Ιστορίαι

Περιγραφή

Γραμματολογικές Πληροφορίες

I, 1-5:Προοίμιο - Αρπαγές γυναικών. I,4 τρωικός πόλεμος. Προοίμιο I. 1- 5 Τα κεφάλαια 1- 5 του Α βιβλίου αποτελούν ένα εκτενές προοίμιο του έργου που αποτελείται από δύο μέρη: α) το κυρίως προοίμιο και β) την έκθεση της αἰτίης, αρχικά των μυθικών αιτίων της σύγκρουσης Ελλήνων και Βαρβάρων που προβάλλουν Πέρσες και Φοίνικες και στη συνέχεια των ιστορικών αιτίων που προβάλλει ο συγγραφέας. Η εκστρατεία του Ξέρξη εναντίον της Ελλάδας αποτελεί για τον Ηρόδοτο αποκορύφωμα της παλιάς έχθρας ανάμεσα στην Ευρώπη και την Ασία και συνδέεται βέβαια αρχικά με τις μυθικές διηγήσεις για τις αρπαγές γυναικών και κυρίως με τον τρωικό πόλεμο, όμως αμέσως ο συγγραφέας δηλώνει την κριτική αμφισβήτηση αυτών των αιτίων και παραθέτει την δική του άποψη που αφορά τον επεκτατισμό του Κροίσου στη Μικρά Ασία. Στο σκοπό του έργου του, όπως δηλώνεται από τον ίδιο στο κυρίως προοίμιο, δηλαδή τη διαφύλαξη στη μνήμη φημισμένων ανθρώπινων έργων, Ελλήνων και Βαρβάρων, διαφαίνεται η ομηρική ιδέα της υστεροφημίας, στην περίπτωση αυτή όχι του ηρωικού πολεμικού κλέους αλλά όλων των μεγάλων και θαυμαστών επιτευγμάτων των ανθρώπων. Το θέμα των πηγών του Ηρόδοτου είναι περίπλοκο και αμφισβητούμενο· ο ίδιος δηλώνει ότι περιλαμβάνει στο έργο του ό,τι είδε και άκουσε στην έρευνά του (ἱστορίη), αλλά ασκεί και κριτική: πρώτον επιλέγει τους πληροφοριοδότες του, πιο καλούς θεωρεί τους ντόπιους και μάλιστα τους «λογίους ἄνδρας», όπως οι ιερείς και τα μέλη αριστοκρατικών οικογενειών οι οποίες πήραν μέρος στα γεγονότα· δεύτερον συγκρίνει τις αφηγήσεις των πληροφοριοδοτών του και διατυπώνει κρίσεις για το πιθανόν της αλήθειάς τους ή εκφράζει τη δυσπιστία του γι’ αυτές. Μερικές φορές είναι δύσκολο να καταλάβουμε αν οι αναφορές του στις πηγές του είναι ακριβείς. Στο δεύτερο μέρος του προοιμίου του αναφέρει την εκδοχή των Περσών λογίων, και μια Φοινικική παραλλαγή, για την αιτία της έχθρας Ελλήνων – Περσών, όμως αυτή φαίνεται περισσότερο ως ορθολογιστική κριτική των ελληνικών μύθων, παρά πραγματικά ως εκδοχή της περσικής μυθολογίας, και η αναφορά του στους Πέρσες λογίους φαίνεται ότι περισσότερο γίνεται για να εισάγει τη δική του διαφωνία για τις αιτίες η οποία ακολουθεί. II, 112-120:Αιγύπτιος λόγος - Η αιγυπτιακή εκδοχή του μύθου για την παραμονή της Ελένης στην Αίγυπτο. Το δεύτερο βιβλίο καλύπτεται από τον «αιγύπτιο λόγο» στον οποίο στην αρχή (II.5-98) περιγράφεται το φυσικό περιβάλλον της Αιγύπτου, τα αξιοθέατα, η θρησκεία και τα έθιμα όπως τα είδε στην περιήγησή του στη χώρα και στο δεύτερο μέρος (II.98-182) παρατίθεται μια επιτομή της αιγυπτιακής ιστορίας, όπως ο Ηρόδοτος την άκουσε από την προφορική αιγυπτιακή παράδοση, από τους Αιγύπτιους ιερείς. 112 – 120 Η αιγυπτιακή εκδοχή του μύθου για την παραμονή της Ελένης στην Αίγυπτο – η αποδοχή της από τον Ηρόδοτο. Ο Ηρόδοτος αποδίδει την εκδοχή του μύθου της παραμονής της Ελένης στην Αίγυπτο σε αιγυπτιακές πηγές· όμως και σ’ αυτήν την περίπτωση η ιστορία φαίνεται να είναι ένας εξορθολογισμός του ελληνικού μύθου (και όχι αιγυπτιακός μύθος) και η παράθεση των πηγών γίνεται για να συμφωνήσει με όσα διηγούνται οι άνθρωποι και να διαφωνήσει με την ομηρική εκδοχή της μετάβασης της Ελένης στην Τροία. 112 Το ιερό της Ξενίας Αφροδίτης – Ελένης στην Μέμφιδα. Αφηγούμενος την αιγυπτιακή ιστορία αναφέρει ως διάδοχο του φαραώ Φερών, έναν άνδρα από τη Μέμφιδα, με την ελληνική εκδοχή του ονόματός του, Πρωτέα. Μέσα στο τέμενος του φαραώ Πρωτέα αναφέρει την ύπαρξη ενός ιερού αφιερωμένου στην Ξένη Αφροδίτη το οποίο ο ίδιος υποθέτει ότι ήταν ιερό της Τυνδαρίδας Ελένης. 113 – 115 Όσα διηγούνται οι αιγυπτιακές πηγές για την Ελένη. Ο Ηρόδοτος παραθέτει την ιστορία για την άφιξη και την παραμονή της Ελένης στην Αίγυπτο, δηλώνοντας ότι έτσι την άκουσε από τους Αιγύπτιους ιερείς. Στον πλου της επιστροφής στην Τροία αντίθετοι άνεμοι φέρνουν τον Αλέξανδρο/Πάρη με την Ελένη στην Αίγυπτο, όπου κάποιοι δούλοι του αποκαλύπτουν την αδικία που διέπραξε και έτσι οδηγείται στον Πρωτέα. Αυτός θεωρεί την καταπάτηση της φιλοξενίας που διέπραξε ο Πάρης σοβαρό έγκλημα και αποφασίζει να μην τον τιμωρήσει βέβαια με θάνατο, επειδή είναι ξένος, αλλά τον απελαύνει κρατώντας την Ελένη και τους κλεμμένους θησαυρούς του Μενέλαου για να τους επιστρέψει στον δικαιούχο Μενέλαο, όταν αυτός έρθει στην Αίγυπτο. 116 – 117 Η επική παράδοση για την Ελένη στην Αίγυπτο, Όμηρος και Κύπρια έπη. Ο Ηρόδοτος υποστηρίζει ότι ο Όμηρος επέλεξε ως πιο πρόσφορη για ένα επικό ποίημα την εκδοχή του για την άφιξη της Ελένης στην Τροία έναντι της παραμονής της στην Αίγυπτο και αποδεικνύει με αναφορές στην Ιλιάδα και την Οδύσσεια ότι γνώριζε το πέρασμα της Ελένης από την Αίγυπτο. Ενώ στα Κύπρια έπη το ταξίδι για την Τροία είναι σύντομο με ούριο άνεμο. 118 – 119 Η συνέχεια της αιγυπτιακής ιστορίας για την Ελένη στην Αίγυπτο. Ο Μενέλαος ερχόμενος από την Τροία διηγήθηκε στους Αιγύπτιους ότι οι Έλληνες ζήτησαν πίσω από τους Τρώες την Ελένη και τους θησαυρούς που άρπαξε ο Πάρης και επειδή δεν πίστεψαν τους Τρώες ότι δεν βρίσκονται στην Τροία αλλά στην Αίγυπτο πολιόρκησαν και κυρίευσαν την πόλη· μόνο τότε κατάλαβαν την αλήθεια και έτσι ο Μενέλαος ήρθε στον Πρωτέα και πήρε όσα του ανήκαν και πλούσια δώρα φιλοξενίας. Όμως στη συνέχεια αδίκησε τους Αιγυπτίους και δεν ξέρουν τι απέγινε αφότου απέπλευσε από τη χώρα τους. Η άποψη και η επιχειρηματολογία του Ηρόδοτου για την αλήθεια της αιγυπτιακής ιστορίας. Ο Ηρόδοτος συμφωνεί με όσα διηγούνται οι Αιγύπτιοι ιερείς και επιχειρηματολογεί για το πόσο απίθανο είναι να βρισκόταν η Ελένη στην Τροία και να να μην την έδιναν πίσω στους Έλληνες ο Πρίαμος και οι άρχοντες της Τροίας. Η κύρια γραμμή της επιχειρηματολογίας του είναι ότι είχαν πολύ σοβαρούς λόγους για να την επιστρέψουν και κανένα λόγο για να μην το κάνουν. Στην αιγυπτιακή / ηροδότεια εκδοχή για τον τρωικό πόλεμο και την συμμετοχή και ευθύνη της Ελένης μπορούμε να δούμε την ορθολογιστική ερμηνεία του μύθου, χαρακτηριστική του 5ου – 4ου αι. π.Χ., πβ Θουκυδίδης, Γοργίας, Ισοκράτης. VI, 61:Η λατρεία της Ελένης στη Σπάρτη. Στο κύριο μέρος του 6ου βιβλίου περιλαμβάνεται η εκστρατεία του Δαρείου εναντίον της Ελλάδας και η νίκη των Αθηναίων στο Μαραθώνα. Ο Δαρείος απαίτησε από τους Έλληνες «γῆν καί ὓδωρ» και η Αίγινα και άλλα νησιά δήλωσαν υποταγή, πράγμα που προκάλεσε την αντίδραση των Αθηναίων και την παρέμβαση των Σπαρτιατών με το βασιλιά Κλεομένη. Η σπαρτιατική παρέμβαση δίνει στον Ηρόδοτο την ευκαιρία να παρεμβάλει μια έκθεση της αντιζηλίας Αθήνας – Αίγινας και μέσα σ’ αυτήν τμήματα της σπαρτιατικής ιστορίας που αφορούν τη σύγκρουση του Κλεομένη με τον συμβασιλέα του Δημάρατο. Στα κεφάλαια 61 – 70 παρατίθεται η ιστορία του Δημάρατου: γέννηση / καταγωγή, εκθρόνιση και εξορία. Ο τρόπος που ο βασιλιάς Αρίστων παντρεύτηκε τη μητέρα του Δημάρατου, εξαπατώντας το φίλο του Άγητο πρώτο σύζυγό της, και η πρόωρη γέννηση του Δημάρατου έθεσε εν αμφιβόλω την πατρότητα και τη νομιμότητα της διαδοχής και αυτό εκμεταλλεύτηκε ο Κλεομένης για να πετύχει την εκθρόνισή του. Ο άκληρος από τις δύο πρώτες γυναίκες του Αρίστων πήρε ως τρίτη σύζυγο την πιο όμορφη Σπαρτιάτισσα της εποχής του, «κλέβοντάς» την από το σύζυγό της και φίλο του Άγητο. Η ιστορία της απόκτησης της εξαιρετικής ομορφιάς της παρατίθεται από τον Ηρόδοτο ως ένα θαύμα της Ελένης που λατρευόταν στη Σπάρτη, μαζί με τον Μενέλαο, στο ιερό τους στη Θεράπνη. Η Θεράπνη βρισκόταν στην ανατολική όχθη του Ευρώτα και οι ανασκαφές δείχνουν ότι εκεί βρισκόταν η ομηρική Σπάρτη που οι ποιητές την περιγράφουν ως μια καλά οχυρωμένη ακρόπολη με πυκνά δάση τριγύρω ( Πινδ. Ισθμ. 1. 31) και κοντά ο Όμηρος αναφέρει την πηγή Μεσσηίδα απ’ όπου η Ανδρομάχη προφητεύοντας τη μοίρα της λέει ότι σκλάβα θα κουβαλάει νερό ( Ζ 457). Στην κορυφή του λόφου, που ονομαζόταν Μενελάϊος, υπήρχε ναός αφιερωμένος στο Μενέλαο και την Ελένη, όπου βρισκόταν και οι τάφοι τους· οι ανασκαφές έφεραν στο φως πήλινα ειδώλια ανδρικών μορφών με στρατιωτική ενδυμασία και γυναικείων με μακρείς χιτώνες, προφανώς αφιερώματα των φτωχότερων ανθρώπων στο Μενέλαο και την Ελένη. Πιθανόν εδώ βρισκόταν το παλάτι του Μενέλαου που θαύμασε ο Τηλέμαχος, όταν έφτασε με τον γιο του Νέστορα στη Σπάρτη ( δ 43κεξξ). ( William Smith Dictionary of Greek and Roman Geography) Ο Ηρόδοτος εδώ παρουσιάζει την Ελένη ως θεά της ομορφιάς, όπως και στο II 112 την ταυτίζει με την Ξενίη Αφροδίτη που λατρευόταν στο ναό της Μέμφιδας, όμως αυτό δεν προκύπτει από άλλες πηγές. Ως θεότητα η Ελένη φαίνεται μάλλον ότι ήταν μια τοπική νύμφη των δένδρων (Δρυάδα), περισσότερο συγγενική με την Άρτεμη παρά με την Αφροδίτη, όπως φαίνεται από τη λατρεία της στη Ρόδο ως Ελένης Δενδρίτιδος ( Παυσ. Iii.19.9) και από τον ιερό πλάτανο της Ελένης στη Σπάρτη ( Θεοκρ. Xviii. 43 ). Επίσης εκδοχές τέτοιου είδους θαυμάτων που θυμίζουν χριστιανούς αγίους δεν βρίσκονται στην ελληνική μυθολογία. (Notes W.W.How, J.Wells). IX, 73:Η αρπαγή της Ελένης από τον Θησέα. Στο 9ο βιβλίο παρατίθεται η μάχη των Πλαταιών και, όταν διηγείται ο Ηρόδοτος τις αριστείες των νικητών, αναφερόμενος στων Αθηναίων με αφορμή την αριστεία του Σωφάνη του Ευτυχίδους Δεκελήθεν κάνει μια σύντομη παρέκβαση στην ιστορία του δήμου της Δεκέλειας: ξεκινάει από το έργο των μυθικών προγόνων των Δεκελέων και εξηγεί έτσι τα προνόμια που απολάμβαναν στη Σπάρτη και κλείνει με αναφορά στον Πελοποννησιακό πόλεμο και τη μη λεηλάτηση της Δεκέλειας από τους Λακεδαιμόνιους σε αντίθεση με τους άλλους δήμους της αττικής υπαίθρου. Η αρπαγή της Ελένης από το Θησέα και η «ἀπαίτησίς» της από τους αδελφούς της. Οι Αθηναίοι συγγραφείς ομολογούν ότι το αξιόλογο έργο των Δεκελέων από την προ του Τρωικού πολέμου εποχή ήταν η παράδοση της νεαρότατης Ελένης στους αδελφούς της που εισέβαλαν στην Αττική για να την πάρουν πίσω από τον απαγωγέα της Θησέα. Αυτό τους εξασφάλισε προνόμια (ατέλεια και πρωτοκαθεδρία στις γιορτές) στη Σπάρτη και προστασία στη διάρκεια των σπαρτιατικών εισβολών στην Αττική στον Πελοποννησιακό πόλεμο. Η εκδοχή της αρπαγής της Ελένης σε πολύ νεαρή ηλικία από τον Θησέα σε συνεργασία με τον φίλο του Πειρίθου δεν αναφέρεται στον Όμηρο, ήταν όμως θέμα γνωστό και αγαπητό στους λυρικούς ποιητές όπως φαίνεται από τις αναφορές του Παυσανία. Ο Θησέας ερωτεύθηκε την Ελένη, όταν την είδε νεαρότατη να παίρνει μέρος σε ένα χορό προς τιμήν της Ορθίας Αρτέμιδος στη Σπάρτη, και την έκλεψε με τη βοήθεια του Πειρίθου . Όταν έφυγε μαζί με τον Πειρίθου για να τον βοηθήσει με τη σειρά του να απαγάγουν την Περσεφόνη από τον Άδη, την έκρυψε στις Αφίδνες κοντά στη μητέρα του Αίθρα. Οι αδελφοί της εισέβαλαν στην Αττική με ισχυρό στρατό και την πήραν πίσω αιχμαλωτίζοντας και την Αίθρα. Στην εκδοχή αυτή ο Ηρόδοτος αναφέρει τη συμβολή των Δεκελέων οι οποίοι αποκάλυψαν πού έκρυβε την Ελένη ο Θησέας και γιατί θεώρησαν υβριστική την πράξη του Θησέα και γιατί κινδύνευε όλη η Αττική από την εισβολή των Τυνδαριδών. Πιθανόν στην ηροδότεια αφήγηση διαφαίνονται και υπαινιγμοί για αντιζηλίες μεταξύ των Δήμων της Αττικής και αντιδράσεις στην εξουσία του Θησέα. (Notes Reginald Walter Macan) Την αρπαγή της Ελένης από το Θησέα χρησιμοποιεί ως επιχείρημα για το αξιέπαινον της Ελένης ο Ισοκράτης στο εγκώμιό του.