Ψηφίδες για την ελληνική γλώσσα

Τριτοπρόσωπο και αφηγηματικό ποίημα που ανήκει στα Αναγνωρισμένα Ποιήματα του ποιητή και είναι ένα από τα τέσσερα ιλιαδικά ποιήματά του (τα υπόλοιπα τρία είναι η «Πριάµου Νυκτοπορία», «Η κηδεία του Σαρπηδόνος»,«Τρώες»). Είναι συνθεμένο το 1896 και δημοσιευμένο το 1897 με επίτιτλο «Αρχαίαι Ημέραι» στο Εθνικόν Ημερολόγιον του έτους 1898. Το θέμα του ποιήματος είναι τα άλογα του Αχιλλέα, που είναι απαρηγόρητα για τον σκοτωμένο Πάτροκλο. Ο Κ. Π. Καβάφης εμπνεύστηκε το ποίημά του από τη ραψωδία Ρ της Ιλιάδας (στ. 424-458). Παρουσιάζει τα άλογα να έχουν μια ανθρώπινη ευγένεια, αλλά και να διαθέτουν διαφορετικές δυνάμεις κατανόησης των πραγμάτων από ό,τι οι άνθρωποι ή ακόμη και οι θεοί. Πιο συγκεκριμένα, ενώ οι θεοί μπορούν να δουν μόνο τις προσωρινές δυστυχίες κάθε ατομικού θανάτου, τα άλογα μπορούν να δουν την παντοτινή δυστυχία του ίδιου του Θανάτου — ότι ακόμη και ο ίδιος ο Αχιλλέας, ο ιδιοκτήτης των αλόγων αυτών, τελικά θα πεθάνει. Ο Κ. Π. Καβάφης μάς παρουσιάζει τα άλογα περισσότερο να συλλογίζονται παρά να νιώθουν τη δυστυχία. Και, όπως παρατήρησε ο De Quincy, αυτή η λογική των αλόγων του Αχιλλέα δεν συνάδει με την νεοελληνική λέξη «άλογο», που κυριολεκτικά σημαίνει α-λόγο, χωρίς λογική, γεγονός στο οποίο αναφέρεται ο Κ. Π. Καβάφης με τον τίτλο του ποιήματός του (Ricks, 1989). Σε σχέση με το πρότυπο της Ιλιάδας διακρίνουμε παραλείψεις και αποκλίσεις στο καβαφικό ποίημα. Στην Ιλιάδα τα αθάνατα άλογα υποτάσσονται στην κινητική εντολή του Δία. Στην καβαφική μεταγραφή η φιλάνθρωπη συμπεριφορά τους όχι μόνο δεν υποχωρεί στη σύσταση του Δία αλλά βαθαίνει. Τα καβαφικά άλογα εναλλάσσουν κατά κάποιον τρόπο την αθάνατη φύση τους με τη νέα και συγκλονιστική εμπειρία του θανάτου, δηλαδή εξανθρωπίζονται. Η ζωική ευγένεια διαδέχεται τη φιλάνθρωπη συμπάθεια και αντιδρά στη θεϊκή ουδετερότητα απέναντι στη μοίρα των θνητών (Μαρωνίτης, 2007: 97-98). Σύμφωνα με τον Δ. Ν. Μαρωνίτη (2007: 102-104), ο Κ. Π. Καβάφης στα δικά του άλογα, με τον περίπαθο θρήνο τους και με την κινητική τους βιαιότητα, μετέφερε τον θρήνο και τη βίαιη κίνηση του Αχιλλέα, όταν αυτός πληροφορήθηκε τον θάνατο του Πατρόκλου. Έτσι, με τα καβαφικά άλογα συνεχίζεται η νεκρώσιμη, έστω, ομιλία των δύο εταίρων.
Το ποίημα περιλαμβάνεται στη συλλογή του Καβάφη Ποιήματα, που τύπωσε ο ίδιος ο ποιητής το 1904 και κυκλοφόρησε ιδιωτικά.