Γραφικό

Πυξίς

Ψηφιακή Αρχαιοθήκη

Επιμ. Τριανταφυλλιά Γιάννου

«Ο τάφος του Ορφέα»

Ο Πιέρ Εμμανουέλ, που θεωρείται και από τους εγκυρότερους θεωρητικούς της σύγχρονης ποίησης, διακρίνεται για τον πυκνό του στίχο, την αισθησιακή ορμητικότητα με την οποία χειρίζεται τα σύμβολά του και την ικανότητα που διαθέτει να ανανεώνει με πλουσιότατα εικονοκλαστική ικανότητα παλιούς μύθους κι αρχέγονα σύμβολα, όπως τον Ορφέα και την Ευρυδίκη. Το μεγάλο συνθετικό ποίημα «Ο τάφος του Ορφέα» είναι, όπως γράφει ο μελετητής του Αλαίν Μποσκέ, «ένας φόρος τιμής σε μυθικά πρόσωπα της εσωτερικής μας διπλοπροσωπίας και του εσωτερικού μας πλούτου. Εδώ ο αιώνιος Ορφέας συμβιβάζεται με τις σύγχρονες παραισθήσεις και τις ψυχαναλυτικές προεκτάσεις… Χαιρετώ και θα χαιρετώ πάντα τον Πιέρ Εμμανουέλ, σαν άνθρωπο διαυγή και εμπευσμένο που φορτώνεται τις φρικιάσεις ενός αιώνα και τους τρόμους, όπου φοβερό και καταληπτό, εμφανίζεται το πολύμορφο πρόσωπο του Θεού».
Ο Πιέρ Εμμανουέλ τιμήθηκε με το Μέγα Βραβείο Ποίησης της Γαλλικής Ακαδημίας, της οποίας έγινε μέλος πέντε χρόνια μετά τη βράβευσή του, το 1968, στην έδρα του Ζαν Κοκτώ.
Σπουδαιότερες συλλογές του: Ελεγείες, 1940, Τάφος του Ορφέα, 1941, Ο τρελός ποιητής, 1944, Η ελευθερία οδηγεί τα βήματά μας, 1945, Βαβέλ, 1952, Γυμνό πρόσωπο, 1956, Ορφικοί ύμνοι, 1967, κ.ά.
(Καραβασίλης 1987:889)

Η ποικιλία των διάφορων πιθανών ερμηνειών του «Τάφου του Ορφέα» μαρτυρούν τον πλούτο και την πολυπλοκότητα του ποιήματος. Για τον Joseph Chiari, το κυρίως θέμα είναι η σεξουαλική επιθυμία, ενώ ο William Calin εστιάζει στον Θάνατο, το ένστικτο του θανάτου. Η Eva Kushner θεωρεί ότι το ποίημα διαδραματίζεται σε τρία επίπεδα: εξετάζει τη διχασμένη ψυχή του ίδιου του Emmanuel, τα ανθρώπινα βάσανα γενικότερα και την ιστορική εναλλαγή μεταξύ περιόδων καταστροφής και ανανέωσης. Τον Emmanuel ενδιαφέρει, πάνω από όλα, να εξερευνήσει τις αντιφάσεις μεταξύ της ερωτικής και της πνευματικής επιθυμίας, και τη λειτουργία της επιθυμίας στον σχηματιμό του ποιητή. Η έννοια της αντίφασης καθεαυτή εξηγεί εν μέρει και τον υπότιτλο του ποιήματος, «Απόσπασμα», μιας και τα προβλήματα της επιθυμίας δεν μπορούν να επιλυθούν ολοκληρωτικά ή οριστικά.
Αυτές οι αντιφάσεις είναι βασικές για την έμπνευση του «Τάφου του Ορφέα»… και σε σχεδόν κάθε σελίδα ο αναγνώστης βρίσκει αντικρουόμενες απόψεις για τον ποιητή και τον θεό. Ο πρωταγωνιστής Ορφέας εναλλάσσεται μεταξύ αυτολύπησης και αυτοκατηγορίας, πένθους και θυμού, απραξίας και βίας. Σύγχυση προκαλείται σχετικά με την ταυτότητα του ομιλητή. Παρόλο που διάφοροι χαρακτήρες —η Ευρυδίκη, ο πατέρας θεός, οι Μαινάδες— μοιάζει να απευθύνονται στον Ορφέα, είναι πολύ πιθανό αυτές οι συνομιλίες να συμβαίνουν στο μυαλό του πρωταγωνιστή. Είτε το ποίημα μεταγράφει μια σειρά δραματικών διαλόγων ή έναν μακρύ εσωτερικό μονόλογο, «Ο τάφος του Ορφέα» είναι διαλογικό ποίημα, επειδή αναπαριστά τον αρχαιοελληνικό μύθο από πολλαπλές προοπτικές.
Η δομή των επτά ενοτήτων του ποιήματος ακολουθούν την οβίδια ερμηνεία του μύθου του Ορφέα που περιλαμβάνεται στα βιβλία X και XI των Μεταμορφώσεων. Στην πρώτη ενότητα, "Noces de la mort" (Ο γάμος του θανάτου), βρίσκουμε τον πρωταγωνιστή να θρηνεί για τη χαμένη του νύφη και να αποφασίζει να αψηφήσει τους θεούς κατεβαίνοντας στην κόλαση για να την πάρει πίσω. Στο δεύτερο μέρος, "Enfer" (Κόλαση), μια μεγάλη και πολύ δραματική ενότητα, περιγράφεται η κάθοδος στον κάτω κόσμο. Εδώ, παρόλο που ο Ορφέας βρίσκει την Ευρυδίκη, πρέπει να διαγωνιστεί με τη θεότητα για την απόκτησή της. Χάνει τη μάχη και βρίσκεται σε θανάσιμο κίνδυνο. Τα μέρη III και IV, "Mémoire" (Μνήμη) και "Sommeil" (Ύπνος), αναπαραγάγουν το άσμα του Ορφέα, μια ελεγεία προς την Ευρυδίκη αλλά και στον έρωτα, με την οποία εν τέλει ο ήρωας κερδίζει την απελευθέρωσή του από την κόλαση. Στο "Paysage" (Τοπίο), ο ήρωας επιστρέφει στον πάνω κόσμο, όπου ορκίζεται να παραμείνει για πάντα πιστός στη μνήμη της Ευρυδίκης. Στο Μέρος VI, "La Mort" (Θάνατος), ο Ορφέας καταστρέφεται από τις Μαινάδες που δεν μπορούν να αποδεχτούν την άρνησή του να αγαπήσει άλλες γυναίκες. Όπως και στο κείμενο του Οβίδιου, οι Μαινάδες διαμελίζουν το σώμα του Ορφεά και ρίχνουν το κεφάλι του στη θάλασσα. Μόνο στην τελευταία ενότητα, "Tombeau d'Orphée" (Τάφος του Ορφέα), αποκλίνει ο Emmanuel σημαντικά από τις Μεταμορφώσεις του Οβίδιου. Εκεί, ο Ορφέας γίνεται ο Χριστός στον τάφο τις ημέρες μεταξύ Μεγάλης Παρασκευής και Κυριακής του Πάσχα, και βιώνει τελικά την ανάσταση. Εκτός από τον μύθο του Ορφέα και τα Άγια Πάθη, ο Emmanuel βάζει στο ποίημά του αναφορές σε άλλους ελληνικούς μύθους, όπως του Θησέα με τον Μινώταυρο, του Ιάσονα με τους Αργοναύτες, την Περσεφόνη και τον Πλούτωνα.
(O'Neil 2012:33-34)

Στοιχεία Έκδοσης:

  • Καραβασίλης, Γ. Κ. 1987. «pierre emmanuel». η λέξη 69-70:889-891.

Βιβλιογραφία-Δικτυογραφία:

  • Καραβασίλης, Γ. Κ. 1987. «pierre emmanuel». η λέξη 69-70:889-891.
  • O'Neil, Mary Anne. 2012. From Babel to Pentecost. The Poetry of Pierre Emmanuel. Montreal & Kingston: McGill-Queen's University Press.