Γραφικό

Πυξίς

Ψηφιακή Αρχαιοθήκη

Επιμ. Τριανταφυλλιά Γιάννου

«Ο θάνατος του Ορφέα»

Στο «Θάνατο του Ορφέα» («Orpheus' Tod», 1946) από τα Στατικά ποιήματά του (Statische Gedichte, 1948), ο Gottfried Benn (1886-1956), με αφετηρία μια οδυνηρή απώλεια στην προσωπική του ζωή (την αυτοκτονία της συζύγου του Herta) και προδρόμους σαν τον Rilke, την Elisabeth Langgässer κ.ά., θ' ακούσει κι αυτός (θα ψάλει ο ίδιος) το αδιάκοπο άσμα του. […]
Τολμηρές ερμηνείες έχουν προταθεί για το θρηνητικό άσμα του Benn, αλλά η ιδέα της αντιστροφής του μύθου, που υποστηρίζεται από τις περισσότερες, δεν φαίνεται ευσταθής: Ο Ορφέας πάσχει στον Απάνω Κόσμο (στη Ροδόπη) για την απώλεια της αναντικατάστατης συντρόφου «τρία χρόνια», επισύροντας τα εχθρικά αισθήματα μεγάλης γκάμας θηλυκών ξωτικών. Ο θάνατος του τραγουδιστή έχει κιόλας επέλθει κλείνοντας το ποίημα, ο «ματωμένος ουρανίσκος» όμως επεμβαίνει ανατρεπτικά στη φυσική τάξη, και η τέχνη, με την πιο φευγαλέα υφή της (μουσική), αποκτά μια πρωτοφανή υλικότητα.
(Αρμάος 2010:21-22)

Ο Gottfried Benn, με τη στενή εστίαση στον μοιραίο αγώνα του Ορφέα με τις Μαινάδες, αναζητά την αιτία για τον θάνατο του Ορφέα. Πεθαίνει ο ποιητής επειδή έτσι το θέλει ο μύθος; […] Με την πρώτη ματιά, η αιτία μοιάζει να είναι το γεγονός ότι η Ευρυδίκη παραμένει πιστή στον Ορφέα και διώχνει τις Μαινάδες — κι έτσι εκείνες παίρνουν την εκδίκησή τους. Αν εμβαθύνουμε, όμως, η αιτία του θανάτου του είναι η κυριαρχία του Ορφέα πάνω στη γλώσσα, που ορίζει την ανάμνηση της χαμένης του συντρόφου αλλά και τη δεξιοτεχνία του. Η μοιραία ανατροπή στο ποίημα συμβαίνει στο σημείο όπου σταματά η πρωτοπρόσωπη αφήγηση του Ορφέα και αναλαμβάνει ένας τριτοπρόσωπος αφηγητής. Εδώ χάνεται η επαφή με την Ευρυδίκη, εδώ υποκύπτει ο Ορφέας στην επίθεση των Μαινάδων. […] Ο Ορφέας πεθαίνει για λόγους ποιητολογικούς. Ο θάνατός του είναι το αποτέλεσμα αναξιόπιστου άσματος και συμβολίζει τον αναξιόπιστο ποιητικό λόγο.
(Stocker 2002:152-153)

Στοιχεία Έκδοσης:

  • Μέγαρο Μουσικής Αθηνών. 1998. Ορφέας και Ευρυδίκη στην ποίηση του εικοστού αιώνα. Επιλογή κειμένων Ελένη Βαροπούλου. Αθήνα: Οργανισμός Μεγάρου Μουσικής Αθηνών.

Βιβλιογραφία-Δικτυογραφία:

  • Αρμάος, Δημήτρης. 2010. «Η ομιλούσα κεφαλή στην έξοδο του ορφικού μύθου.» Σύγκριση/Comparaison 21:5-33.
  • Stocker, Peter. 2002. "Orpheus-Krisen. Zum Verhältnis von poetologischer Grenzsituation und Orpheus-Bild in der Literatur der Moderne." In: Grenzsituationen, Bedeutung und Gestaltung in der neueren Literatur. Hrsg. Dorothea Lauterbach, Uwe Spörl, Uli Wunderlich. Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht. 151-164.