Ψηφίδες για την ελληνική γλώσσα

Το ποίημα ανήκει στην ποιητική σύνθεση του Γιώργου Σεφέρη Μυθιστόρημα (1935). Με το Μυθιστόρημα σημειώνεται ένας σημαντικός σταθμός στην εξέλιξη του σεφερικού έργου. Κατ' αρχάς με το συνθετικό αυτό ποίημα ο Σεφέρης εγκατέλειψε τον κατά βάση έμμετρο στίχο της Στροφής και της Στέρνας και εγκαινίασε τη χρήση του ελεύθερου στίχου, τον οποίο χρησιμοποίησε με συντηρητικό τρόπο, μπολιάζοντάς τον με στοιχεία παλιότερων στιχουργικών μορφών. Επίσης, θεματικά, με τη σύνθεση αυτή ο Σεφέρης βγαίνει από το πεδίο του αυστηρού υποκειμενισμού, επιχειρώντας να συνδυάσει την ατομική με τη συλλογική εμπειρία, το σύγχρονο με το διαχρονικό βίωμα. Θεματικό επίκεντρο του Μυθιστορήματος αποτελεί αυτό που ο ίδιος ο ποιητής ονόμασε «καημό της ρωμιοσύνης» (Γαραντούδης & Καγιαλής, 2008: 75-76).
Στο πλαίσιο αυτό, σύμφωνα και με σημείωση του ίδιου του ποιητή, χρησιμοποιήθηκε αρκετά φανερά μια ορισμένη μυθολογία. Η ολοένα και μεγαλύτερη χρήση του μύθου από τη Στροφή ώς το Μυθιστόρημα υπαγορεύεται από την ολοένα και μεγαλύτερη ανάγκη του ποιητή να συντονίσει το βαθύτερο «εγώ» με το «εγώ» του συνόλου. Κι αυτό γιατί ο μύθος αποτελεί την έκφραση του συλλογικού υποσυνείδητου και μπορεί να συμβάλει στην έκφραση αντικειμενικότερων συναισθημάτων (Βαγενάς, 1991: 147). Ειδικότερα, στο Μυθιστόρημα, όπου ο Γιώργος Σεφέρης επηρεάστηκε από την ποίηση του T. S. Eliot, γίνεται αξιοποίηση της μυθικής μεθόδου, ενός αδιάκοπου δηλαδή παραλληλισμού του σύγχρονου κόσμου με αυτόν της αρχαιότητας και της μυθολογίας. Με τον τρόπο αυτό, σύμφωνα με τον ποιητή, μπορεί «να ελέγξει κανείς, να ταχτοποιήσει και να δώσει μορφή και σημασία στο απέραντο πανόραμα ματαιότητας και αναρχίας που είναι η σύγχρονη ιστορία» (Σεφέρης, 1974: 353).
To Μυθιστόρημα είναι ο Έλληνας Οδυσσέας. Οι είκοσι τέσσερις ενότητές του θυμίζουν τις είκοσι τέσσερις ραψωδίες της Ιλιάδας και της Οδύσσειας, και οι πολλές αναφορές στο ταξίδι, ειδικά στη θάλασσα, ενισχύουν την εντύπωση του αναγνώστη ότι αυτό που διαβάζει είναι η «Οδύσσεια» της σύγχρονης Ελλάδας. Αυτή η «Οδύσσεια» είναι ένα ταξίδι στο παρελθόν και μια προσπάθεια να συμβιβαστεί ο σύγχρονος κόσμος με τη μακραίωνη ιστορική πολιτιστική παράδοση, που είναι πηγή τεράστιου πλούτου, αλλά και βάρος και κίνδυνος, εφόσον παραμένει αναφομοίωτη (Beaton, 1996: 211).
Η ΙΣΤ΄ ενότητα του Μυθιστορήματος συνοδεύεται από την ενδεικτική επιγραφή «ὄνομα δ’ Ὀρέστης» και αποτελεί παράδειγμα ρητής αρχαιολογικής αναφοράς στην Ηλέκτρα του Σοφοκλή (Μαρωνίτης, 1992: 67). Πρόκειται για έναν μονόλογο του Ορέστη, με τον οποίο, αρχικά, σε κατάσταση υπερδιέγερσης, ο ήρωας αυτοπαρουσιάζεται. Ο μονόλογος αυτός έχει τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του εσωτερικού μονολόγου, καθώς ακολουθεί άμεσα την ψυχική ροή του Ορέστη. Την κατάσταση υπερδιέγερσης και εσωτερικού άγχους υποδηλώνει η επανάληψη των λέξεων («στη σφενδόνη»). Στο ποίημα, ο αγώνας του Ορέστη να πραγματοποιήσει τις επιθυμίες του έρχεται σε σύγκρουση με της Ευμενίδες, που εξουσιάζουν τη μοίρα του και δεν αλλάζουν γνώμη για ό, τι είναι αποφασισμένο. (Vitti, 1989: 80-81).
Βασικό σύμβολο στο ποίημα είναι το σύμβολο της θάλασσας. Η θάλασσα παραπέμπει στην Κλυταιμνήστρα, καθώς περιέχει γέννηση και θάνατο, όπως και η μητέρα-φόνισσα Κλυταιμνήστρα.