ δ᾽ ὁ μείων τὸν μέγαν δίκαι᾽ ἔχων.
τοὐλεύθερον δ᾽ ἐκεῖνο· «τίς θέλει πόλει
χρηστόν τι βούλευμ᾽ ἐς μέσον φέρειν ἔχων;»
440 καὶ ταῦθ᾽ ὁ χρῄζων λαμπρός ἐσθ᾽, ὁ μὴ θέλων
σιγᾷ. τί τούτων ἔστ᾽ ἰσαίτερον πόλει;

καὶ μὴν ὅπου γε δῆμος εὐθυντὴς χθονὸς
ὑποῦσιν ἀστοῖς ἥδεται νεανίαις·
ἀνὴρ δὲ βασιλεὺς ἐχθρὸν ἡγεῖται τόδε,
445 καὶ τοὺς ἀρίστους οὕς ‹τ᾽› ἂν ἡγῆται φρονεῖν
κτείνει, δεδοικὼς τῆς τυραννίδος πέρι.
πῶς οὖν ἔτ᾽ ἂν γένοιτ᾽ ἂν ἰσχυρὰ πόλις
ὅταν τις ὡς λειμῶνος ἠρινοῦ στάχυν
τομαῖς ἀφαιρῇ κἀπολωτίζῃ νέους;
450 κτᾶσθαι δὲ πλοῦτον καὶ βίον τί δεῖ τέκνοις
ὡς τῷ τυράννῳ πλείον᾽ ἐκμοχθῇ βίον;
ἢ παρθενεύειν παῖδας ἐν δόμοις καλῶς,
τερπνὰς τυράννοις ἡδονὰς ὅταν θέλῃ,
δάκρυα δ᾽ ἑτοιμάζουσι; μὴ ζῴην ἔτι
455 εἰ τἀμὰ τέκνα πρὸς βίαν νυμφεύσεται.

ΚΗΡΥΚΑΣ

Ποιος είναι ο δυνάστης1 της χώρας;

Σε ποιον να ανακοινώσω το μήνυμα του Κρέοντα,400

που κυβερνάει τη γη του Κάδμου,

από τότε που ο Ετεοκλής έπεσε πλάι στις επτάστομες πύλες

από το χέρι το αδελφικό του Πολυνείκη;

ΘΗΣΕΑΣ

Πρώτα-πρώτα, ξένε, άρχισες το λόγο σου μ᾽ ένα λάθος,

όταν ζητάς δυνάστη εδώ·

η πόλη αυτή δεν εξουσιάζεται από έναν άνδρα,405

είναι ελεύθερη. Εδώ κυβερνούν οι πολλοί

που εναλλάσσονται στα αξιώματα χρόνο το χρόνο·

δεν δίνουν πιο πολλά στον πλούτο, και ο φτωχός έχει τα ίδια.

ΚΗΡΥΚΑΣ

Με αυτό που είπες, όπως στα ζάρια, μου δίνεις πλεονέκτημα·

γιατί η πόλη που με στέλνει εμένα410

εξουσιάζεται από έναν άντρα, δεν οχλοκρατείται.

Και κανείς δεν μπορεί, για να κερδίζει αυτός,

να την αποχαυνώνει με ρητορείες

και να τη σέρνει τη μια εδώ την άλλη εκεί,

τη μια στιγμή να τέρπει και να συναρπάζει,

την άλλη να φέρνει την καταστροφή415

και την παράλλη, με καινούργιες διαβολές,

να φενακίζει το πλήθος και να ξεγλιστράει ατιμώρητος.

Άλλωστε, πώς θα μπορούσε ο όχλος, χωρίς ορθή ενημέρωση,

να κατευθύνει ορθά την πόλη;

Μαθαίνεις καλύτερα όταν έχεις χρόνο, όχι όταν βιάζεσαι.

Όμως ένας γεωργός που πένεται, ακόμα και αν δεν είναι ανίδεος,420

δεν μπορεί να νοιάζεται για τα κοινά, γιατί έχει να δουλεύει.

Και είναι σαφώς προκλητικό για τους σπουδαίους,

όταν άνδρας φαύλος άγει και φέρει το πλήθος με δημοκοπίες

και περιβάλλεται αίγλη και κύρος

κάποιος που ώς τότε ήταν ένα τίποτα.425

ΘΗΣΕΑΣ

Χαριτωμένος ο κήρυκας και παρεμπιπτόντως και ρήτωρ.

Πάντως, αφού εσύ έθεσες τούτο το θέμα,

άκουσε τώρα· άλλωστε, εσύ προκάλεσες την αντιπαράθεση.

 

Για την πόλη δεν υπάρχει τίποτε απεχθέστερο από τον δυνάστη·

το πρώτιστο: εκεί οι νόμοι δεν ισχύουν για όλους·430

την εξουσία την ασκεί μονάχα ένας

και αυτός κρατάει στα χέρια του τον νόμο·

αυτό και μόνο αναιρεί την ισότητα.

Όταν όμως υπάρχουν νόμοι γραπτοί,

το δίκαιο ισχύει εξίσου και για τον ταπεινό και για τον πλούσιο

και μπορεί ο ανίσχυρος, όταν δέχεται επιθέσεις,435

να απαντά στον ισχυρό στον ίδιο τόνο,

και φτάνει να νικά ο μικρός τον ισχυρό, αν έχει δίκιο.

Και η πεμπτουσία της ελευθερίας,

εκείνο το «ποιος έχει να προτείνει κάτι καλό για την πόλη;

να έρθει να το καταθέσει εδώ, ενώπιον όλων.»

Όποιος προσφέρεται δοξάζεται, όποιος δεν θέλει σιωπά.440

Για την πόλη νοείται ισότητα ανώτερη απ᾽ αυτή;

 

Εξάλλου, όπου κρατά ο δήμος τα ηνία της χώρας,

χαίρεται όταν υπάρχουν στην πόλη νέοι παλληκάρια·

Ένας όμως που είναι βασιλιάς αισθάνεται μίσος γι᾽ αυτό

και όσους κρατούν από καλή γενιά και όσους θεωρεί ευφυείς445

τους θανατώνει, γιατί φοβάται για την εξουσία του.

Και πώς θα μπορέσει μια πόλη να γίνει ισχυρή,

όταν κάποιος θερίζει το άνθος των νέων

σαν να ᾽ναι στάχυ σε λιβάδι ανοιξιάτικο;

Και ποιο το όφελος να θησαυρίζει κάποιος450

πλούτη και βίος για τα παιδιά του;

Μήπως για να μεγαλώνει με τον ιδρώτα του το βιος του δυνάστη;

Και γιατί να κρατάει άγρυπνος τις κόρες του παρθένες στο σπίτι.

Μήπως για να έχουν οι δυνάστες, όποτε το θελήσουν, γλυκιές ηδονές

και δάκρυα εκείνοι που τις ανάστησαν;

Να μην αξιωθώ να ζω,

αν σύρουν τα παιδιά μου με τη βία στα κρεβάτια.455

 

(μετάφραση Θ. Κ. Στεφανόπουλος)

 

1 Έτσι μεταφράζουμε την κρίσιμη για την αντιπαράθεση αλλά στην ουσία αμετάφραστη λέξη τύραννος.