ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
1 Δείτε το διδακτικό σενάριο του Κ. Βακουφτσή Από την Οδύσσεια του Ομήρου στην Οδύσσεια του διαστήματος. Τα ονόματα, κυρίως από τη δέκατη διαφάνεια κ.ε.
3 Η ταινία γυρίστηκε το 2004, χρονιά των Ολυμπιακών Αγώνων στην Αθήνα. Διαβάστε την κριτική στη σελίδα http://www.cinemanews.gr/v5/movies.php?n=1827. Προσέξτε τις δύο τελευταίες φράσεις.
4 Για τις ερμηνευτικές τάσεις του μύθου στον Μεσαίωνα και την Αναγέννηση αλλά και για την πληθία των εκδόσεων, κυρίως από τα μέσα του 16ου αιώνα, αρχαίων κειμένων, ποιητών και φιλοσόφων (Όμηρος, Βιργίλιος, Οβίδιος, Πλάτων, Πλωτίνος κ.ά.), μυθογράφων (Απολλόδωρος) αλλά και των πρώτων μυθολογικών λεξικών, βλ. Μήττα 1997, 107-135.
5 Ανιχνεύστε ένα πρόσωπο που αναδύεται σαν φεγγάρι ανάμεσα στην πρώτη και τη δεύτερη Αφροδίτη. Το αριστερό στήθος της δεύτερης Αφροδίτης είναι ταυτόχρονα η μύτη του αναδυομένου προσώπου, το δεξί κομμένο χέρι της πρώτης με τον λαιμό της δεύτερης σχηματίζουν τα μάτια. Κάτω αριστερά αποκαλύπτεται μη μορφή ενός ταύρου που βρυχάται.
Πέρα όμως από τις αποκαλύψεις και τις ανακαλύψεις, ο Dali χρησιμοποιεί δύο εξαιρετικά αναγνωρίσιμες μορφές των πολιτισμών της μεσογειακής λεκάνης: τον ταύρο και την Αφροδίτη.
6 Τέσσερις ερμηνείες δίνει στο συγκεκριμένο απόσπασμα ο Ευστάθιος, τέσσερα κρυμμένα νοήματα αποκαλύπτονται. Τα νοήματα αφορούν στην πολιτική, στη φιλοσοφία, στους πλανήτες, στον χρόνο. Σαν μέσα στον μύθο μικρόκοσμος, μεσόκοσμος, μεγάκοσμος να συναποτελούν ένα ενιαίο, αξεδιάλυτο όλο. Μέσα από την ερμηνεία αυτή αίρονται οι διαχωρισμοί και δημιουργείται η αίσθηση μιας ενότητας. (Για το θέμα αυτό βλ. Μήττα 1997, σ. 83 κ.ε., 158 και 2002, σ. 21, 270 κ.ε.).
Αυτό μπορεί κανείς να το δει στις ερμηνευτικές τάσεις που επικράτησαν κατά καιρούς και φυσικά στην τέχνη. Ενδεικτικά υποδεικνύουμε τον πίνακα του Francesco del Cossa, Αλληγορία του Απριλίου: Ο θρίαμβος της Αφροδίτης, 1476-84. Νωπογραφία, 500 x 320 εκ. Palazzo Schifanoia, Φεράρα. Η λεγόμενη Αίθουσα των Μηνών (μήκος 24μ., πλάτος 11μ., ύψος 7,5μ.) ήταν διακοσμημένη με μια σειρά αλληγορικών τοιχογραφιών που συμβολίζουν τους μήνες· στον νότιο τοίχο ο Ιανουάριος και ο Φεβρουάριος, στον ανατολικό ο Μάρτιος, ο Απρίλιος, ο Μάιος, στον βόρειο ο Ιούνιος, ο Ιούλιος, ο Αύγουστος, ο Σεπτέμβριος, στον δυτικό ο Οκτώβριος, ο Νοέμβριος, ο Δεκέμβριος.
Σε όλες τις περιπτώσεις τα επεισόδια είναι τοποθετημένα σε τρεις διαδοχικές ζώνες/ζωφόρους. Στην επάνω ζώνη, τη ζώνη της μυθολογίας, κάθε μήνας και κάθε πλανήτης παραλληλίζονται με την αρχαία θεότητα τους σε μια θριαμβευτική πομπή. Η μεσαία ζώνη δείχνει τα σημάδια του ζωδιακού κύκλου, ενώ στη συνέχεια αποδίδονται γεγονότα από τη ζωή των ευγενών που είναι κατάλληλα για τη συγκεκριμένη εποχή του χρόνου.
7 Από αυτούς «κατάγονται», απορρέουν στοιχεία πολιτισμού που επέτρεψαν στους ανθρώπους να επιβιώσουν, να συγκροτηθούν σε κοινωνίας και να οργανωθούν.
9 Στην ιστοσελίδα μπορείτε να διαβάσετε και να ακούσετε ηχογραφημένα τα σχετικά αποσπάσματα του Ησιόδου και του Απολλοδώρου για την Τιτανομαχία.
10 Σώθηκαν 266 κομμάτια, το μέγεθος των οποίων κυμαίνεται από αυτό ενός μεγάλου γραμματοσήμου μέχρι αυτό μιας φακής. Τα κομμάτια τοποθετήθηκαν στη σωστή τους θέση δημιουργώντας έναν κύλινδρο μήκους τριών περίπου μέτρων και μέγιστου ύψους 9,5 εκατοστών που περιείχε 26 στήλες κειμένου. Η ανασύνταξη του βιβλίου υπήρξε επίπονη και χρονοβόρα. Βλ. και http://www.tmth.edu.gr/aet/thematic_areas/p146.html.
11 Για τον Ορφέα βλ. http://www.komvos.edu.gr/mythology/2_mythoipanelladikoi.html.
13 Σε ειδώλιο του πρώτου μισού του 4ου αι. π.Χ. από το ιερό της Δήμητρα στο Δίον, η αρχαιολόγος καθηγήτρια στο ΑΠΘ Σ. Πινγιάτογλου (1991) επισημαίνει δύο εικονογραφικές λεπτομέρειες, τον κάλαθο στο αριστερό χέρι της γυναικείας μορφής και το μεγάλο ελισσόμενο επάνω της φίδι, που οδηγούν στη σκέψη της απεικόνισης του ορφικού μύθου της καταδίωξης της Κόρης από τον Δία.
14 Ο πάπυρος θίγει και ένα άλλο ζήτημα, αυτό του θηλυκού «μονοθεϊσμού». Στη στήλη ΧΧΙΙ διαβάζουμε:
[…]
Γη, Μήτηρ, Ρέα και Ήρα είναι η ίδια. Ονομάστηκε Γη κατά σύμβαση – Γη και Γαία ανάλογα με τη διάλεκτο του καθενός – και Μήτηρ, γιατί τα πάντα γεννιούνται από αυτήν. Και ονομάστηκε Δημήτηρ, όπως Γη Μήτηρ, ένα όνομα από τα δύο, γιατί ήταν το ίδιο. Είναι ειπωμένο και στους Ύμνους: Δημήτηρ Ρέα Γη Μήτηρ Εστία Δηιώ, επειδή ρημάχτηκε (εδηιώθη) κατά την τεκνοποιία. Και θα γίνει φανερό ότι, σύμφωνα με τα έπη, γε[να υπερβ]ολικά. Και Ρέα γιατί πολλά και [κάθε λογής] ζωντανά γεννήθηκαν [εκρέοντας] απ’ αυτήν – Ρέα και [ Ρείη] ανά[λογα με τη διάλεκτο του καθενός.] Και [Ή]ρα από […]
15 Πρβλ. τον τίτλο του βιβλίου του Claude Levi-Strauss Το ωμό και το μαγειρεμένο (2001).
16 Για την αρπαγή της Περσεφόνης βλ. http://www.komvos.edu.gr/mythology/2_mythoipanelladikoi.html --> Αρπαγές κοριτσιών.
17 Άλλος γνωστός έρωτας της θεάς ήταν με τον Άδωνι.
18 Δείτε το αφιέρωμα στον θεό Δία από τη σειρά ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ Στα μονοπάτια των θεών.
20 Δείτε το αφιέρωμα στη θεά (μαζί με την Αθηνά) Στα μονοπάτια των θεών.
26 Πριν από την ύστερη κλασική εποχή, η Αφροδίτη κρατούσε το ζώο στην αγκαλιά της, στη συνέχεια εμφανιζόταν ανεβασμένη επάνω του.
27 Δείτε τα Περιεχόμενα.
28 Ο Οιδίποδας αποτελεί την πιο γνωστή εξαίρεση, καθώς μεγαλώνει στο παλάτι της Κορίνθου θεωρώντας γονείς του το βασιλικό ζευγάρι.
29 Ο Λάιος, ο πατέρας του Οιδίποδα, είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα αδικαίωτου δολοφονημένου. Οι καταστροφές που προκαλούνται στη Θήβα θα οδηγήσουν στην αναζήτηση του δολοφόνου και στην αποκατάσταση της λησμονημένης δικαιοσύνης.
30 Οι θεοί με τους οποίους συνδεόταν το άλογο, κυρίως γονεϊκά, ήταν ο Ποσειδώνας και η Αθηνά, δύο θεοί που διεκδίκησαν την κυριαρχία της Αθήνας:
α) Ο Ποσειδώνας δεν ήταν ο περιορισμένος μόνο στη θάλασσα κυρίαρχος θεός αλλά και κοσμοσείστης και θεός των γλυκών υδάτων (βλ. Ποσειδών). Επιπλέον, το επίθετο Ίππιος με το οποίο λατρευόταν τον συνδέει με το δαιμονικό άλογο του θανάτου. Στη Θέλπουσα, σε ιερό κοντά στον Λάδωνα ποταμό, στα σύνορα της Αρκαδίας προς την Ηλεία, λατρευόταν με πάρεδρο την Ερινύ που στα ιστορικά χρόνια ταυτίστηκε με τη Δήμητρα, από την οποία απέκτησε ένα γιο, το άλογο Αρείονα ή Ερίονα, γνωστό και στην Ιλιάδα (Ψ 346 κ.ε.). Και στη Φιγάλεια, πάλι στην Αρκαδία, στα σύνορα προς τη Μεσσηνία, η σύζυγός του ταυτίστηκε με τη Δήμητρα που λατρευόταν με το επίθετο μέλαινα σε ιερό μέσα σε σπηλιά. Στη σπηλιά υπήρχε αρχαϊκό άγαλμα που την παρίστανε σαν καθιστή γυναίκα με κεφάλι αλόγου (Παυσανίας 8, 25, 4 και 42, 1). Ως Ίππιος ο Ποσειδώνας τιμώνταν στο ιερό της κόρης, που απέκτησε από τη Δήμητρα, στη Λυκόσουρα, και η οποία λατρευόταν ως αυστηρή χθόνια θεά, ενώ το όνομά της γνωστοποιούνταν μόνο στους μυημένους, οι οποίοι από φόβο δεν το κοινοποιούσαν, ενώ οι αμύητοι την αποκαλούσαν απλώς Δέσποινα.
β) Το άλογο συνδεόταν και με την Αθηνά, η οποία έδειξε στον Βελλερεφόντη τον τρόπο να δαμάσει τον Πήγασο, το φτερωτό άλογο, γιο του Ποσειδώνα (Πίνδ., Ολυμπιόν. 13, 63 κ.ε.). Ο ήρωας έκανε στη συνέχεια θυσία ευχαριστήρια στον Γαιήοχο και την Ιππία Αθηνά. Οι δυο μαζί ήταν προστάτιδες θεότητες των αλόγων στον Ίππιο Κολωνό στην Αθήνα. Η παραλλαγή που θέλει τον Ποσειδώνα να τιθασεύει το άλογο (Σοφ., Οιδ. Κ., 714 κ.ε.) και να δωρίζει στην Αθήνα την κυριαρχία των θαλασσών είναι αττική και μάλλον παραχώρηση στον θεό που ηττήθηκε στη διαμάχη με την Αθηνά, ώστε να αποτρέψουν την οργή του. Από την άλλη, αν ο Ποσειδώνας δέσποζε στη θάλασσα, στην ευφυΐα της Αθηνάς αποδίδεται η ναυπήγηση της Αργούς, του πρώτου πλοίου.
31 Προκειμένου να απαντήσουμε στα ερωτήματα θα μπορούσαμε να θέσουμε ορισμένες διερευνητικές εις εαυτόν ερωτήσεις:
• Έχετε κάνει το δικό σας γενεαλογικό δένδρο;
• Σας ενδιαφέρει;
• Αν ναι, μέχρι ποια γενιά πίσω φτάνουν οι πληροφορίες σας;
• Σας είναι χρήσιμες οι πληροφορίες αυτές;
• Αν ναι, γιατί και σε τι; [Συμβάλλουν με κάποιον τρόπο στην αυτογνωσία; Στον προσδιορισμό της ταυτότητας;]
32 Ρωτήστε έναν μεγάλης ηλικίας άνθρωπο για το γενεαλογικό του δέντρο. Πόσες γενιές πίσω θα πάει χωρίς γραπτά ντοκουμέντα και μόνο με τη μνήμη του;
33 Ένα παράδειγμα ιστορικής μυθοπλασίας και της σημασίας της στη διεύθυνση http://www.komvos.edu.gr/mythology/4_politikhmythologia.html.
Η ίδια μυθολογική νομιμοποίηση επιδιωκόταν και κατά την ίδρυση νέων πόλεων και αποικιών. Αγελάδες, κοράκια, σκυλιά, γλάροι, αετοί, αλεπούδες, αρουραίοι, φώκιες οδηγούν τους ιδρυτές αποικιών. Ο Βύζας έπρεπε να πολεμήσει με έναν ταύρο, ο Κάδμος να εξουδετερώσει τον δράκο που φυλούσε την πηγή στη Βοιωτία.
34 Η επίσημη ιστοσελίδα του καλλιτέχνη είναι: http://www.yinkashonibarembe.com/. Σε αυτήν μπορείτε να δείτε έργα που κινούνται σε ένα μετααποικιακό στυλ σαν αυτό του έργου που περιγράψαμε.
35 Ρίξτε μια ματιά σε πίνακες του Βαν Γκογκ, ας πούμε στο Πορτραίτο του μπαρμπα-Tanguy, 1887, και παρατηρήστε τα έργα που είναι κρεμασμένα πίσω από τον εικονιζόμενο, φόρος τιμής του καλλιτέχνη στον πολιτισμό που τον επηρέασε περισσότερο. Και ρίξτε μια ακόμη ματιά σε πίνακες του Πικάσο, ας πούμε στις Δεσποινίδες της Αβινιόν, στις οποίες αναφερθήκαμε με αφορμή την Αφροδίτη. Μήπως τώρα μπορείτε να ανακαλύψετε κάποια αφρικάνικα στοιχεία, ας πούμε από αφρικάνικες μάσκες;
36 Σινεμυθολογία 2003, σ. 342. Ο τόμος εκδόθηκε σε επιμέλεια του Μιχάλη Δημόπουλου και με τη συνεργασία των: Μ. Ακτσόγλου (κινηματογράφος), Π. Μαυρομούστακου (κινηματογραφημένες παραστάσεις), Χριστιάνας Γαλανοπούλου (χορός).
37 Βλ. Πηγές.
