Ψηφίδες για την ελληνική γλώσσα

Ένας από τους γνωστότερους σύγχρονους Πολωνούς συγγραφείς, ο Jaroslaw Iwaszkiewicz θυμάται μια σκηνή από την κατεχόμενη Βαρσοβία, ένα απόγευμα τον Ιούνιο του 1942 ή 1943, τόσο όμορφο και γεμάτο ζωή που για μια στιγμή νομίζει ότι η πόλη είναι ελεύθερη. Αλλά μόνο για μια στιγμή. Αμέσως θυμάται ότι η κίνηση στους δρόμους οφείλεται στην ανάγκη του κόσμου να επιστρέψει σπίτι του εξαιτίας της απαγόρευσης κυκλοφορίας. Και αυτό που συμβαίνει στη συνέχεια, θα στοιχειώνει για πάντα τις αναμνήσεις του. Ο συγγραφέας παρατηρεί έναν νεαρό βυθισμένο σε κάποιο βιβλίο, στη στάση του τραμ, κοντά στο άγαλμα του ποιητή Adam Mickiewicz, το μεγαλύτερο ποιητή του πολωνικού ρομαντισμού. Το παιδί, απορροφημένο από το ανάγνωσμά του, βγαίνει στον δρόμο μπροστά από ένα όχημα της Γκεστάπο, το οποίο σταμάτησε για να το αποφύγει. Δύο ένστολοι βγήκαν από το όχημα και συνέλαβαν το σαστισμένο αγόρι. Ο συγγραφέας πιστεύει ότι πλέον σφραγίστηκε η μοίρα του αγοριού, διότι κανείς δεν ξεφεύγει απο τη Γκεστάπο. «Ο Ίκαρος πνίγηκε», αναφέρει ο συγγραφέας για την τραγωδία του αγοριού, αναφερόμενος στον διάσημο πίνακα του Brueghel Τοπίο με την πτώση του Ικάρου, όπου κανείς δεν βλέπει την πτώση του νεαρού ήρωα. Κανείς δεν τον βοηθάει. Παρομοίως στη Βαρσοβία υπό γερμανική κατοχή, ο νεαρός-Ίκαρος έπεσε χωρίς να το παρατηρήσει κανείς και ο κόσμος γύρω του συνέχισε τις ασχολίες του, και μόνο οι γονείς του θα περιμένουν την επιστροφή του, χωρίς ποτέ να ανακαλύψουν πώς πέθανε το παιδί τους. Ο συγγραφέας αναλογίζεται τη σκληρότητα αυτού του θανάτου — όχι σε μάχη, όπου θα μπορούσε κανείς να βρει παρηγοριά ότι δίνει τη ζωή του για κάποιο ιδανικό. «Κι όμως, πόσοι να είναι κείνοι που από μια τόσο παράλογη αφορμή, όπως ο δικός μου ο Ίκαρος, βυθίστηκαν στη θάλασσα της λήθης;»
Ο συγγραφέας, ενδεχομένως με ενοχές ότι είδε τι συνέβη στον νεαρό και δεν έκανε τίποτα, απαθανάτισε το παιδί ως μάρτυρα της λογοτεχνίας. Δεν γνωρίζουμε ποιο βιβλίο διάβαζε, ίσως και σχολικό βιβλίο για κάποιο κρυφό μάθημα (η κανονική εκπαίδευση είχε απαγορευτεί από τους Ναζί στην Πολωνία), αλλά εκείνο το απόγευμα του Ιούνη η δύναμη της λογοτεχνίας αναδείχτηκε. Το παιδί πιθανώς να πέθανε, αλλά το λογοτεχνικό χάρισμα του Iwaszkiewicz δεν άφησε τον θάνατό του να βυθιστεί στη θάλασσα της λήθης. Αντιθέτως, η σαφής αναφορά στην αρχαιοελληνική μυθολογία έκανε την ιστορία να αντηχεί με την ηθική υποχρέωση για τους αναγνώστες, να κάνουμε ό,τι μπορούμε ώστε να μην υπάρξουν κι άλλοι τέτοιοι Ίκαροι πουθενά στον κόσμο.
(Marciniak 2015)