Το 1922 εκδόθηκε το πλήρες κείμενο του Οδυσσέα του James Joyce, χωρίς λογοκρισία. Αποτελεί ένα πρωτοπόρο και παραδειγματικό «μοντερνιστικό» μυθιστόρημα που άλλαξε για πάντα την ιστορία της πεζογραφίας. Ο Joyce δήλωσε ότι πήρε τη γενική πλοκή του από την ομηρική Οδύσσεια και τα 18 κεφάλαια του βιβλίου φέρουν τους τίτλους με τους οποίους είχαν δημοσιευθεί αποσπασματικά στο The Little Review. […] Ο Οδυσσέας μάς αφηγείται μία ημέρα —την 16η Ιουνίου 1904— από τη ζωή δύο Δουβλινέζων, των Stephen Dedalus (Τηλέμαχος) και Leopold Bloom (Οδυσσέας). Κάνουν τις δουλειές τους και συναντούνε διάφορους γνωστούς και αξιομνημόνευτους Δουβλινέζους καθώς διδάσκουν, τρώνε, περπατούν, συζητούν και αυνανίζονται. […] Ο Joyce αποφάσισε να γράψει μια φανταστική εκδοχή της Οδύσσειας προαρμοσμένης πάνω σε ένα πολύ πραγματικό και συγκεκριμένο Δουβλίνο. (Hall 2008)
Ο Joyce πήρε για πρότυπο την Οδύσσεια του Ομήρου και της πρόσθεσε την ενότητα τόπου και χρόνου. Η βασική υπόθεση του έργου μοιάζει με της Οδύσσειας: ένας τετραπέρατος μεσόκοπος περιπλανιέται επιστρέφοντας —μέσα από πειρασμούς και δοκιμασίες— στο σπίτι του, στη γυναίκα και στο γιο του, ενώ ένας νεαρός βγαίνει στον κόσμο για να πάθει και να μάθει, αναζητώντας τον χαμένο πατέρα του. Η ιστορία κορυφώνεται όταν οι δυο τους ανταμώνουν επιτέλους, έπειτα από μεγάλες, και χωριστές, περιπλανήσεις. Ο φοιτητής Stephen Dedalus θυμάται πως αρνήθηκε το θεό στο προσκέφαλο της νεκρής μητέρας του, τον πιάνει υστερία και, μεθυσμένος καθώς είναι, μπλέκει σ' έναν καβγά· τον γλιτώνει ο Bloom, ο περιπλανώμενος Ιουδαίος, και τον παίρνει στο σπίτι του. Η οικογένεια του Stephen δεν του είχε προσφέρει σπιτικό· η γυναίκα του Bloom είναι άπιστη, και το παιδί του έχει πεθάνει. Ο έρημος πατέρας βρίσκει τώρα τον ορφανό του γιο.
Πολλοί αναγνώστες, όμως, θα διαβάσουν ώς το τέλος τον Οδυσσέα χωρίς να αντιληφθούν πως ακολουθεί το πρότυπο της Οδύσσειας. Στο αρχικό χειρόγραφο ο Joyce είχε προτάξει σε κάθε κεφάλαιο ομηρικά παραθέματα, αλλά τα έβγαλε πριν από την έκδοση. Μια ένδειξη είναι, βέβαια, ο τίτλος Οδυσσέας, αλλά κι αυτή τη συσκοτίζει το ψευδώνυμο του Joyce: ο συγγραφέας αποκαλεί Dedalus τον εαυτό του, και δεν υπάρχει παράδοση που να συνδέει τον Οδυσσέα με τον τεχνίτη Δαίδαλο. Ύστερα, και ο αναγνώστης που διακρίνει μια γενική ομοιότητα με την Οδύσσεια σίγουρα δεν θα προσέξει ότι κάθε κεφάλαιο του Οδυσσέα, κάθε πρόσωπο που εμφανίζεται παραπάνω από μια στιγμή, και πολλά από τα άψυχα αντικείμενα που χρησιμοποιούνται είναι μελετημένα έτσι ώστε να αντιστοιχούν με παράλληλά τους στην Οδύσσεια. Στον Οδυσσέα λ.χ. επανεμφανίζονται οι τέσσερις γυναίκες των περιπλανήσεων του Οδυσσέα: Η μυστική νύμφη Καλυψώ είναι η δακτυλογράφος Clifford, που αλληλογραφεί με τον Bloom αλλά παραμένει αθέατη· η βασιλοπούλα Ναυσικά είναι η Gerty MacDowell, η κοπελίτσα που του ξυπνά λάγνες σκέψεις στην ακρογιαλιά· η Κίρκη, που μεταμορφώνει τους ανθρώπους σε κτήνη, είναι η ματρόνα του πορνείου όπου ο Bloom συναντά τον νεαρό Dedalus· τέλος, η πιστή Πηνελόπη είναι η άπιστη γυναίκα του, η Molly. Η σπηλιά των ανέμων συμβολίζεται με τα γραφεία μιας εφημερίδας στο Δουβλίνο· ο Κύκλωπας Πολύφημος γίνεται ένας άξεστος και βάναυσος Ιρλανδός νησιώτης· ο πυρωμένος πάσσαλος του Οδυσσέα είναι το πούρο του Bloom κ.τ.λ. Οι περισσότερες αντιστοιχίες είναι όμως πολύ δυσδιάκριτες, και δεν εντοπίζονται χωρίς τη βοήθεια των σχολιαστών που γνώριζαν τον Joyce και, κατά τα φαινόμενα, είχαν ακούσει κάποιες νύξεις από τον ίδιο. […]
(Highet 1988:667-670)
