Στην επιστροφή από την Τροία, ο Μενέλαος αποφασίζει να σκοτώσει την Ελένη, θεωρώντας το καθήκον του απέναντι σε θεούς και ανθρώπους. Η Αίθρα, που πληροφορείται την απόπειρα του Μενέλαου από ένα κοχύλι με μαντικές ικανότητες, προκαλεί καταιγίδα και το πλοίο του Μενέλαου και της Ελένης ναυαγεί στο νησί της Αίθρας. Εκείνη χαρίζει στην Ελένη την ομορφιά της νιότης της και επινοεί για τον Μενέλαο την ιστορία ότι στην Τροία πήγε ένα είδωλο της Ελένης, ενώ η αληθινή μεταφέρθηκε στην Αίγυπτο, όπου κοιμόταν όλα τα χρόνια του πολέμου χωρίς να γερνάει, και παρέμεινε πιστή στον σύζυγό της.
Στη δεύτερη πράξη, στην έρημο, ο Μενέλαος αρχίζει να θυμάται και πιστεύει ότι η γυναίκα που είναι τώρα μαζί του είναι δημιούργημα της μάγισσας Αίθρας. Η Ελένη συνειδητοποιεί ότι δεν θέλει πλέον να εξαπατά τον σύζυγό της με ψέματα, και του δίνει να πιει το ποτό της θύμησης για να τον επαναφέρει στην πραγματικότητα, ακόμα κι αν αυτό της στοιχίσει την ίδια της τη ζωή. Ο Μενέλαος συνέρχεται, αναγνωρίζει τη γυναίκα του και τη συγχωρεί. Με μαγική επίκληση η Αίθρα καλεί στη σκηνή και την κόρη του ζευγαριού, την Ερμιόνη, και η ενωμένη οικογένεια επιστρέφει στην πατρίδα της.
(Αντωνοπούλου 1993:38-39.)
Στην Ιλιάδα περιγράφεται η νύχτα της καταστροφής της Τροίας, κατά την οποία ο Μενέλαος αρπάζει την Ελένη από το καιόμενο παλάτι και την οδηγεί στο πλοίο. Στην τέταρτη ραψωδία της Οδύσσειας Μενέλαος και Ελένη εμφανίζονται να ζουν αρμονικά στη Σπάρτη. […] Ο Χόφμανσταλ […] διατυπώνει […] την εξής απορία: «Τι συνέβη στο μεταξύ; […] Τι μπορεί να συνέβαλε ώστε από εκείνη την κατάσταση να προκύψει μια ειρηνική και ανέφελη συνύπαρξη;»
[…]
Η πρόθεση του Χόφμανσταλ να «καλύψει» τα κενά του Ομήρου και να «διορθώσει» τις αδυναμίες της ευριπίδειας εκδοχής είναι τα στοιχεία που καθορίζουν τη σχέση του σύγχρονου έργου προς τα αρχαία πρότυπα. Ο συγγραφέας ανααφέρει ότι άρχισε τη συγγραφή του λιμπρέτου χωρίς να θεωρεί κανένα στοιχείο της παράδοσης δεδομένο, αναφορικά με την υπέροχη πραγματικότητα αυτού του γάμου· σκοπός του ήταν να την αποδείξει ο ίδιος ποιητικά.
Στο έργο του Χόφμανσταλ η Ελένη της Τροίας, η άπιστη, η ένοχη, είναι η μόνη πραγματική, ενώ η αθώα, πιστή Αιγυπτία της ευριπίδειας εκδοχής εμφανίζεται σαν τέχνασμα της μάγισσας Αίθρας, που το παρουσιάζει στον Μενέλαο για να προστατέψει την Ελένη από τις δολοφονικές του προθέσεις. Πρέπει να σημειώσουμε ότι ο Μενέλαος στον Χόφμανσταλ είναι μια φιγούρα ευγενική και τραγική, που θεωρεί τη θανάτωση της Ελένης ιερό του καθήκον ως συζύγου και πατέρα και συγχρόνως ελάχιστη υποχρέωση απέναντι στις χιλιάδες ψυχές που χάθηκαν για χάρη της. […] Η πρώτη πράξη τελειώνει ψευτοαρμονικά, με την κίβδηλη λύση της απατηλής ένωσης μεταξύ Μενελάου και Ελένης. […] Η λύση της διαμάχης […] χαρακτηρίζεται από τον συγγραφέα «αλληλοπαθής λύση», με τη σημασία της αμφίπλευρης μεταμόρφωσης. Είναι οι περιπτώσεις όπου το Εγώ κατακτά την ταυτότητα και συνοχή του μέσα από το κέρδισμα σχέσεων και αναφορών σε ένα Εσύ. Η μετάνοια της Ελένης δεν θα είχε νόημα χωρίς τη συγχώρεση του Μενέλαου και, αντιστρόφως, η συγχώρεση του Μενέλαου θα είχε μικρότερη σημασία χωρίς τη μετάνοια της Ελένης.
[…]
Το έργο εκφράζει την ιδεολογική στάση του Χόφμανσταλ μετά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο: κατάφαση της ζωής, ανανεωμένη πίστη σε δυτικές παραδοσιακές αξίες όπως ο γάμος, που εγγυάται στήριγμα και σιγουριά στο χάος της ύπαρξης, και πίστη στη δυνατότητα της εσωτερικής ανόρθωσης της Ευρώπης και του ατόμου μέσω της απόρριψης του μηχανικού-ορθολογικού τρόπου σκέψης και της στροφής προς «ανώτερες πραγματικότητες». Ο Χόφμανσταλ επιμένει να παρουσίαζει το μέγιστο των ανθρώπινων δυνατοτήτων, μεγεθύνοντας τις φιγούρες του πέρα και πάνω από τον εαυτό τους.
(Αντωνοπούλου 1993:42-45)
