Μνημοσύνη
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας
Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο,
ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι χρυσάμπυκες ἐξεγένοντο
ἐννέα, τῇσιν ἅδον θαλίαι καὶ τέρψις ἀοιδῆς. Ησίοδος, Θεογονία 915-7
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ
Ἠθικὰ Νικομάχεια (1144b-1145a)
[XIII] Σκεπτέον δὴ πάλιν καὶ περὶ ἀρετῆς· καὶ γὰρ ἡ ἀρετὴ παραπλησίως ἔχει ὡς ἡ φρόνησις πρὸς τὴν δεινότητα —οὐ ταὐτὸ μέν, ὅμοιον δέ— οὕτω καὶ ἡ φυσικὴ ἀρετὴ πρὸς τὴν κυρίαν. πᾶσι γὰρ δοκεῖ ἕκαστα τῶν ἠθῶν ὑπάρχειν φύσει πως· καὶ γὰρ δίκαιοι καὶ σωφρονικοὶ καὶ ἀνδρεῖοι καὶ τἆλλα ἔχομεν εὐθὺς ἐκ γενετῆς· ἀλλ᾽ ὅμως ζητοῦμεν ἕτερόν τι τὸ κυρίως ἀγαθὸν καὶ τὰ τοιαῦτα ἄλλον τρόπον ὑπάρχειν. καὶ γὰρ παισὶ καὶ θηρίοις αἱ φυσικαὶ ὑπάρχουσιν ἕξεις, ἀλλ᾽ ἄνευ νοῦ βλαβεραὶ φαίνονται οὖσαι. πλὴν τοσοῦτον ἔοικεν ὁρᾶσθαι, ὅτι ὥσπερ σώματι ἰσχυρῷ ἄνευ ὄψεως κινουμένῳ συμβαίνει σφάλλεσθαι ἰσχυρῶς διὰ τὸ μὴ ἔχειν ὄψιν, οὕτω καὶ ἐνταῦθα· ἐὰν δὲ λάβῃ νοῦν, ἐν τῷ πράττειν διαφέρει· ἡ δ᾽ ἕξις ὁμοία οὖσα τότ᾽ ἔσται κυρίως ἀρετή. ὥστε καθάπερ ἐπὶ τοῦ δοξαστικοῦ δύο ἐστὶν εἴδη, δεινότης καὶ φρόνησις, οὕτω καὶ ἐπὶ τοῦ ἠθικοῦ δύο ἐστί, τὸ μὲν ἀρετὴ φυσικὴ τὸ δ᾽ ἡ κυρία, καὶ τούτων ἡ κυρία οὐ γίνεται ἄνευ φρονήσεως. διόπερ τινές φασι πάσας τὰς ἀρετὰς φρονήσεις εἶναι, καὶ Σωκράτης τῇ μὲν ὀρθῶς ἐζήτει τῇ δ᾽ ἡμάρτανεν· ὅτι μὲν γὰρ φρονήσεις ᾤετο εἶναι πάσας τὰς ἀρετάς, ἡμάρτανεν, ὅτι δ᾽ οὐκ ἄνευ φρονήσεως, καλῶς ἔλεγεν. σημεῖον δέ· καὶ γὰρ νῦν πάντες, ὅταν ὁρίζωνται τὴν ἀρετήν, προστιθέασι, τὴν ἕξιν εἰπόντες καὶ πρὸς ἅ ἐστι, τὴν κατὰ τὸν ὀρθὸν λόγον· ὀρθὸς δ᾽ ὁ κατὰ τὴν φρόνησιν. ἐοίκασι δὴ μαντεύεσθαί πως ἅπαντες ὅτι ἡ τοιαύτη ἕξις ἀρετή ἐστιν, ἡ κατὰ τὴν φρόνησιν. δεῖ δὲ μικρὸν μεταβῆναι. ἔστι γὰρ οὐ μόνον ἡ κατὰ τὸν ὀρθὸν λόγον, ἀλλ᾽ ἡ μετὰ τοῦ ὀρθοῦ λόγου ἕξις ἀρετή ἐστιν· ὀρθὸς δὲ λόγος περὶ τῶν τοιούτων ἡ φρόνησίς ἐστιν. Σωκράτης μὲν οὖν λόγους τὰς ἀρετὰς ᾤετο εἶναι (ἐπιστήμας γὰρ εἶναι πάσας), ἡμεῖς δὲ μετὰ λόγου. |
[13] Είναι ανάγκη λοιπόν να επανέλθουμε στην εξέταση της αρετής. Γιατί και στην περίπτωση της αρετής υπάρχει μια παρόμοια σχέση: σε όποια σχέση βρίσκεται η φρόνηση προς τη δεινότητα (δεν είναι το ίδιο πράγμα, μοιάζουν όμως), στην ίδια σχέση βρίσκεται και η φυσική αρετή προς την αρετή στην κυριολεκτική της σημασία. Όλοι, πράγματι, οι άνθρωποι πιστεύουν ότι οι διάφορες επιμέρους μορφές χαρακτήρα υπάρχουν κατά κάποιον τρόπο μέσα στον άνθρωπο εκ φύσεως· γιατί και δίκαιοι είμαστε, και ανδρείοι είμαστε, και τάση να γίνουμε σώφρονες έχουμε, και όλες τις άλλες ηθικές ιδιότητες τις έχουμε από την πρώτη στιγμή της γέννησής μας· παρ᾽ όλα όμως αυτά εμείς ζητούμε κάτι άλλο: την αρετή στην κυριολεκτική της σημασία· ζητούμε δηλαδή αυτές οι ιδιότητες να υπάρχουν μέσα μας με έναν άλλο τρόπο. Γιατί οι φυσικές προδιαθέσεις υπάρχουν και στα παιδιά και στα ζώα, είναι όμως φανερό ότι δίχως τον νου αυτές είναι επιβλαβείς, και το μόνο που μπορεί να προσέξει κανείς είναι τούτο: όπως ένας δυνατός άνθρωπος που κινείται δίχως όραση μπορεί να σκοντάφτει άσχημα, αφού δεν βλέπει, έτσι και εδώ· αν όμως ο άνθρωπος αποκτήσει νου, παρουσιάζει τότε μεγάλη διαφορά στις πράξεις του: η προδιάθεσή του, που ως τότε έμοιαζε με την αρετή, τώρα πια θα είναι αρετή στην πλήρη της σημασία. Όπως λοιπόν ενσχέσει με το δοξαστικό μέρος της ψυχής υπάρχουν δύο έξεις, η δεινότητα και η φρόνηση, έτσι και ενσχέσει με το ηθικό της μέρος υπάρχουν δύο ιδιότητες, η φυσική αρετή και η αρετή στην κυριολεκτική της σημασία — και η δεύτερη δεν μπορεί να υπάρχει δίχως τη φρόνηση. |