Λιμπρέτο: Hugo von Hofmannsthal

Μουσική: Richard Strauss

Η Αιγύπτια Ελένη

Μετάφραση: Αναστασία Αντωνοπούλου

(αποσπάσματα)

ΠΡΩΤΗ ΠΡΑΞΗ
[...]
ΣΚΗΝΗ Α΄
(Ο Μενέλαος κοιτάζει γύρω του, σαστισμένος σαν ένας άνθρωπος που από το σκοτάδι έρχεται στο φως, από τον κίνδυνο του θανάτου σ’ ένα ωραία φωτισμένο δωμάτιο. Βάζει το μαχαίρι, που δεν το έχει πια ανάμεσα στα δόντια αλλά στο χέρι, πάνω στον τρίποδα, δίπλα στο κοχύλι.)

ΜΕΝΕΛΑΟΣ
Πού βρίσκομαι;
Ποιο είναι αυτό το σπίτι;

ΕΛΕΝΗ
(ελέγχοντας αμέσως την κατάσταση)
Η φωτιά καίει. Το τραπέζι είναι στρωμένο.
Δε θέλει ο κύριός μου να καθίσει
και να δειπνήσει μαζί μου;

ΜΕΝΕΛΑΟΣ
Τι μου έχουν ετοιμάσει οι θεοί;

ΕΛΕΝΗ
Η σάλα λάμπει,
δες, δυο θρόνοι!
Περιμένουν ένα βασιλιά και μια βασίλισσα.
Ας καθίσουμε!

ΜΕΝΕΛΑΟΣ
Ποτέ δε θα δειπνήσουμε μαζί εμείς οι δυο.

ΕΛΕΝΗ
Ο άντρας κι η γυναίκα, έτσι έχω μάθει,
μοιράζονται την τράπεζα, μοιράζονται και την κλίνη.

ΜΕΝΕΛΑΟΣ
Η δική σου κλίνη ήταν κάτω, στο καράβι,
η δική μου ψηλά, κάτω από τ’ αστέρια,
για δέκα νύχτες.

ΕΛΕΝΗ
Κι όμως, σήμερα η νύχτα σού έγινε βάρος
και ήρθες κάτω με βήματα ελαφρά.

ΜΕΝΕΛΑΟΣ
(έκπληκτος)
Δεν κοιμόσουν;

ΕΛΕΝΗ
Εγώ δεν ήμουν η αιτία για την αγρύπνια σου;

ΜΕΝΕΛΑΟΣ
Ναι, εσύ!
(κατ’ ιδίαν)
Δεν το νιώθει τι θα της έκανα, χωρίς την καταιγίδα;
Ή είναι τόσο αθώα;
(φεύγει από κοντά της)

ΑΙΘΡΑ
Τι τρομερός άντρας!

ΕΛΕΝΗ
Πού πηγαίνεις;

ΑΙΘΡΑ
Να τον παρακαλάνε κιόλας για κάτι τόσο ωραίο!

ΕΛΕΝΗ
Θέλεις πάλι να φύγεις από μένα;
Αγαπημένε, δεν ωφελεί σε τίποτα.

ΑΙΘΡΑ
Αδιανόητο!

ΕΛΕΝΗ
Σου είναι γραμμένο να μη με αφήσεις.
Της μοίρας μου ήταν στην αγκαλιά σου
να ξαναγυρίσω. Έτσι και έγινε!
Πες μου λοιπόν αν όλα αυτά τα χρόνια
έσβησε ποτέ ο πόθος σου για μένα,
έστω και για μια ώρα.
(ο Μενέλαος χαμηλώνει το βλέμμα)
Βλέπεις; Δε μιλάς.

ΜΕΝΕΛΑΟΣ
Ελένη!

ΕΛΕΝΗ
Μενέλαε!

(Η Ελένη πλησιάζει τον Μενέλαο, αυτός υποχωρεί. Μια τρυφερή φιγούρα μικρού κοριτσιού, περπατώντας ανάλαφρα στις μύτες των ποδιών, γεμίζει από μια κανάτα μια ρηχή κούπα και την προσφέρει στην Ελένη. Εκείνη παίρνει την κούπα και πλησιάζει τον Μενέλαο.)

Σ’ εκείνη τη νύχτα, την αγνή, τη μοναδική,
που μια φορά ήρθε για να μας ενώσει αιώνια.
Σ’ εκείνες τις τρομερές νύχτες,
που μες στη σκηνή έσβηνες από πόθο για μένα.
Σ’ εκείνη τη νύχτα που μες στη φωτιά με τράβηξες κοντά σου,
κι όμως να με φιλήσεις δεν αφέθηκες,
και τέλος στη σημερινή, που ήρθες και μ’ έσωσες
μεμιάς από τον τρόμο:
Στο όνομα ετούτης της νύχτας, που με χαρίζει πάλι σε σένα,
έλα, πιες, από όπου τα χείλη μου έχουν ποτιστεί.
(αγγίζει με τα χείλη της την άκρη της κούπας και την προσφέρει στον Μενέλαο)

ΜΕΝΕΛΑΟΣ
Ένα τάσι ήταν γλυκύτερο από τούτο,
θεσπέσια καμωμένο, απ’ όπου ήπιε ο Πάρης,
και μετά το θάνατό του πολλοί απ’ τους αδελφούς του.
Είχαν μια νύφη δίχως ταίρι!

ΕΛΕΝΗ
Όμως εσύ είσαι ο τυχερός,
αφού όλοι αυτοί έχουν πεθάνει
κι εσύ είσαι ο κύριός μου!
(Η νεαρή υπηρέτρια της προσφέρει μια γαβάθα με φρούτα.)
Έλα, πάρε το σύκο, που πάνω του άφησα
σημάδια απ’ τα χείλη μου, και νιώσε χαρά!
(Το μικρό κορίτσι που της πρόσφερε τα φρούτα φεύγει χορεύοντας.)

ΜΕΝΕΛΑΟΣ
Πάρα πολλοί, Ελένη, γεύτηκαν
τον υπέροχο καρπό που εσύ προσφέρεις!

ΕΛΕΝΗ
Άκουσες όμως ποτέ να χόρτασε κανείς;

ΜΕΝΕΛΑΟΣ
Σήμερα τη νύχτα πλησίασα
εκεί όπου κοιμόσουν για να σε σκοτώσω!

ΕΛΕΝΗ
(χαμογελαστή και γοητευτική)
Γιατί μόνο έτσι κι όχι αλλιώς
πίστευες πως θα αποσπάσεις το στερνό μυστικό μου:
Να κρατήσεις για πάντα ήθελες
θελκτική την εικόνα μου σε μάσκα νεκρική.
Ω αγαπημένε, δίχως μέτρο και όρια!

(Ο Μενέλαος αρπάζει το κυρτό μαχαίρι και το φέρνει μπροστά στα μάτια της.)

ΜΕΝΕΛΑΟΣ
Το ξέρεις αυτό το όπλο;

ΕΛΕΝΗ
Όταν ο Πάρης πεσμένος κάτω εκλιπαρούσε για τη ζωή του,
εσύ του άρπαξες το κυρτό μαχαίρι —
το ξέρω καλά —
και με το ίδιο του το όπλο του έκοψες
το ζωντανό λαρύγγι!
Όταν ο Πάρης πέθανε απ’ το δικό σου το ατσάλι,
πως ήρθε η μέρα ήξερες
εσύ δικός μου να ’σαι,
κι εγώ δική σου πάλι!

ΜΕΝΕΛΑΟΣ
Ελένη! Πρόσεξε καλά το λόγο μου!
Άκουσε: κάθε γυναίκα ανήκει μόνο σ’ έναν άντρα
κι έτσι θέλω την κόρη μου να αναθρέψω,…

ΕΛΕΝΗ
Την κόρη σου; Νόμιζα πως ήταν και δική μου!

ΜΕΝΕΛΑΟΣ
(χωρίς να παρασυρθεί)
…έτσι θ’ αναθρέψω την κόρη μου,
για να μη χρειαστεί να ντραπεί ποτέ για την ίδια της τη μάνα!
Γιατί δεν κοκκινίζει κανείς από ντροπή για μια νεκρή.

ΕΛΕΝΗ
Μενέλαε! Πρόσεξε καλά το λόγο μου!
Κάθε γυναίκα ανήκει σ’ έναν άντρα, κι εγώ είμαι δική σου!
Εσένα διάλεξα από τριάντα υποψήφιους
ωραίους και γενναίους!
Στα μάτια κοίταξέ με και ξέχνα τα όλα τώρα,
όλα, όλα, εκτός από ένα:
πως είμαι δική σου!

ΜΕΝΕΛΑΟΣ
Δεν ήμουν ο πρώτος απ’ τους ήρωες,
ούτε καν ο δεύτερος.

ΕΛΕΝΗ
Ξέχνα το κακό όνειρο
και ξύπνα πλάι στη γυναίκα σου!

ΜΕΝΕΛΑΟΣ
Συμφορά να διαλέξεις εμένα!
Σε όνειρο πυρπόλησα την Τροία;

ΕΛΕΝΗ
Ξέχνα ό,τι έγινε και φίλα με ξανά!

ΜΕΝΕΛΑΟΣ
(κατ’ ιδίαν)
Ποτέ δεν πρέπει να τη δει το παιδί!

ΕΛΕΝΗ
Στα χέρια σου πάρε με και πήγαινέ με πίσω στο σπίτι!

ΜΕΝΕΛΑΟΣ
Κρατήστε με καθαρό, ολύμπιοι θεοί!

ΕΛΕΝΗ
Βοηθήστε τη γυναίκα, θεοί του κάτω κόσμου!

ΜΕΝΕΛΑΟΣ
Βοηθήστε να τελειώσω αυτό που πρέπει να γίνει!

ΕΛΕΝΗ
Γη και Νύχτα, Σελήνη και Θάλασσα,
βοηθήστε με τώρα!

ΜΕΝΕΛΑΟΣ
Γη και Νύχτα, Σελήνη και Θάλασσα,
κάντε πίσω!

ΕΛΕΝΗ
Γη και Νύχτα, Σελήνη και Θάλασσα,
βοηθήστε τη γυναίκα, χθόνιες σκοτεινές δυνάμεις!
Ξύπνα πλάι στη γυναίκα σου!
Στα χέρια σου πάρε με και πήγαινέ με σπίτι!

ΜΕΝΕΛΑΟΣ
Γη και Νύχτα, Σελήνη και Θάλασσα,
βοηθήστε να τελειώσω αυτό που πρέπει να γίνει!
Κρατήστε με καθαρό, ολύμπιοι θεοί!
Βοηθήστε να τελειώσω αυτό που πρέπει να γίνει!

ΕΛΕΝΗ
Γη και Νύχτα, Σελήνη και Θάλασσα,
βοηθήστε με τώρα!

ΜΕΝΕΛΑΟΣ
Γη και Νύχτα, Σελήνη και Θάλασσα,
κάντε πίσω!

[...]

ΣΚΗΝΗ Γ΄

ΑΙΘΡΑ
Είσαι βρεγμένη ώς το κόκαλο,
θαρρείς πως χρειάζεται φωτιά για να στεγνώσεις;
Εγώ θα σε στεγνώσω με το βλέμμα μου!

ΕΛΕΝΗ
(κοιτάζει την Αίθρα χαμογελώντας)
Τι γλυκιά ζεστασιά με διαπερνάει ολόκληρη!

ΑΙΘΡΑ
Τα ωραία μάγουλα παραμορφωμένα
απ’ της θάλασσας την αλμύρα!

(της χαϊδεύει το μάγουλο)

ΕΛΕΝΗ
Τι άγγιγμα!

ΑΙΘΡΑ
Χωρίς λάμψη τα μαλλιά!
Θαρρείς πως χρειάζομαι μύρα και λάδι
για να φωτίσουνε πάλι;

(περνάει ελαφρά το χέρι της πάνω απ’ τα μαλλιά της Ελένης)

ΕΛΕΝΗ
(μπροστά στον καθρέφτη, που μ’ ένα νεύμα της Αίθρας έχουν φέρει τα κορίτσια)
Πώς λάμπω!

ΑΙΘΡΑ
(ενθουσιασμένη)
Ωραιότερη από όλες!

ΕΛΕΝΗ
Εσύ, η καλύτερη απ’ όλες, τι μου έχεις κάνει;

ΑΙΘΡΑ
Τη λαμπερή σου όψη σου την έδωσα πίσω!

ΕΛΕΝΗ
(έχοντας κοιταχτεί αρκετές φορές, ευχαριστημένη από την εικόνα του εαυτού της)
Τι μου έκανες;
Έτσι ήταν εκείνη που ο Μενέλαος οδήγησε
στα χέρια στη νυφική κάμαρα.
Είμαι τόσο νέα και πρέπει να πεθάνω;

ΑΙΘΡΑ
(με την κούπα)
Δε θα πεθάνεις!… Θα ζήσεις! Θα ζήσεις!
Γρήγορα, πιες!

ΕΛΕΝΗ
(παίρνει την κούπα)
Ποια είσαι;
(πίνει)

ΥΠΗΡΕΤΡΙΑ
Μισή λησμονιά
φέρνει τρυφερή θύμηση.

ΕΛΕΝΗ
Τι ποτό είναι αυτό;

ΥΠΗΡΕΤΡΙΑ
Θα νιώσεις μέσα σου να σου χαρίζουν ξανά
την αθώα ζωή σου!
Και όπως νιώθεις έτσι θα είσαι!

ΕΛΕΝΗ
(κατ’ ιδίαν)
Πώς νιώθω μεμιάς!
Χάνεται ο φόβος

ΑΙΘΡΑ
Πώς φεύγει η νύχτα από τα μάτια σου!

ΕΛΕΝΗ
Ποια είσαι;

ΑΙΘΡΑ
Η ταπεινή φίλη σου Αίθρα!

ΕΛΕΝΗ
Μάγισσα!

ΑΙΘΡΑ
Ωραιότερη απ’ όλες!

(κρατούν η μια το χέρι της άλλης)

ΑΙΘΡΑ, ΕΛΕΝΗ
Πλουσιότερες από βασιλιάδες, δυνατότερες από πολεμιστές
είναι δυο γυναίκες που εμπιστεύονται η μια την άλλη!

ΕΛΕΝΗ
(κοιτάζει άλλη μια φορά στον καθρέφτη,
μετά γυρίζει ικανοποιημένη)
Ποιος μπορεί να σκοτώσει την Ελένη σαν την αντικρίσει;
Πόσο απλά γίναν όλα!

ΑΙΘΡΑ
(την παρατηρεί γεμάτη θαυμασμό)
Έτσι είναι!
Πιες και ξέχνα το φόβο σου!
(της προσφέρει άλλη μια φορά την κούπα)

ΕΛΕΝΗ
(αφού πιει, χαρούμενη σαν παιδί)
Ο Μενέλαος!
Μα γιατί να με σκοτώσει;
(Ταλαντεύεται ζαλισμένη. Τα μικρά κορίτσια
την πιάνουν και τη στηρίζουν.)
Να κοιμηθώ… νυστάζω…
Θα ξαπλώσεις πλάι μου, αγαπημένε;

ΑΙΘΡΑ
Τι να σκαρφιστώ για να τη σώσω;
Κοχύλι, που είναι εκείνος;

ΤΟ ΚΟΧΥΛΙ
Πολύ κοντά!

ΕΛΕΝΗ
Μες στο μισοΰπνι μου το άκουσα κιόλας!
(σαν νανούρισμα)
Πολύ κοντά μου…
φτερουγίζει μια αθώα ευτυχία.
Βοήθεια! Χάνομαι!
Όχι, αφήστε: Βρίσκω πάλι τον εαυτό μου!

ΞΩΤΙΚΑ-ΣΟΛΟ
Χα χα χα!

ΥΠΗΡΕΤΡΙΑ
(κοιτάζοντας έξω από την πόρτα)
Το φάντασμα σπαρταράει εμπρός του!

ΞΩΤΙΚΑ-ΧΟΡΩΔΙΑ
Τρελάνετέ τον!

ΞΩΤΙΚΑ-ΣΟΛΟ
Χα χα χα!

ΞΩΤΙΚΑ-ΧΟΡΩΔΙΑ
Κυνηγήστε τον…

ΥΠΗΡΕΤΡΙΑ
Προς τα δω!

ΞΩΤΙΚΑ-ΧΟΡΩΔΙΑ
…γύρω γύρω!

ΥΠΗΡΕΤΡΙΑ
Προς το σπίτι!
Αυτός με το σπαθί από πίσω!
Έρχεται!

ΑΙΘΡΑ
Ξαπλώστε την στο κρεβάτι μου
και φορέστε της στον ύπνο
το ωραιότερό μου φόρεμα, το θαλασσί!
Εμπρός! Πηγαίνετε όλες!

(Τα κορίτσια φεύγουν προς το αριστερό δωμάτιο μαζί με την Ελένη.)
[...]

Hugo von Hofmannsthal & Richard Strauss. 1993. Η Αιγύπτια Ελένη. Μετ. Αναστασία Αντωνοπούλου. Στο: Κύκλος Ελένη. Αθήνα: Μέγαρο Μουσικής Αθηνών σε συνεργασία με το ΜΙΕΤ.