Ψηφίδες για την ελληνική γλώσσα

Το έργο Οιδίπους Αντι-Οιδίπους του Γιώργου Βέλτσου γράφτηκε το 2004 και αποτελείται από 725 ελεύθερους στίχους. Το έργο παραστάθηκε το 2006 σε σκηνοθεσία του Θέμη Μαμουλίδη από το ΔΗΠΕΘΕ Πάτρας. Πρωτοπαρουσιάστηκε στο κοινό σε ανάγνωση του Γιώργου Βέλτσου στους Δελφούς, στο πλαίσιο της 22ης Διεθνούς Συνάντησης του Αρχαίου Ελληνικού Δράματος με θέμα «Σοφοκλής, 2.500 χρόνια από τη γέννησή του». Ο Γιώργος Βέλτσος αναπλάθει τον σοφόκλειο μύθο με τρόπο ανατρεπτικό. Θέτει ευρύτερα υπαρξιακά ζητήματα ως προς την αναζήτηση της ταυτότητας από την πλευρά του σύγχρονου ανθρώπου (Τσατσούλης). Στο έργο πρωταγωνιστούν επτά δραματικά πρόσωπα: ο Οιδίποδας, ο Αντι-Οιδίποδας, η Αντιγόνη, ο Τειρεσίας, η Σφίγγα, ο Θησέας και η Ιοκάστη (την οποία υποδύεται η Αντιγόνη, δομώντας ένα μικτό θεατρικό πρόσωπο, την Ιοκάστη-Αντιγόνη).
Ο Οιδίποδας του Γιώργου Βέλτσου διαφέρει από τον σοφόκλειο Οιδίποδα. Εμφανίζεται ταλαιπωρημένος, χωρίς ψυχικά αποθέματα, έχοντας συναίσθηση της τραγικής του μοίρας. Στην προσπάθειά του να κατανοήσει σε βάθος τον εαυτό του δημιουργεί ένα «ανάπτυγμά του», τον Αντι-Οιδίποδα. Έτσι διαμορφώνεται ένα δίπολο, και ο διάλογος που αναπτύσσεται μεταξύ των δύο μελών του διπόλου αυτού οδηγεί τον ήρωα στην αυτογνωσία, στη συνειδητοποίηση της θέσης του ως ιστορικού υποκειμένου («Ανήκω στους μικροεπενδυτές της Ιστορίας»), στη συναίσθηση της τραγικότητας της ύπαρξής του. Στην πορεία του Οιδίποδα προς την αυτογνωσία συμβάλλουν ο Τειρεσίας και η Σφίγγα. Η Σφίγγα κάνει με τρόπο αλληγορικό έναν απολογισμό της ζωής του βασιλιά της Θήβας από την άνοδο ώς την πτώση, ενώ ο Τειρεσίας απαριθμεί τις συνέπειες των πράξεών του και του προτείνει ως αντιστάθμισμα στη μέχρι τώρα φθοροποιό πορεία του την αιδώ και το δέος («νόημα πλέον σκέψου / Και εις το εξής, τις πράξεις σου με δέος και αιδώ»). Η Αντιγόνη, βασανισμένη και μνησίκακη, οδηγεί τον πατέρα της στον τόπο εξορίας και συμφιλιώνεται τελικά μαζί του μέσα από τη διαδικασία της αναγνώρισης. Στο έργο εντάσσονται και τρεις παραβάσεις, που δεν εκτελούνται από χορό, αλλά αποτελούν σχόλια του ποιητή για το δράμα του Οιδίποδα.
Γενικά, ο Οιδίποδας του Γιώργου Βέλτσου αναδεικνύεται σε σύμβολο της κάθε γενιάς που αναζητά την ταυτότητά της μέσα από τον δικό της Οιδίποδα, γίνεται ο εκπρόσωπος των άτυχων εκείνων ανθρώπων που βιώνουν το αναπόφευκτο της Μοίρας, που γίνονται η τροφή της Ιστορίας, σε κάθε εποχή. Έτσι, θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για διαφορετικούς Οιδίποδες, που όλοι ανάγονται στον αρχετυπικό Οιδίποδα του Σοφοκλή, αλλά ταυτόχρονα διαφοροποιούνται και εντάσσονται στα δεδομένα της κάθε εποχής (Σαμαρτζή, 2014: 46-47).
Στα συγκεκριμένα αποσπάσματα ο Οιδίποδας συνειδητοποιεί την ελαφρότητα της ύπαρξής του ομολογώντας: «Ξέφτισα, τόσο πολύ ελαφρύς / προτού να καρφωθώ οριστικά στον Μύθο». Ταυτόχρονα, αντιλαμβάνεται το γεγονός ότι κάθε εποχή έχει και τον δικό της Οιδίποδα («Είμαι ο εκπρόσωπος / γενεών που έρχονται») και ζητά να αναπλάσει τον Αντι-Οιδίποδα ως «ανάπτυγμα του εαυτού [του] / αρωγό ώστε να κατανοηθ[εί] / δυνάμει διαφορετικός από τον εαυτό [του]». Αντι-κατοπτριζόμενος στο πρόσωπο του Αντι-Οιδίποδα, νιώθει αδύναμος να συνειδητοποιήσει τον ρόλο της ύπαρξης του και τελικά διαπιστώνει την ήττα του («Χάσαμε Αντι-Οιδίποδα […]»). Την ήττα του επιβεβαιώνει και ο Αντι-Οιδίποδας, ο επίπλαστος άλλος του εαυτός, που απαξιώνει τον σύγχρονο Οιδίποδα («αίνιγμα έλυσες απλοϊκό») και τα επιτεύγματα του πολιτισμού του, που εγκυμονούν νέους κινδύνους («Τη σκέψη γέννησες τη μαθηματική / Για οξύνοια θα τιμωρηθείς»). Αν και ο Οιδίποδας του Γιώργου Βέλτσου έχει συναίσθηση για την πνευματική του τυφλότητα, τελικά αυτοτυφλώνεται, θύμα της μοίρας του και προδομένος από την ίδια του τη χώρα («Της χώρας σου το αντίδωρο είναι οι δυο βελόνες»). Παίρνει τον δρόμο για την εξορία, είναι ένας πρόσφυγας, άθυρμα της Ιστορίας. Άλλωστε, ο Γιώργος Βέλτσος απάντησε σχετικά με το έργο ότι «είναι ένα έργο της προσφυγιάς μας». Ενα έργο που θα ήθελε να το δει να παίζεται σε θεωρεία θεάτρου «όπου στοίβαξαν όπως όπως πρόσφυγες». Δηλώνει σχετικά: «Έχω στα μάτια μου τη φωτογραφία του πάλαι ποτέ Δημοτικού μας Θεάτρου με τους πρόσφυγες του '22. Τους είχαν εγκαταστήσει στα δωματιάκια που οι αθηναίοι αστοί απολάμβαναν αφ' υψηλού γαλλικά μπουβουάρ. Ανοιχτά από τη μια μεριά, με απλωμένα ρούχα στις επίχρυσες κουπαστές και μυρωδιά γκαζιέρας στα κόκκινα χαλιά» (Λοβέρδου, 2004). Ουσιαστικά, στην περίπτωση του έργου αυτού ο μύθος ενεργοποιεί την ιστορία και ο Οιδίποδας ανάγεται στο σύμβολο του σύγχρονου ανθρώπου, που έχει να αντιμετωπίσει τον εαυτό του, τη μοίρα του και τα παιχνίδια της Ιστορίας.