Ψηφίδες για την ελληνική γλώσσα

Η συγγραφή της ποιητικής αυτής σύνθεσης ξεκίνησε στη Γυάρο (Μάιος 1967), συνεχίστηκε στη Λέρο και ολοκληρώθηκε στη Σάμο (Ιούλιος 1970). Πρωτοδημοσιεύτηκε το 1972 σε χωριστό τόμο και συμπεριλήφθηκε την ίδια χρονιά και στην έκδοση της Τέταρτης διάστασης.
Οι δεκατέσσερις συνθέσεις της Τέταρτης Διάστασης παρουσιάζουν μια δομική αναλογία: α) εκκινούν με μια πεζόμορφη «σκηνική οδηγία» β) συνεχίζονται με τον εξομολογητικό μονόλογο του κεντρικού προσώπου, γ) εμπλουτίζονται με ένα βουβό πρόσωπο που επιτελεί τον ρόλο του ακροατή και δ) απολήγουν σε έναν πεζόμορφο επίλογο. Από τα δομικά αυτά γνωρίσματα αποκλίνουν μόνο η Χειμερινή διαύγεια, το Χρονικό και η σύνθεση Όταν έρχεται ο ξένος (Κόκορης, 2003: 141).
Η παρουσία του μύθου στις μεγάλες συνθέσεις της Τέταρτης διάστασης θα σημάνει το όριο και την κορυφή μιας νέας εκφραστικής κατάκτησης του Ρίτσου: εδώ, η συστηματική εκμετάλλευση του μύθου συναπαρτίζει μιαν εξαιρετικά πολύπλοκη σύνθεση, στην οποία ο μύθος αποτελεί το βασικό ποιητικό φορείο, το δοχείο στο οποίο θα χυθούν και θ’ αναμειχθούν δυο ακόμα στοιχεία, το αυτοβιογραφικό και το ιστορικό (Βελουδής, 1984: 70-71).
Η Χρυσόθεμις, κόρη του Αγαμέμνονα και της Κλυταιμνήστρας, αφηγείται τα γεγονότα χωρίς χρονολογική σειρά, εστιάζοντας στη δική της ζωή και στα δικά της συναισθήματα. Συγκρίνει, επίσης, τον εαυτό της με την αδελφή της, την Ηλέκτρα, υποστηρίζοντας ότι διαφέρει από εκείνη. Στο έργο η ηρωίδα ανακαλεί το παρελθόν της, ένα παρελθόν στο περιθώριο της ζωής των υπόλοιπων μελών της μυθολογικής οικογένειάς της, στο παρόν ενός χώρου σύγχρονου.
Χαρακτηριστικά του μονόλογου αυτού (όπως και των υπόλοιπων του Ρίτσου), που είναι εμπνευσμένος από τον κύκλο των Ατρειδών, είναι η διαχρονική υπόσταση των προσώπων, που αφηρωισμένα αποκτούν τη σημασία του συμβόλου, καθώς και η συναίρεση των τριών επιπέδων με τα οποία είναι «χτισμένο»: του μυθολογικού/ ιστορικού υπόβαθρου, της προσωπικής μνήμης και των σύγχρονων κοινωνικών προβλημάτων (Προκοπάκη, 1980: 5-8).