Εξώφυλλο

Ανθολογίες

Ανθολογία Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

των Θ.Κ. Στεφανόπουλου, Στ. Τσιτσιρίδη, Λ. Αντζουλή, Γ. Κριτσέλη

ΟΜΗΡΟΣ

10. – Οδύσσεια ε 441-485

Ο Οδυσσέας έχει αφήσει το νησί της Καλυψώς και πάνω στη σχεδία του αρμενίζει στο πέλαγος δεκαεπτά ημέρες. Τη δέκατη όγδοη, ενώ στο βάθος φαίνεται η στεριά, τον βλέπει ο Ποσειδώνας, που επιστρέφει από τη χώρα γη των Αιθιόπων, και ξεσηκώνει άγρια τρικυμία. Η σχεδία συντρίβεται και ο Οδυσσέας βρίσκεται στα κύματα με ένα μαγικό μαντήλι που του χάρισε η Λευκοθέα την ώρα που θαλασσοδερνόταν. Δυο μερόνυχτα ακόμη παλεύει με το κύμα. Την τρίτη ημέρα, με τη βοήθεια της Αθηνάς, καταφέρνει να πλησιάσει στη στεριά, στις εκβολές ενός ποταμού. Η κρίσιμη στιγμή της σωτηρίας και η πρώτη νύχτα στη στεριά περιγράφεται στους επόμενους στίχους.

ἀλλ᾽ ὅτε δὴ ποταμοῖο κατὰ στόμα καλλιρόοιο
ἷξε νέων, τῇ δή οἱ ἐείσατο χῶρος ἄριστος,
λεῖος πετράων, καὶ ἐπὶ σκέπας ἦν ἀνέμοιο.
ἔγνω δὲ προρέοντα καὶ εὔξατο ὃν κατὰ θυμόν·
445 «κλῦθι, ἄναξ, ὅτις ἐσσί· πολύλλιστον δέ σ᾽ ἱκάνω
φεύγων ἐκ πόντοιο Ποσειδάωνος ἐνιπάς.
αἰδοῖος μέν τ᾽ ἐστὶ καὶ ἀθανάτοισι θεοῖσιν
ἀνδρῶν ὅς τις ἵκηται ἀλώμενος, ὡς καὶ ἐγὼ νῦν
σόν τε ῥόον σά τε γούναθ᾽ ἱκάνω πολλὰ μογήσας.
450 ἀλλ᾽ ἐλέαιρε, ἄναξ· ἱκέτης δέ τοι εὔχομαι εἶναι.»

ὣς φάθ᾽, ὁ δ᾽ αὐτίκα παῦσεν ἑὸν ῥόον, ἔσχε δὲ κῦμα,
πρόσθε δέ οἱ ποίησε γαλήνην, τὸν δ᾽ ἐσάωσεν
ἐς ποταμοῦ προχοάς· ὁ δ᾽ ἄρ᾽ ἄμφω γούνατ᾽ ἔκαμψε
χεῖράς τε στιβαράς· ἁλὶ γὰρ δέδμητο φίλον κῆρ.
455 ᾤδεε δὲ χρόα πάντα, θάλασσα δὲ κήκιε πολλὴ
ἂν στόμα τε ῥῖνάς θ᾽· ὁ δ᾽ ἄρ᾽ ἄπνευστος καὶ ἄναυδος
κεῖτ᾽ ὀλιγηπελέων, κάματος δέ μιν αἰνὸς ἵκανεν.
ἀλλ᾽ ὅτε δή ῥ᾽ ἔμπνυτο καὶ ἐς φρένα θυμὸς ἀγέρθη,
καὶ τότε δὴ κρήδεμνον ἀπὸ ἕο λῦσε θεοῖο.
460 καὶ τὸ μὲν ἐς ποταμὸν ἁλιμυρήεντα μεθῆκεν,
ἂψ δ᾽ ἔφερεν μέγα κῦμα κατὰ ῥόον, αἶψα δ᾽ ἄρ᾽ Ἰνὼ
δέξατο χερσὶ φίλῃσιν· ὁ δ᾽ ἐκ ποταμοῖο λιασθεὶς
σχοίνῳ ὑπεκλίνθη, κύσε δὲ ζείδωρον ἄρουραν·
ὀχθήσας δ᾽ ἄρα εἶπε πρὸς ὃν μεγαλήτορα θυμόν·

465 «ὤ μοι ἐγώ, τί πάθω; τί νύ μοι μήκιστα γένηται;
εἰ μέν κ᾽ ἐν ποταμῷ δυσκηδέα νύκτα φυλάσσω,
μή μ᾽ ἄμυδις στίβη τε κακὴ καὶ θῆλυς ἐέρση
ἐξ ὀλιγηπελίης δαμάσῃ κεκαφηότα θυμόν·
αὔρη δ᾽ ἐκ ποταμοῦ ψυχρὴ πνέει ἠῶθι πρό.
470 εἰ δέ κεν ἐς κλιτὺν ἀναβὰς καὶ δάσκιον ὕλην
θάμνοις ἐν πυκινοῖσι καταδράθω, εἴ με μεθήῃ
ῥῖγος καὶ κάματος, γλυκερὸς δέ μοι ὕπνος ἐπέλθῃ,
δείδω μὴ θήρεσσιν ἕλωρ καὶ κύρμα γένωμαι.»

ὣς ἄρα οἱ φρονέοντι δοάσσατο κέρδιον εἶναι·
475 βῆ ῥ᾽ ἴμεν εἰς ὕλην· τὴν δὲ σχεδὸν ὕδατος εὗρεν
ἐν περιφαινομένῳ· δοιοὺς δ᾽ ἄρ᾽ ὑπήλυθε θάμνους
ἐξ ὁμόθεν πεφυῶτας· ὁ μὲν φυλίης, ὁ δ᾽ ἐλαίης.
τοὺς μὲν ἄρ᾽ οὔτ᾽ ἀνέμων διάη μένος ὑγρὸν ἀέντων,
οὔτε ποτ᾽ ἠέλιος φαέθων ἀκτῖσιν ἔβαλλεν,
480 οὔτ᾽ ὄμβρος περάασκε διαμπερές· ὣς ἄρα πυκνοὶ
ἀλλήλοισιν ἔφυν ἐπαμοιβαδίς· οὓς ὑπ᾽ Ὀδυσσεὺς
δύσετ᾽. ἄφαρ δ᾽ εὐνὴν ἐπαμήσατο χερσὶ φίλῃσιν
εὐρεῖαν· φύλλων γὰρ ἔην χύσις ἤλιθα πολλή,
ὅσσον τ᾽ ἠὲ δύω ἠὲ τρεῖς ἄνδρας ἔρυσθαι
485 ὥρῃ χειμερίῃ, εἰ καὶ μάλα περ χαλεπαίνοι.

Και τότε κολυμπώντας φτάνει στο στόμα ποταμού καλλίρροου

-αυτός ο χώρος έκρινε πως ήταν ο καλύτερος,

αφού του έλειπαν οι βράχοι, κι ο άνεμος δεν τον χτυπούσε. Βλέποντας

μπρος του τα νερά του ποταμού να ρέουν, έκανε ολόψυχην ευχή:

«Επάκουσε, όποιος κι αν είσαι, ποταμέ βασιλικέ μου.445

Προσπέφτω, χίλιες φορές παρακαλώ σε, γλίτωσέ με

από την απειλή του ποσειδώνειου πελάγου.

Πρέπει, πιστεύω, κι οι αθάνατοι θεοί να τον σπλαχνίζονται

όποιον παραδαρμένος τους ζητά το έλεός τους.

Ένας που έπαθε πολλά κι εγώ, τώρα στα γόνατα σου πέφτω,

ποταμέ μου, ζητώ να μ᾽ ελεήσεις, βασιλιά μου.

Ικέτης σου είμαι, και το ομολογώ».450

 

Ευχήθηκε κι ευθύς ο ποταμός ανέκοψε το ρέμα,

σταμάτησε το κύμα, μπροστά του τα νερά γαλήνεψε,

τον πήρε και τον έσωσε στις εκβολές του.

Μα πια είχαν λυγίσει και τα δυο του γόνατα, τα στιβαρά του χέρια

λύθηκαν, ένιωθε τσακισμένος απ᾽ το κύμα·

σώμα πρησμένο, στόμα και ρουθούνια να ξερνούν τη θάλασσα,455

κι αυτός πεσμένος κάτω, δίχως πνοή, δίχως φωνή,

σαν λιγοθυμισμένος, τυραννισμένος από κούραση φριχτή.

Κι ωστόσο μόλις πήρε ανάσα κι ήρθε η ψυχή ξανά στον τόπο της,

το μαγικό μαγνάδι λύνοντας το παραδίνει

στου ποταμού το ρέμα που έσμιγε με τη θάλασσα·460

γοργά το πήρε μες στη δίνη του ένα μεγάλο κύμα,

κι αμέσως το υποδέχτηκαν τα χέρια της Ινώς.1

Τότε απ᾽ το ποτάμι βγαίνει, έγειρε σ᾽ έναν σχοίνο πλάι,

σκύβοντας φίλησε το χώμα της ζωοδόχου γης.

Βαρύθυμος ακόμη, μιλώντας είπε στη γενναία ψυχή του:

 

«Τώρα στο τέλος τι μου μέλλεται να πάθω, αλίμονο.465

Αν μείνω στο ποτάμι και περάσω εδώ τη μαύρη νύχτα,

πως να μη συμμαχήσουν άσχημα πάχνη και παγωνιά,

εξαντλημένον να μου πάρουν την ψυχή·

είναι που την αυγή τόσο ψυχρό το αγιάζι κατεβαίνει απ᾽ το ποτάμι.

Αν πάλι ανέβω την πλαγιά στο δάσος το βαθύσκιωτο,470

αν πέσω σε φυλλωσιές πυκνές να κοιμηθώ, πες πως το κρύο

κι ο κάματοςμ᾽ αφήνουν, κι επέρχεται γλυκός ο ύπνος·

τα άγρια θηρία τρέμω μήπως με βρουν και με σπαράξουν».

 

Κι όπως το συλλογίστηκε, αυτό του φάνηκε πως είναι το καλύτερο:

ξεκίνησε να βρει το δάσος, το βρήκε πλάι στον ποταμό,475

από ψηλά να του αγναντεύει.

Τρύπωσε εκεί, κάτω από θάμνα δίδυμα, ελιά κι αγρίλι που ξεφύτρωναν μαζί.

Δεν έφτανε ώς εδώ το μένος των υγρών ανέμων,

δεν τα χτυπούσε αυτά τα θάμνα με τις αχτίνες του ο ήλιος,

όταν σηκώνεται λαμπρός, μήτε η βροχή τα διαπερνούσε·480

τόσο πυκνά συμπλέκονταν το ᾽να μαζί με τ᾽ άλλο.

Γλίστρησε ο Οδυσσέας στον κόρφο τους, και με τα χέρια του

φτιάχνει το στρώμα του παχύ κι ευρύχωρο,

από τα φύλλα τα πολλά που ήταν χυμένα γύρω, τόσο και τέτοιο,

που θα μπορούσε δυό και τρεις ανθρώπους να τους προφυλάξει,

ακόμη και σε ώρα χειμωνιάτικη, όταν βαραίνει ο καιρός πολύ.485

 

(μετάφραση Δ. Ν. Μαρωνίτης)

 

1 Κόρη του Κάδμου. Ονομάζεται και Λευκοθέα. Αρχικά ήταν θνητή και εν συνεχεία θεά της θάλασσας. Έσωσε τον Οδυσσέα (ε 333 κ.ε.)