Ψηφίδες για την ελληνική γλώσσα

Οι Φιλέλληνες της Μιμίκας Κρανάκη είναι ένα επιστολικό, πολυφωνικό και πολυπρισματικό μυθιστόρημα που αποτελείται από είκοσι τέσσερα γράμματα-επιστολές, που αντιστοιχούν στις ραψωδίες της Οδύσσειας του Ομήρου. Τις επιστολές αυτές αποστέλλουν κυρίως εκπατρισμένοι στη Γαλλία Έλληνες και Ελληνίδες, αλλά και Έλληνες παραμένοντες στην Ελλάδα. Οι εκπατρισμένοι Έλληνες και Ελληνίδες πρωταγωνιστές της Μιμίκας Κρακάκη είναι ιστορικά πρόσωπα: πρόκειται για τους διανοούμενους που είχαν αυτοεξοριστεί στο Παρίσι, λόγω της αριστερής τους ιδεολογίας, με υποτροφία του γαλλικού κράτους. Μέσα από τις πρωτοπρόσωπες αφηγήσεις αυτών των αυτοεξόριστων Ελλήνων παρακολουθούμε τον διαφορετικό τρόπο με τον οποίο περιγράφουν οι επιστολογράφοι το μεταναστευτικό τους βίωμα, τις δυσκολίες προσαρμογής τους, τα σχέδιά τους για το μέλλον, ενώ παράλληλα ανατρέχουμε τη μεσοπολεμική και κυρίως τη μεταπολεμική ιστορία της Ελλάδας, από τη μεταξική δικτατορία, την Κατοχή, τον Δεκέμβρη του 1944 και τον Εμφύλιο έως τη Χούντα, τη μεταπολίτευση και το 1989-1990, το τέλος, δηλαδή, του Ψυχρού πολέμου και την πτώση του λεγόμενου υπαρκτού σοσιαλισμού. Παράλληλα με την ιστορία της Ελλάδας, μέσα από μια νοσταλγική, κριτική και παιγνιώδη ματιά, παρακολουθούμε και την ιστορική πορεία της ελληνικής Αριστεράς: τους αγώνες, τις ελπίδες, την ήττα, τις καταδιώξεις, τις εσωκομματικές διενέξεις.
Στο έργο ο κάθε πρωταγωνιστής βιώνει τη δική του Οδύσσεια, όπου ο νόστος είτε πραγματοποιείται στον χώρο της μνήμης και του φαντασιακού είτε, όταν συντελείται στην πραγματικότητα, οδηγεί στην απογοήτευση και στη διάψευση των προσδοκιών. Στο μυθιστόρημα η έννοια «φιλέλληνας» διευρύνεται, για να συμπεριλάβει τελικά τον απανταχού ξένο, την απανταχού ξένη, ανεξαρτήτως εθνότητας. Κι αυτό γιατί με τα χρόνια, με τις προσωπικές τους εμπειρίες της ξενιτιάς και με δεδομένη τη μετανάστευση των εθνών που συγκλονίζει τον κόσμο ολοένα και πιο έντονα, οι Έλληνες εκπατρισμένοι ανακαλύπτουν πως στις μέρες μας ολόκληρη η υφήλιος κατοικείται από φιλέλληνες, από τους boat-people της Ασίας και της Αφρικής ώς τους πρόσφυγες της Ευρώπης. Τελικά, φιλέλληνες είναι όσοι νοσταλγούν το ανέφικτο, οι ουτοπιστές, οι οποίοι βιώνουν διαρκώς την απώλεια αυτού που επιθυμούν να ζήσουν (Σάμιτα, 2011: 749-759).
Στο έργο εγγράφονται πολλά μυθικά στοιχεία, καθώς η συγγραφέας υιοθετεί τη μυθική μέθοδο με τον τρόπο του Τζέημς Τζόυς. Στο πλαίσιο της δικής της Οδύσσειας, ο Οδυσσέας δεν υπάρχει ως πρόσωπο αλλά ως ιδιότητα. Είναι ο Ούτις, δηλαδή ο Κανένας, συμβολίζοντας την ξενότητα, ιδιότητα που φέρουμε όλοι. Πηνελόπη δεν υπάρχει, γεγονός που παραπέμπει στην απουσία της αγάπης, υπάρχουν όμως Λωτοφάγοι, άνθρωποι δηλαδή που ξεχνούν την ιστορία τους, και Τηλέμαχοι, ενώ το σκηνικό μαρτυρά μια θανατολάγνα προσέγγιση, καθώς είναι το εφιαλτικό σκηνικό μιας Νέκυιας. Στο συγκεκριμένο απόσπασμα από το κεφάλαιο «Οδύσσεια του διαστήματος» ο αφηγητής Μάρκος ταυτίζεται με τον Νέμο του Ιουλίου Βερν και γράφει, στο ψυχιατρείο όπου βρίσκεται, μια κριτική απέναντι στη δυτική κουλτούρα. Πιο συγκεκριμένα, το αφηγηματικό υποκείμενο, μπροστά στα νέα δεδομένα της πτώσης του λεγόμενου υπαρκτού σοσιαλισμού, ασκεί κριτική στον δυτικό κόσμο και στη λογική που αυτός ευαγγελίζεται στο όνομα της προόδου, προτάσσοντας την ανάγκη εύρεσης ή επιστροφής σε έναν άλλο τρόπο προσέγγισης του κόσμου, ο οποίος δεν θα εντάσσεται σε αυστηρά ορθολογιστικά πλαίσια και δεν θα ενδύεται εξουσιαστικά θεωρητικά μοντέλα διαφόρων - ισμών. Προσδοκά τη θεραπεία του δυτικού πολιτισμού και οραματίζεται ένα καλύτερο μέλλον, στο τέλος όμως επιστρέφει στην άρνηση. Εκτοξεύεται στο διάστημα και φωνάζει "όχι", μέσα σε μια φαντασμαγορία θανάτου. Τελικά, Οδύσσεια είναι η ζωή του καθενός, με την ίδια πάντα Ιθάκη, τον θάνατο.