Γραφικό

Πυξίς

Ψηφιακή Αρχαιοθήκη

Επιμ. Τριανταφυλλιά Γιάννου

«Μυθιστόρημα, Θ΄»

Το ποίημα αποτελεί την ένατη ποιητική ενότητα του Μυθιστορήματος του Γιώργου Σεφέρη. Με το Μυθιστόρημα σημειώνεται ένας σημαντικός σταθμός στην εξέλιξη του σεφερικού έργου. Κατ' αρχάς με το συνθετικό αυτό ποίημα ο Σεφέρης εγκατέλειψε τον κατά βάση έμμετρο στίχο της Στροφής και της Στέρνας και εγκαινίασε τη χρήση του ελεύθερου στίχου, τον οποίο χρησιμοποίησε με συντηρητικό τρόπο, μπολιάζοντάς τον με στοιχεία παλιότερων στιχουργικών μορφών. Επίσης, θεματικά, με τη σύνθεση αυτή ο Σεφέρης βγαίνει από το πεδίο του αυστηρού υποκειμενισμού, επιχειρώντας να συνδυάσει την ατομική με τη συλλογική εμπειρία, το σύγχρονο με το διαχρονικό βίωμα. Θεματικό επίκεντρο του Μυθιστορήματος αποτελεί αυτό που ο ίδιος ο ποιητής ονόμασε «καημό της ρωμιοσύνης» (Γαραντούδης & Καγιαλής, 2008: 75-76).
Στο πλαίσιο αυτό, σύμφωνα και με σημείωση του ίδιου του ποιητή, χρησιμοποιήθηκε αρκετά φανερά μια ορισμένη μυθολογία. Κατά συνέπεια, η ολοένα και μεγαλύτερη χρήση του μύθου από τη Στροφή ώς το Μυθιστόρημα υπαγορεύεται από την ολοένα και μεγαλύτερη ανάγκη του ποιητή να συντονίσει το βαθύτερο «εγώ» με το «εγώ» του συνόλου. Κι αυτό γιατί ο μύθος αποτελεί την έκφραση του συλλογικού υποσυνείδητου και μπορεί να συμβάλει στην έκφραση αντικειμενικότερων συναισθημάτων (Βαγενάς, 1991: 147). Ειδικότερα, στο Μυθιστόρημα, όπου ο Γιώργος Σεφέρης επηρεάστηκε από την ποίηση του T. S. Eliot, γίνεται αξιοποίηση της μυθικής μεθόδου, ενός αδιάκοπου δηλαδή παραλληλισμού του σύγχρονου κόσμου με αυτόν της αρχαιότητας και της μυθολογίας. Με τον τρόπο αυτό, σύμφωνα με τον ποιητή, μπορεί «να ελέγξει κανείς, να ταχτοποιήσει και να δώσει μορφή και σημασία στο απέραντο πανόραμα ματαιότητας και αναρχίας που είναι η σύγχρονη ιστορία» (Σεφέρης, 1974a: 353).
To Μυθιστόρημα είναι ο Έλληνας Οδυσσέας. Οι είκοσι τέσσερις ενότητές του θυμίζουν τις είκοσι τέσσερις ραψωδίες της Ιλιάδας και της Οδύσσειας, και οι πολλές αναφορές στο ταξίδι, ειδικά στη θάλασσα, ενισχύουν την εντύπωση του αναγνώστη ότι αυτό που διαβάζει είναι η «Οδύσσεια» της σύγχρονης Ελλάδας. Αυτή η «Οδύσσεια» είναι ένα ταξίδι στο παρελθόν και μια προσπάθεια να συμβιβαστεί ο σύγχρονος κόσμος με τη μακραίωνη ιστορική πολιτιστική παράδοση, που είναι πηγή τεράστιου πλούτου, αλλά και βάρος και κίνδυνος, εφόσον παραμένει αναφομοίωτη (Beaton, 1996: 211). Επομένως, μπροστά σε μια κατάσταση φθοράς και αντιλαμβανόμενος την επανάληψη του πανάρχαιου ανθρώπινου δράματος, ο ποιητής συνθέτει το δικό του έπος, του οποίου οι πρωταγωνιστές φέρουν έντονα τα σημάδια της απώλειας του ηρωισμού (Vitti, 1994: 74). Έτσι, το σεφερικό έπος γίνεται ένα «χρονικό της ήττας» (Μουλλάς, 1963: 5), μια «Οδύσσεια, αλλά ανάποδα» (Σεφέρης, 1975: 15). Για τον Γ. Σεφέρη η εποχή του έπους του Ομήρου έχει δύσει και έχει δώσει τη θέση της στο Μυθιστόρημα, το οποίο αναπαριστά μια σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα, ενώ ο ήρωας του ποιήματος γίνεται ο ήρωας ενός σύγχρονου ομηρικού δράματος. Η ομιλούσα φωνή ανήκει σε μια σύγχρονη φυσιογνωμία που εκφράζει περισσότερο προσωπικές παρά συλλογικές ανησυχίες: έλλειψη φίλων, ατέλειωτη αναμονή, αναποφασιστικότητα, ψυχική περιχαράκωση. Τελικά, ο πρωταγωνιστής αισθάνεται την αναμονή όπως ο Οδυσσέας πριν συναντήσει τον θάνατο. Με τον τρόπο αυτό γίνεται η προβολή του ομηρικού ήρωα στον σύγχρονο ομιλητή, σε έναν σύγχρονο δηλαδή Οδυσσέα, που μιλάει για τον εαυτό του και τους συντρόφους του. Η ετεροσημία της συγκεκριμένης ενότητας σε σχέση με τον μύθο έγκειται στο ότι ο σύγχρονος Οδυσσέας και οι σύντροφοί του δεν ζητούν να πάνε στον Κάτω κόσμο για να πετύχουν το ταξίδι του νόστου, όπως ο μυθικός Οδυσσέας και οι δικοί του σύντροφοι, αλλά θέλουν να δουν το σημείο όπου λαβώθηκε ο Άδωνης, αίτημα που θα καταλήξει σε αποτυχία, καθώς το μόνο που κατάφεραν να κατακτήσουν και να παραδώσουν στις επόμενες γενιές είναι η γαλήνη (Krikos–Davis, 1996 : 57-58).
Σύμφωνα με τον Δ. Ν. Μαρωνίτη (1984: 60), όλο αυτό το σύνθετο παραπεμπτικό σύστημα συγχρονίζεται με την ανομολόγητη μέσα στο Μυθιστόρημα μικρασιατική εκστρατεία και καταστροφή, ενώ οι δύο μυθικές παραπομπές του ποιήματος (η αργοναυτική δηλαδή εκστρατεία και ο οδυσσειακός νόστος) αντιστοιχούν στις δύο φάσεις της εθνικής περιπέτειας: ο αργοναυτικός μύθος μπορεί να στοιχηθεί με τη μικρασιατική εκστρατεία, ενώ οι αναφορές του ποιήματος στην Οδύσσεια παραπέμπουν στη μικρασιατική καταστροφή και στην επακόλουθη προσφυγιά. Βέβαια, ο Γ. Σεφέρης προσπάθησε να μετριάσει αυτήν την επεκτατική ερμηνεία δίνοντας ορισμένες επεξηγήσεις στον μεταφραστή του Robert Levesque, ο οποίος σημειώνει σχετικά: «Δεν αρέσει καθόλου στον Σεφέρη ν' αποδίδουν τη δραματική του αντίληψη για το σύμπαν στην καταστροφή και μόνο της Μικράς Ασίας. Καθώς μας βεβαιώνει και ο ίδιος, το πεπρωμένο των Ελλήνων και του σύγχρονου ανθρώπου είναι αφ' εαυτού τόσο τραγικό και απελπιστικό, ώστε μια αιματοχυσία σαν εκείνη της Σμύρνης στα 1922 δεν είναι, στην πραγματικότητα, παρά ένα σκληρό επεισόδιο μιας πιο σοβαρής Οδύσσειας» (Καραντώνης, 1963: 128).
Στη συγκεκριμένη ποιητική ενότητα ο Σεφέρης αναφέρεται στον μύθο του Άδωνη, δεδομένου ότι τον απασχολεί στην ποίησή του η κυκλική διαδοχή ζωή / θάνατος / ζωή και θέματα σχετικά με την ανάσταση και τον θάνατο. Μάλιστα, στα 1948, παρακολουθώντας την ακολουθία της Μεγάλης Παρασκευής δηλώνει ότι του είναι δύσκολο «ν' αποφασίσει αν ο Θεός που κηδεύεται είναι ο Χριστός ή ο Άδωνης» (Σεφέρης, 1974b: 14). Τίθεται το ερώτημα: Γιατί ο Άδωνης και όχι ο Χριστός; Σε μια Ελλάδα όπου ο οραματιστής Σικελιανός και ο μαρξιστής Βάρναλης γέμιζαν τα έργα τους με Χριστούς και Μάνες του Χριστού, δεν έμενε άλλο στον Σεφέρη παρά να προσφύγει στους αρχαίους μύθους, παραμερίζοντας τους χριστιανικούς μύθους (Vitti, 1994: 74-75).

Στοιχεία Έκδοσης:

  • Σεφέρης, Γιώργος. 1935. Μυθιστόρημα. Αθήνα: τυπ. Εστίας. Και στον συγκεντρωτικό τόμο: Γιώργος Σεφέρης. [1972] 1985. Ποιήματα. 15η έκδ. Αθήνα: Ίκαρος.

Βιβλιογραφία-Δικτυογραφία:

  • ΨΗΦΙΔΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ. ΑΝΕΜΟΣΚΑΛΑ, Γιώργος Σεφέρης.
  • ΨΗΦΙΔΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ. ΠΡΟΣΩΠΑ ΚΑΙ ΘΕΜΑΤΑ ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ, Σεφέρης Γιώργος .
  • Βαγενάς, Νάσος. [1979] 1991. Ο ποιητής και ο χορευτής. 6η έκδ. Αθήνα: Κέδρος.
  • Γαραντούδης Ευριπίδης - Καγιαλής Τάκης (επιμ.). 2008. Ο Σεφέρης για νέους αναγνώστες. Αθήνα: Ίκαρος.
  • Καραντώνης, Ανδρέας. [1931] 1963. Ο ποιητής Γιώργος Σεφέρης. 3η έκδ. Αθήνα: Εστία.
  • Μαρωνίτης, Δ. Ν. 1984. Η ποίηση του Γιώργου Σεφέρη. Αθήνα: Ερμής.
  • Μουλλάς, Παναγιώτης. 1963. «Σημειώσεις πάνω στον Σεφέρη». Ανάτυπο από Εποχές 8: 7.
  • Σεφέρης, Γιώργος. 1974a. Δοκιμές Α΄ (1936-1947). Φιλολογική επιμέλεια: Γ. Π. Σαββίδης. Αθήνα: Ίκαρος.
  • Σεφέρης, Γιώργος. 1974b. Δοκιμές Β΄ (1948-1971). Φιλολογική επιμέλεια: Γ. Π. Σαββίδης. Αθήνα: Ίκαρος.
  • Σεφέρης, Γιώργος. 1975. Μέρες Α΄ (16 Φεβρουαρίου 1925 - 17 Αυγούστου 1931). Φιλολογική επιμέλεια: Ε. Χ. Κάσδαγλης. Αθήνα: Ίκαρος.
  • Beaton, Roderick. 1996. Εισαγωγή στη νεότερη ελληνική λογοτεχνία. Αθήνα: Νεφέλη.
  • Krikos-Davis, Katerina. 1996. "'Seferis and the myth of Adonis". Στο Mackridge Peter (edited). Ancient Greek Myth in Modern Greek Poetry. Essays in Memory of C. A. Trypanis. London: Frank Cass. 53-66.
  • Vitti, Mario. [1978] 1994. Φθορά και λόγος στην ποίηση του Γιώργου Σεφέρη. 3η έκδ. Αθήνα: Εστία.