[9.50.1] Με την εξέλιξη που πήραν τα πράματα, οι στρατηγοί των Ελλήνων, έτσι που ο στρατός στερήθηκε το νερό που έπινε και ξεθεωνόταν απ᾽ το ιππικό, συγκεντρώθηκαν σε σύσκεψη και γι᾽ αυτό το ζήτημα και για άλλα, αφού πήγαν και συνάντησαν τον Παυσανία στη δεξιά πτέρυγα· γιατί, μόλο που η κατάσταση διαμορφώθηκε όπως αναφέραμε, άλλες έγνοιες μεγαλύτερες τους έζωναν· γιατί δεν είχαν πια τρόφιμα κι οι αγωγιάτες τους, που τους είχαν στείλει στην Πελοπόννησο γι᾽ ανεφοδιασμό, είχαν αποκλειστεί απ᾽ το ιππικό και δεν μπορούσαν να φτάσουν στο στρατόπεδο.
[9.51.1] Κι οι στρατηγοί, ύστερ᾽ από διαβουλεύσεις, αποφάσισαν, αν οι Πέρσες αφήσουν να περάσει εκείνη η μέρα χωρίς να δώσουν μάχη, να πορευτούν στο νησί. Το νησί αυτό βρίσκεται σε απόσταση δέκα σταδίων απ᾽ τον Ασωπό και την πηγή Γαργαφία, γύρω απ᾽ την οποία στρατοπέδευαν τότε, μπροστά απ᾽ την πόλη των Πλαταιών. [9.51.2] Και νά πώς έγινε και βρίσκεται νησί στη στεριά: από ψηλά, απ᾽ τον Κιθαιρώνα, ποτάμι κατεβάζει τα νερά του στην πεδιάδα, όπου χωρίζεται στα δυο· οι δυο κοίτες αφήνουν μεταξύ τους απόσταση περίπου τριών σταδίων· κι έρχονται και ξανασμίγουν πιο κάτω και γίνονται ένα ρέμα· και τ᾽ όνομα του ποταμού είναι Ωερόη. Κι οι ντόπιοι λένε πως είναι θυγατέρα του Ασωπού. [9.51.3] Σ᾽ αυτό λοιπόν το μέρος αποφάσισαν να μεταφέρουν το στρατόπεδο, και για να έχουν άφθονο νερό να πίνουν και για να μη τους κάνουν ζημιές οι ιππείς, βρίσκοντάς τους παραταγμένους ακριβώς απέναντί τους· κι αποφάσισαν να μετακινηθούν την ώρα της δεύτερης αλλαγής της νυχτερινής φρουράς, για να μη τους δουν οι Πέρσες να μπαίνουν στο δρόμο και τους πάρουν το καταπόδι οι ιππείς και τους αναστατώσουν. [9.51.4] Αποφάσισαν επίσης, άμα έφταναν σ᾽ αυτό το μέρος, όπου η θυγατέρα του Ασωπού Ωερόη, κυλώντας απ᾽ τον Κιθαιρώνα, σχίζεται στα δυο, να στείλουν τη μισή δύναμη του στρατού τους, όσο κρατούσε η νύχτα, προς τον Κιθαιρώνα, για να παραλάβουν τους αγωγιάτες που είχαν πάει γι᾽ ανεφοδιασμό· γιατί είχαν αποκλειστεί στον Κιθαιρώνα.
[9.52.1] Πήραν αυτή την απόφαση και κατόπιν, ολόκληρη εκείνη τη μέρα, με τις επιθέσεις του ιππικού δεν πήραν ανάσα απ᾽ τα βάσανα· όταν όμως η μέρα πήρε να σώνεται και οι ιππείς αποσύρθηκαν, με τον ερχομό της νύχτας έφτασε η ώρα που είχε συμφωνηθεί για τη μετακίνησή τους· τότε οι περισσότεροι άρον άρον σηκώθηκαν να φύγουν· μόνο που δεν είχαν στο νου τους να πορευτούν στις θέσεις που είχαν συμφωνηθεί, αλλά, αντίθετα, μόλις μπήκαν στο δρόμο, πήραν να φεύγουν κατά την πόλη των Πλαταιών, χαρούμενοι που θα γλίτωναν απ᾽ το ιππικό, και, συνεχίζοντας τη φυγή τους, φτάνουν στο ναό της Ήρας. Ο ναός αυτός βρίσκεται μπροστά απ᾽ την πόλη των Πλαταιών, σε απόσταση είκοσι σταδίων από την πηγή Γαργαφία. Κι όπως έφτασαν, πήραν θέσεις μπροστά στο ναό.
[9.53.1] Κι αυτοί στρατοπέδευαν γύρω απ᾽ το ναό της Ήρας, ενώ ο Παυσανίας, βλέποντάς τους να αποχωρούν απ᾽ το στρατόπεδο, έδωσε το παράγγελμα να πάρουν τα όπλα στα χέρια τους και οι Λακεδαιμόνιοι και να βαδίσουν στην κατεύθυνση των άλλων που είχαν προπορευθεί, νομίζοντας πως βαδίζουν για το συμφωνημένο μέρος. [9.53.2] Τότε οι διοικητές των άλλων ταγμάτων πείστηκαν πρόθυμα στον Παυσανία, όμως ο Αμομφάρετος, ο γιος του Πολιάδα, διοικητής του Πιτανάτη λόχου, αρνήθηκε να κάνει πίσω μπροστά στον εχθρό και να ντροπιάσει με τη θέλησή του τη Σπάρτη, κι έδειχνε κατάπληκτος βλέποντας το τί συμβαίνει, για έναν πρόσθετο λόγο: δεν ήταν παρών στο συμβούλιο που προηγήθηκε. [9.53.3] Απ᾽ τη μεριά τους ο Παυσανίας κι ο Ευρυάναξ θεώρησαν απαράδεχτη την απειθαρχία του, κι ακόμα πιο απαράδεχτο, μια κι εκείνος προέκρινε αυτή τη στάση, να εγκαταλείψουν τον Πιτανάτη λόχο, μήπως, αν τον εγκαταλείψουν τηρώντας τα όσα συμφώνησαν με τους άλλους Έλληνες, μένοντας πίσω μόνοι τους αφανιστούν κι ο ίδιος ο Αμομφάρετος και οι άντρες του. [9.53.4] Μ᾽ αυτές τις σκέψεις κρατούσαν στη θέση του το στρατόπεδο των Λακεδαιμονίων και πάσχιζαν να τον πείσουν πως δεν ήταν ώρα για τέτοια καμώματα.
[9.54.1] Κι ενώ αυτοί προσπαθούσαν να νουθετήσουν τον Αμομφάρετο, που μόνος απ᾽ την παράταξη των Λακεδαιμονίων και των Τεγεατών είχε μείνει πίσω, οι Αθηναίοι έκαναν τα εξής· έμεναν αμετακίνητοι εκεί όπου παρατάχτηκαν, μια και δεν αγνοούσαν τη νοοτροπία των Λακεδαιμονίων, που άλλα σκέφτονται κι άλλα λένε. [9.54.2] Κι όταν μετακινήθηκε το στρατόπεδο, έστειλαν έναν απ᾽ τους ιππείς τους, για να δει αν οι Σπαρτιάτες μπήκαν στο δρόμο ή αν ούτε καν σκέφτονταν να μετακινηθούν, και για να ρωτήσει τον Παυσανία τί πρέπει να κάνουν.
[9.55.1] Κι όταν έφτασε ο κήρυκας στους Λακεδαιμονίους, έβλεπε να κρατούν τις θέσεις που είχαν και τους ηγέτες τους να καβγαδίζουν. Γιατί ο Ευρυάναξ κι ο Παυσανίας προσπαθούσαν να νουθετήσουν τον Αμομφάρετο να μη βάλει σε κίνδυνο τους δικούς του απομονώνοντάς τους από το σώμα των Λακεδαιμονίων, αλλά πού να τον πείσουν· στο τέλος μάλιστα ήρθαν σε ανοιχτή σύγκρουση, όταν έφτασε ο κήρυκας των Αθηναίων και παρακολουθούσε τη σκηνή. [9.55.2] Ο Αμομφάρετος, πάνω στην παραφορά του, αδράχνει με τα δυο του χέρια μια κοτρόνα και την αποθέτει μπροστά στα πόδια του Παυσανία λέγοντας πως αυτή είναι η ψήφος του: να μην κάνει πίσω μπροστά στον εχθρό. Κι ο άλλος, αποκαλώντας τον μανιακό και αποτρελαμένο, έδωσε διαταγή στον κήρυκα των Αθηναίων, που ρωτούσε κατά τις εντολές που του είχαν δώσει, να τους κατατοπίσει για τη σύγχυση που επικρατούσε στο στρατόπεδό τους· και ζητούσε από τους Αθηναίους να έρθουν προς το μέρος τους και να ενεργήσουν για την αποχώρησή τους όπως και οι Σπαρτιάτες.
[9.56.1] Ο κήρυκας γύρισε πίσω στους Αθηναίους· τώρα, καθώς τους άλλους τους βρήκε η αυγή να λογοφέρνουν ανάμεσά τους, ο Παυσανίας, που σ᾽ αυτό το μεταξύ έμενε στη θέση του, έκανε τη σκέψη πως ο Αμομφάρετος δε θα μείνει πίσω, αν απομακρυνθούν οι άλλοι Λακεδαιμόνιοι (κι αυτό έγινε τελικά), και δίνοντας το σύνθημα, απέσυρε όλο το υπόλοιπο σώμα οδηγώντας τους ανάμεσα απ᾽ τους λόφους· κι οι Τεγεάτες τούς ακολουθούσαν. [9.56.2] Οι Αθηναίοι πάλι, κατά τις διαταγές που πήραν, ακολουθούσαν διαφορετική πορεία απ᾽ τους Λακεδαιμονίους· γιατί, ενώ αυτοί δεν ξεκολλούσαν απ᾽ τα υψώματα του Κιθαιρώνα και τους πρόποδές του, επειδή φοβούνταν το ιππικό, οι Αθηναίοι κατηφόρισαν και κινούνταν στην πεδιάδα.
[9.57.1] Ο Αμομφάρετος λοιπόν στην αρχή, πιστεύοντας πως αποκλείεται να τολμήσει ο Παυσανίας να τους εγκαταλείψει, επέμενε και καλά να μείνουν εκεί που ήταν και να μη κάνουν πίσω απ᾽ τη θέση στην οποία παρατάχτηκαν· καθώς όμως αυτοί που ακολουθούσαν τον Παυσανία πήραν ν᾽ απομακρύνονται, κατανόησε πως τον εγκαταλείπουν απροσχημάτιστα· και τότε, αφού διέταξε τον λόχο του να πάρουν τα όπλα στα χέρια τους, τους οδηγούσε με αργό βηματισμό προς τα κει που κατευθυνόταν το υπόλοιπο σώμα. [9.57.2] Κι εκείνοι, αφού απομακρύνθηκαν περίπου τέσσερις σταδίους, περίμεναν τον λόχο του Αμομφαρέτου, σταθμεύοντας στις όχθες του ποταμού Μολόεντα, στην τοποθεσία που λέγεται Αργιόπιο, όπου είναι χτισμένος και ο ναός της Ελευσίνιας Δήμητρας· κι ο λόγος που περίμεναν ήταν ο εξής: αν ο Αμομφάρετος κι ο λόχος του δεν εγκαταλείψουν τη θέση στην οποία είχαν παραταχτεί, αλλά μείνουν αμετακίνητοι, να σπεύσουν πίσω να τους βοηθήσουν. [9.57.3] Και τη στιγμή που οι άντρες του Αμομφαρέτου τους συνάντησαν, νά και το ιππικό των βαρβάρων στο σύνολό του να ρίχνεται επάνω τους. Γιατί οι ιππείς έκαναν αυτό που συνήθιζαν να κάνουν κάθε μέρα, και, βλέποντας τον τόπο στον οποίο είχαν παραταχτεί οι Έλληνες τις προηγούμενες μέρες έρημο, κάλπαζαν με τ᾽ άλογό τους όλο και πιο μπροστά· κι όταν έφτασαν τον εχθρό, ρίχτηκαν απάνω του.