Ψηφίδες για την ελληνική γλώσσα

Το ποίημα ανήκει στις Επαναλήψεις. Σειρά πρώτη (1963–1965). Στις Επαναλήψεις το μυθολογικό ή ιστορικό προσωπείο θα λειτουργήσει τριπλά: για την καταγγελία του αντιπάλου, για την έκφραση της κρίσης, για την κριτική στους οικείους. Έτσι, οι Επαναλήψεις, παρ' όλη την παραβολική τους μορφή —μάλλον ακριβώς χάρη σ’ αυτήν—, αναφέρονται πιο συγκεκριμένα σε «πρόσωπα και γεγονότα». Στις Επαναλήψεις, λοιπόν, έχουμε τη μυθολογική κάλυψη, την παραβολή, αλλά και την παρουσία του ιστορικού τοπίου πιο έντονη από ποτέ (Προκοπάκη, 1981: 60). Ο Γ. Ρίτσος επέγραψε τα ποιήματά του αυτά Επαναλήψεις για να υποδείξει ότι επαναλαμβάνει με δικό του τρόπο θέματα και μοτίβα των ομηρικών επών της Ιλιάδας και κυρίως της Οδύσσειας (Μαρωνίτης, 2013: 50).
Το συγκεκριμένο ποίημα αφορμάται από ένα γεγονός της Αργοναυτικής εκστρατείας με πρωταγωνιστή τον Αργοναύτη Ύλα. Ο Ύλας ήταν γιος του Θειοδάμαντα, βασιλιά των Δρυόπων. Ο Ηρακλής τον άρπαξε όταν νίκησε τους Δρύοπες και τον ερωτεύτηκε. Ο νέος συνόδευσε τον Ηρακλή στην Αργοναυτική εκστρατεία. Για τις συνθήκες κάτω από τις οποίες χάθηκε, αφού αποβιβάστηκαν σε λιμάνι της Μυσίας, οι πληροφορίες είναι ποικίλες. Λέγεται ότι ο Ηρακλής πήγε να κόψει ένα δέντρο για να κατασκευάσει ένα κουπί σε αντικατάσταση αυτού που του είχε σπάσει. Τότε ο Ύλας βγήκε στο βουνό Αργανθώνιο της Μυσίας να πάρει νερό από πηγή μέσα στο δάσος ή από το ποτάμι ή τη λίμνη Ασκάνιος. Στα Ορφικά Αργοναυτικά λέγεται ότι προσορμίστηκαν γιατί έπρεπε να αναζητήσουν φαγητό και νερό. Ο Ηρακλής αποβιβάστηκε και άρχισε να κυνηγά. Όμως αργοπόρησε, και ο Ύλας με τον Πολύφημο πήγαν να τον βρουν. Όπως και να έχουν τα πράγματα, στο δάσος ή στην πηγή ή στον ποταμό οι Νύμφες είδαν τον Ύλα και τον πόθησαν για την ομορφιά του. Τον τράβηξαν κοντά τους για να τον κάνουν αθάνατο και εξαφανίστηκαν μαζί του. Ο σύντροφος του Ύλα Πολύφημος αντιλήφθηκε πρώτος την εξαφάνιση του νέου και τον φώναξε πολλές φορές, αλλά μάταια (Ορφ. Αργ. 634-657). Στο μεταξύ, οι Αργοναύτες είχαν σηκώσει άγκυρα και απέπλευσαν χωρίς τους συντρόφους τους. Ο Πολύφημος ίδρυσε εκεί την Κίο, που αργότερα μετονομάστηκε σε Προύσα. Και ο Ηρακλής, επειδή υποψιάστηκε τους Μυσούς για απαγωγή, απαίτησε ομήρους και διέταξε να ψάξουν για τον νέο άνδρα. Σε ανάμνηση του γεγονότος, οι κάτοικοι της Κίου γιόρταζαν ετήσια μια γιορτή στην οποία αναζητούσαν τον Ύλα με ορειβασία και έξοδο από τις πόλεις, ἐπὶ τὰς ὓλας, προς τα δάση δηλαδή. Οι ιερείς, σε πομπή, φώναζαν τρεις φορές το όνομά του.