Ψηφίδες για την ελληνική γλώσσα

Γράφτηκε στα τέλη του 1915, σε 2.120 περίπου ενδεκασύλλαβους στίχους. Δημοσιεύτηκε στη Νέα Ζωή (Αλεξάνδρειας) το 1922 και πρωτοεκδόθηκε το 1928 από τις εκδόσεις Στοχαστής. Αποτελείται από δύο μέρη και, μολονότι αντλεί την υπόθεσή του από τον γνωστό μύθο, ουσιαστικά πρόκειται για ένα φιλοσοφικό έργο με σύμβολο τον Οδυσσέα, στον οποίο αντικατοπτρίζεται ο δυισμός του συγγραφέα μέσα από τις αντιθέσεις των κύριων προσώπων. Ο Νίκος Καζαντζάκης είχε υπόψη του το έργο του Χάουπμαν Το τόξο του Οδυσσέα, στον οποίο σκεφτόταν να αφιερώσει τη γερμανική μετάφραση του έργου του (η γερμανική μετάφραση είναι του ίδιου του συγγραφέα). Το 1948 ο Νίκος Καζαντζάκης το μεταφράζει στα γαλλικά, ενώ στα 1978 δημοσιεύεται η ισπανική μετάφραση του έργου. Το έργο μέχρι σήμερα δεν παραστάθηκε εξαιτίας του ποιητικού και φιλοσοφικού χαρακτήρα του, που υποσκελίζει τη δραματικότητά του. Θετική κριτική γι' αυτό έγραψε ο Κωστής Παλαμάς. Η υπόθεση του έργου έχει ως εξής: μετά από είκοσι χρόνια, ο Οδυσσέας επιστρέφει στην Ιθάκη τη μέρα που η Πηνελόπη αποφασίζει να παντρευτεί όποιον τεντώσει το τόξο του συζύγου της. Η επιστροφή του τον γεμίζει απογοήτευση: η Ιθάκη είναι φτωχική και ταπεινή, η Πηνελόπη θέλει κάποιον άλλον, ο Τηλέμαχος ανυπομονεί να λυτρωθεί από την πατρική σκιά. Παρ' όλα αυτά, ο Οδυσσέας αποφασίζει να διεκδικήσει τα δικαιώματά του. Εμφανίζεται γέρος και αγνώριστος στο παλάτι μαζί με τον Εύμαιο και τον Τηλέμαχο, που αγνοούν την πραγματική του ταυτότητα. Οι μνηστήρες γλεντούν ανυπόμονοι για τον αγώνα, χωρίς να δίνουν σημασία στα ζοφερά προαισθήματα του Φήμιου. Φέρονται περιφρονητικά στον ξένο, ο οποίος τους αφηγείται φανταστικές περιπέτειες και μιλά αινιγματικά. Όταν ο ένας μετά τον άλλον αποτυγχάνουν στη δοκιμασία του τόξου, ο ξένος πετά τα κουρέλια του και τεντώνει το τόξο, φανερώνοντας ότι είναι ο Οδυσσέας (Χασάπη-Χριστοδούλου, 2002: 670-677, 1118). Το έργο τελειώνει με τρόπο ανατρεπτικό: η επί είκοσι χρόνια πιστή Πηνελόπη αποφασίζει να παντρευτεί έναν από τους μνηστήρες. Ο Οδυσσέας απειλεί να εκδικηθεί την άπιστη σύζυγό του, το έργο όμως τελειώνει ενώ αυτός εκτοξεύει απειλές, και έτσι δεν μαθαίνουμε αν τελικά ο έσφαξε μαζί με τους μνηστήρες και την άπιστη γυναίκα του (Καστρινάκη, 2003: 198-199).