ΕΠΙΛΟΓΙΚΑ

Επιλογικές επισημάνσεις στην κρητική μυθολογία μέσα από τη δομή των μύθων και την ιστορία

Θυμίζουμε ορισμένα εισαγωγικά στοιχεία και τα συμπληρώνουμε:

1. Ό,τι ξέραμε για την Κρήτη μέχρι τον 19ο αι. ήταν από τους μύθους που μας πληροφορούσαν για τη σοφή οργάνωση και τους θεόδοτους νόμους, τη δύναμη και την εξάπλωσή της σε μεγάλη ακτίνα, τον πλούτο και την τεχνική ανάπτυξη, πρόσωπα με υπέρμετρες ικανότητες ή ιδιότητες.

2. Έχουμε την αθηναϊκή εκδοχή αυτού του μυθόκοσμου. Σημαντικό ρόλο παίζουν αθηναίοι ήρωες στην Κρήτη (Δαίδαλος, Θησέας, Πρόκρις), ενώ και Κρήτες ήρωες εισέρχονται στην αθηναϊκή επικράτεια (Μίνωας, Ανδρόγεως, Αριάδνη, Φαίδρα, Δευκαλίων, Πανδίων-Πανδάρεος).

3. Η κρητική μυθολογία συνένωσε ή γεφύρωσε παραδόσεις παλαιές και νεότερες σε ένα ενιαίο σύνθετο σύστημα, αυστηρά δομημένο, όπου όλοι συνδέονται με δεσμούς συγγένειας. Οι νεότεροι συσχετίζονται με τους παλαιούς, επώνυμους ήρωες και γενάρχες της Κρήτης (ο Μίνωας λ.χ. με τον Ραδάμανθυ), και τελικά όλοι στρέφονται γύρω από τον Μίνωα ως πρόγονοι ή απόγονοί του. Ό,τι ακριβώς έγινε και με το Ολυμπιακό Πάνθεο, όπου όλοι οι θεοί υποτάχθηκαν στον Δία ως συγγενείς του. Γι' αυτό και ενίοτε διασώζονται δύο παραδόσεις για τη γέννησή τους, η μία, η νεότερη, δημιουργεί τις σχέσεις συγγένειας, η άλλη, η παλαιότερη, προδίδει την παλαιότητα κάποιων θεών έναντι του Δία. Αυτή, για παράδειγμα, είναι η περίπτωση της Αφροδίτης: μία παράδοση τη θέλει κόρη του Δία και της Διώνης, άλλη κόρη του Ουρανού, προγενέστερη, δηλαδή, του Δία, γιου του Κρόνου, γιου του Ουρανού.

4. Στη στρωματογραφία του μύθου, οι νεότεροι που εμφανίζονται απείθαρχοι και που τιμωρούνται γι' αυτό ως δείγμα ασέβειας προς τους θεούς (π.χ. ο Ίκαρος), αυτοί που εμφανίζονται ως παιδιά ή αδέλφια του Μίνωα (Ραδάμανθυς, Σαρπηδών), είναι είτε παλαιότερα πρόσωπα του κρητικού πολιτισμού που ο Μίνωας μιμείται και οικειοποιείται τη δόξα τους μέσα από την ενσωμάτωση στο γενεαλογικό του δέντρο, είτε παλαιότεροι τοπικοί θεοί που παραγκωνίζονται από τους νεότερους και πανελλήνιους.

5. Στην κρητική μυθολογία θεοί και άνθρωποι μετακινούνται. Οι πορείες τους αντανακλούν πορείες ανθρώπων που φέρουν μαζί τους έναν τρόπο ζωής και τις λατρείες τους. Ήδη με τους γάμους του Δία και της Ευρώπης, που βρίσκονται στην κορυφή των κρητικών γενεαλογιών, διαπιστώνουμε τον ρόλο της ΝΑ Μ. Ασίας στη διαμόρφωση του θρησκευτικού προσώπου της Κρήτης. Από μαρτυρημένη μαρτυρία της λατρείας του Ανδρόγεου στην Αττική ίσως ξεκινά ο μύθος της διείσδυσης της Κρήτης στην ηπειρωτική Ελλάδα. Ο Ανδρόγεος ήταν πιθανόν ο πρώτος που έφτασε στα έσχατα όρια της επικράτειας του Μίνωα, οπότε ο μύθος μπορεί να υποδηλώνει το τέρμα των μινωικών κατακτήσεων. Η πορεία του ταύρου από την Κρήτη στην Αργολίδα, Αρκαδία, Κορινθία, Μεγαρίδα, Αττική μπορεί να συνοδεύεται από την εξάπλωση μιας μινωικής λατρείας που καταργήθηκε στην Αθήνα από τον Θησέα. Αν ο σκοτωμός του Ανδρόγεου υπονοεί και ανθρωποθυσία σε αυτή τη μορφή λατρείας, δεν είναι βέβαιο. Όσο για τη σύνδεσή του με τα Παναθήναια και τον Λάιο ίσως να δείχνει λατρευτική συγγένεια (νεκρός, προστάτης της πόλης, χθόνια θεότητα).

6. Πυρήνας των μύθων είναι δύο ιστορικά στοιχεία: α) μια ισχυρή γονιμική και λατρευτική παράδοση που στο κέντρο της βρίσκεται μια Μεγάλη Μητέρα Θεά, β) η ακμή του μινωικού πολιτισμού με κεντρικό φορέα εξουσίας τον Μίνωα. Έτσι σε κάθε μύθο συμπλέκονται λατρευτικά και ηρωικά στοιχεία.