André Gide

Θησέας

Μετάφραση: Διαπανεπιστημιακό Διατμηματικό Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών

(απόσπασμα)

VIII

[…]

«Καημένο μου παιδί» είπε ο Δαίδαλος. «Νόμιζε πως θα μπορούσε πια να ξεφύγει από το λαβύρινθο και δεν καταλάβαινε πως ο λαβύρινθος βρισκόταν μέσα του, γι’ αυτό κι εγώ, ικανοποιώντας την επιθυμία του, του έφτιαξα τα φτερά που του επέτρεψαν να πετάξει. Θεωρούσε πως η μοναδική του διέξοδος βρισκόταν στον ουρανό, αφού όλοι οι επίγειοι δρόμοι ήταν φραγμένοι. Γνώριζα τη μυστικιστική του προδιάθεση, και αυτή του η επιθυμία δε με εξέπληξε. Επιθυμία ανεκπλήρωτη, όπως μπόρεσες να διαπιστώσεις ακούγοντάς τον. Παρά τις νουθεσίες μου, θέλησε ν’ ανέβει πολύ ψηλά, υπερτιμώντας τις δυνάμεις του. Έπεσε μες στη θάλασσα και πνίγηκε».

«Πώς είναι δυνατόν;» αναφώνησα. «Δεν πάει πολλή ώρα που τον είδα ζωντανό μπροστά μου».

«Ναι, αποκρίθηκε, τον είδες και σου φάνηκε ζωντανός. Όμως είναι νεκρός. Σ’ αυτό το σημείο, Θησέα, φοβάμαι πως το μυαλό σου, αν και είναι ευαισθητοποιημένο και ανοιχτό σε όλες τις αλήθειες, αφού είναι το μυαλό ενός Έλληνα, δε θα μπορέσει να με παρακολουθήσει. Γιατί κι εγώ ο ίδιος, σου τ’ ομολογώ, χρειάστηκα πολύ χρόνο μέχρι να κατανοήσω και να παραδεχτώ το εξής: ο καθένας από εμάς που η ψυχή του, στη διάρκεια της τελικής κρίσεως, θα θεωρηθεί πως έχει μια βαρύτητα δε ζει απλώς τη ζωή του. Μέσα στα πλαίσια του χρόνου, σε ανθρώπινο επίπεδο, εκπληρώνει την αποστολή του και στη συνέχεια πεθαίνει. Όμως, σε ένα άλλο επίπεδο, χρόνος δεν υπάρχει. Αντίθετα, αυτό που υφίσταται είναι η έννοια του αληθινού και του αιώνιου, όπου κάθε αντιπροσωπευτική κίνηση καταγράφεται σύμφωνα με την ιδιαίτερη σημασία της. Ο Ίκαρος υπήρξε πριν ακόμα γεννηθεί και παραμένει έως και μετά το θάνατό του η εικόνα της ανθρώπινης ανησυχίας, της αναζήτησης, της ποιητικής άνθησης, εικόνα που ενσάρκωσε στη διάρκεια της σύντομης ζωής του. Έπαιξε το ρόλο του όπως έμελλε να συμβεί. Όμως ο ίδιος δεν περιορίστηκε στον εαυτό του. Έτσι συμβαίνει πάντα με τους ήρωες. Το έργο τους έχει διάρκεια και μέσα από την ποίηση και τις τέχνες γίνεται ένα παντοτινό σύμβολο. Αυτό είναι που κάνει και τον Ωρίωνα τον κυνηγό να καταδιώκει ακόμα, μέσα στα Ηλύσια πεδία με τους ασφόδελους, τα ζώα που σκότωσε όσο ζούσε. Την ίδια ώρα, στον ουρανό, ο αστερισμός του τον αναπαριστά και τον διαιωνίζει ζωσμένο με τον τελαμώνα του. Αυτό είναι που κάνει τον Τάνταλο να μένει αιώνια διψασμένος. Αυτό που κάνει και το Σίσυφο να σπρώχνει συνεχώς προς μία απρόσιτη κορφή τη βαριά πέτρα που ασταμάτητα κυλάει και πάλι προς τα πίσω, από τις πολλές έγνοιες που τον βασάνιζαν τον καιρό της βασιλείας του στην Κόρινθο. Γιατί μάθε πως η τιμωρία της κολάσεως δεν είναι άλλη απ’ το να επαναλαμβάνεις επ’ άπειρον το έργο που άφησες ημιτελές στη ζωή σου.

»Έτσι ακριβώς συμβαίνει και σ’ όλο το ζωικό βασίλειο: ένα ζώο μπορεί μεν να πεθαίνει, το είδος του όμως, που διατηρεί τη μορφή και τις συνήθειές του, επ’ ουδενί πλήττεται. Γιατί, στα ζώα, το άτομο δε μετράει. Αντίθετα, ατομικότητα υπάρχει μόνο στις κοινωνίες των ανθρώπων. Έτσι κι ο Μίνωας, με την παρούσα του ζωή στην Κνωσό, προετοιμάζεται ήδη να γίνει κριτής στον Άδη. Το ίδιο και η Πασιφάη και η Αριάδνη, που εγκαταλείπονται στο πεπρωμένο τους, για να τις οδηγήσεις. Κι εσύ ο ίδιος, ω Θησέα, όσο ανέμελος κι αν δείχνεις ή κι αν πιστεύεις ότι είσαι, δεν πρόκειται να ξεφύγεις ούτε εσύ, όπως δεν ξέφυγε κι ο Ηρακλής, ο Ιάσονας ή ο Περσέας από το μοιραίο που σας σμιλεύει.

»Μάθε, αντίθετα (μια και το βλέμμα μου έμαθε την τέχνη να διαβλέπει τα μελλούμενα μέσα από το παρόν), μάθε ότι πρόκειται να μεγαλουργήσεις και, μάλιστα, σε τομέα τελείως διαφορετικό από τα ανδραγαθήματά σου κατά το παρελθόν. Με πράξεις, που πλάι τους τα ανδραγαθήματα αυτά θα φαντάζουν στο μέλλον παιδαριώδη. Υπολείπεται σε σένα να ιδρύσεις την Αθήνα, όπου και θα εγκαθιδρύσεις την κυριαρχία του πνεύματος.

»Μη χρονοτριβήσεις, επομένως, στο λαβύρινθο, ούτε στην αγκαλιά της Αριάδνης ύστερα απ’ τη φρικτή μάχη που θα σε αναδείξει νικητή. Προσπέρνα. Να θεωρείς την τεμπελιά προδοσία. Μάθε ν’ αναζητάς ανάπαυση μονάχα στο θάνατο κι εφόσον η μοίρα σου θα έχει τελειώσει. Μόνο με τον τρόπο αυτό θα συνεχίσεις να ζεις και πέρα απ’ το φαινομενικό θάνατο, αφού η αναγνώριση των ανθρώπων θα σε αναδημιουργεί αέναα. Προσπέρνα, προχώρα μπροστά, συνέχισε ν’ ακολουθείς το δρόμο σου, εσύ, που με τόλμη κάποτε θα ενώσεις διάφορες πολιτείες μεταξύ τους.

»Και τώρα, ω Θησέα, άκουσε και συγκράτησε τις οδηγίες μου. Θα νικήσεις σίγουρα και χωρίς κόπο το Μινώταυρο, γιατί, αν το καλοεξετάσεις, δεν είναι και τόσο τρομακτικός όσο νομίζουν. Λένε πως τρέφεται με σάρκες. Αλλά από πότε οι ταύροι καταβροχθίζουν άλλο τίποτα από πράσινο χορτάρι; Να μπεις στο λαβύρινθο θα είναι εύκολο. Μα τίποτα πιο δύσκολο από το να βγεις. Δεν υπάρχει κανένας που να μη χάθηκε εκεί μέσα. Για να μπορέσεις να γυρίσεις πίσω, αφού τα βήματα δεν αφήνουν ίχνη, θα χρειαστεί να δεθείς από την Αριάδνη με το νήμα των κουβαριών που σου ετοίμασα, τα οποία θα πάρεις μαζί σου και, όσο θα προχωράς, θα τα ξετυλίγεις και, όταν το ένα θα τελειώνει, θα δένεις την άκρη του στην αρχή του άλλου. Κι έτσι, το νήμα δε θα διακοπεί πουθενά. Στην επιστροφή, θα τυλίγεις και πάλι το κουβάρι μέχρι να φτάσεις στην άκρη του, που θα την κρατάει η Αριάδνη. Δεν ξέρω γιατί επιμένω τόσο πολύ αφού όλα αυτά είναι απλά, απλούστατα. Το πιο δύσκολο απ’ όλα είναι να διατηρήσεις ακλόνητη, μέχρι το τέρμα του νήματος, την αποφασιστικότητά σου για επιστροφή. Αποφασιστικότητα που τα πάντα, απ’ τα αρώματα με τη λησμονιά που αναδίνουν έως τη δική σου περιέργεια, τα πάντα, θα συνωμοτούν να αποδυναμώσουν. Σ’ τα είπα και πριν και άλλο τίποτα δεν έχω να προσθέσω. Ορίστε τα κουβάρια. Στο καλό».

Άφησα το Δαίδαλο και πήγα να συναντήσω την Αριάδνη.

[…]

André Gide. 2001. Θησέας. Μετ. Διαπανεπιστημιακό Διατμηματικό Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών. Αθήνα: Πατάκης. Τίτλος πρωτοτύπου: Thésée (Paris: Éditions Gallimard, 1946).