Εξώφυλλο

Ανθολογίες

Ανθολογία Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

των Θ.Κ. Στεφανόπουλου, Στ. Τσιτσιρίδη, Λ. Αντζουλή, Γ. Κριτσέλη

ΣΤΡΑΒΩΝ

205. – Γεωγραφικὰ 2, 5, 26

Στο έργο του Γεωγραφικά (εννοείται: ὑπομνήματα,)ο Στράβων δίνει σε ύφος απλό μια περιγραφή της οικουμένης, δηλαδή του κατοικημένου και πολιτισμένου τμήματος της γης, το οποίο ταυτίζει με το βόρειο ημισφαίριο. Από τα 17 βιβλία των Γεωγραφικών τα δύο πρώτα αποτελούν τα προλεγόμενα, τα βιβλία 3-10 ασχολούνται με τις χώρες της Ευρώπης, τα βιβλία 11-16 με τις χώρες της Ασίας, ενώ το τελευταίο βιβλίο αναφέρεται στην Αίγυπτο και στη Λιβύη. Στα προλεγόμενά του ο Στράβων τονίζει, μεταξύ άλλων, τη σημασία της γεωγραφίας για τους φιλοσόφους και τους πολιτικούς, και ασκεί κριτική στους προδρόμους του (Ερατοσθένη, Ποσειδώνιο, Πολύβιο). Το απόσπασμα που ακολουθεί προέρχεται από τα τελευταία κεφάλαια του δεύτερου βιβλίου, όπου ο Στράβων παρουσιάζει μια "γενική γεωγραφία", πριν να υπεισέλθει στις λεπτομερείς περιγραφές που ακολουθούν στα υπόλοιπα βιβλία. Με την γενική αυτή περιγραφή θεωρεί ότι ο αναγνώστης θα αποκτήσει μια εποπτική εικόνα του συνόλου, ώστε να μην χαθεί κατόπιν στις λεπτομέρειες. Στο παρατιθέμενο απόσπασμα ο Στράβων, αφού προηγουμένως έχει παρουσιάσει τη Μεσόγειο, αρχίζει να περιγράφει την Ευρώπη.

[2.5.26] ὑπογραπτέον δὲ καὶ τὰς περιεχούσας αὐτὴν γᾶς, ἀρχὴν λαβοῦσιν ἀπὸ τῶν αὐτῶν μερῶν, ἀφ᾽ ὧνπερ καὶ τὴν θάλατταν ὑπεγράψαμεν. εἰσπλέουσι τοίνυν τὸν κατὰ Στήλας πορθμὸν ἐν δεξιᾷ μέν ἐστιν ἡ Λιβύη μέχρι τῆς τοῦ Νείλου ῥύσεως, ἐν ἀριστερᾷ δὲ ἀντίπορθμος ἡ Εὐρώπη μέχρι τοῦ Τανάιδος· τελευτῶσι δ᾽ ἀμφότεραι περὶ τὴν Ἀσίαν. ἀρκτέον δ᾽ ἀπὸ τῆς Εὐρώπης, ὅτι πολυσχήμων τε καὶ πρὸς ἀρετὴν ἀνδρῶν εὐφυεστάτη καὶ πολιτειῶν, καὶ ταῖς ἄλλαις πλεῖστον μεταδεδωκυῖα τῶν οἰκείων ἀγαθῶν· ἐπειδὴ σύμπασα οἰκήσιμός ἐστι πλὴν ὀλίγης τῆς διὰ ψῦχος ἀοικήτου. αὕτη δ᾽ ὁμορεῖ τοῖς Ἁμαξοίκοις τοῖς περὶ τὸν Τάναϊν καὶ τὴν Μαιῶτιν καὶ τὸν Βορυσθένη. τῆς δ᾽ οἰκησίμου τὸ μὲν δυσχείμερον καὶ τὸ ὀρεινὸν μοχθηρῶς οἰκεῖται τῇ φύσει, ἐπιμελητὰς δὲ λαβόντα ἀγαθοὺς καὶ τὰ φαύλως οἰκούμενα καὶ λῃστρικῶς ἡμεροῦται· καθάπερ οἱ Ἕλληνες, ὄρη καὶ πέτρας κατέχοντες, ᾤκουν καλῶς διὰ πρόνοιαν τὴν περὶ τὰ πολιτικὰ καὶ τὰς τέχνας καὶ τὴν ἄλλην σύνεσιν τὴν περὶ βίον. Ῥωμαῖοί τε πολλὰ ἔθνη παραλαβόντες καὶ τὴν φύσιν ἀνήμερα διὰ τοὺς τόπους ἢ τραχεῖς ὄντας ἢ ἀλιμένους ἢ ψυχροὺς ἢ ἀπ᾽ ἄλλης αἰτίας δυσοικήτους πολλοῖς τούς τε ἀνεπιπλέκτους ἀλλήλοις ἐπέπλεξαν καὶ τοὺς ἀγριωτέρους πολιτικῶς ζῆν ἐδίδαξαν. ὅσον δ᾽ ἐστὶν αὐτῆς ἐν ὁμαλῷ καὶ εὐκράτῳ τὴν φύσιν ἔχει συνεργὸν πρὸς ταῦτα, ἐπειδὴ τὸ μὲν ἐν τῇ εὐδαίμονι χώρᾳ πᾶν ἐστιν εἰρηνικόν, τὸ δ᾽ ἐν τῇ λυπρᾷ μάχιμον καὶ ἀνδρικόν, καὶ δέχεταί τινας παρ᾽ ἀλλήλων εὐεργεσίας τὰ γένη ταῦτα· τὰ μὲν γὰρ ἐπικουρεῖ τοῖς ὅπλοις, τὰ δὲ καρποῖς καὶ τέχναις καὶ ἠθοποιίαις. φανεραὶ δὲ καὶ αἱ ἐξ ἀλλήλων βλάβαι, μὴ ἐπικουρούντων· ἔχει δέ τι πλεονέκτημα ἡ βία τῶν τὰ ὅπλα ἐχόντων, πλὴν εἰ τῷ πλήθει κρατοῖτο. ὑπάρχει δή τι καὶ πρὸς τοῦτο εὐφυὲς τῇ ἠπείρῳ ταύτῃ· ὅλη γὰρ διαπεποίκιλται πεδίοις τε καὶ ὄρεσιν, ὥστε πανταχοῦ καὶ τὸ γεωργικὸν καὶ τὸ πολιτικὸν καὶ τὸ μάχιμον παρακεῖσθαι· πλέον δ᾽ εἶναι θάτερον, τὸ τῆς εἰρήνης οἰκεῖον, ὥσθ᾽ ὅλων ἐπικρατεῖ τοῦτο, προσλαμβανόντων καὶ τῶν ἡγεμόνων, Ἑλλήνων μὲν πρότερον, Μακεδόνων δὲ καὶ Ῥωμαίων ὕστερον. διὰ τοῦτο δὲ καὶ πρὸς πόλεμον αὐταρκεστάτη ἐστί· καὶ γὰρ τὸ μάχιμον πλῆθος ἄφθονον ἔχει καὶ τὸ ἐργαζόμενον τὴν γῆν καὶ τὸ τὰς πόλεις συνέχον. διαφέρει δὲ καὶ ταύτῃ, διότι τοὺς καρποὺς ἐκφέρει τοὺς ἀρίστους καὶ τοὺς ἀναγκαίους τῷ βίῳ καὶ μέταλλα ὅσα χρήσιμα, θυώματα δὲ καὶ λίθους πολυτελεῖς ἔξωθεν μέτεισιν, ὧν τοῖς σπανιζομένοις οὐδὲν χείρων ὁ βίος ἐστὶν ἢ τοῖς εὐπορουμένοις. ὡς δ᾽ αὕτως βοσκημάτων μὲν πολλῶν ἀφθονίαν παρέχει, θηρίων δὲ σπάνιν. τοιαύτη μὲν ἡ ἤπειρος αὕτη καθόλου τὴν φύσιν ἐστί.

[26] Περιγράφω γενικά και τις χώρες που περιλαμβάνονται γύρω της αρχίζοντας από τα ίδια μέρη που άρχισα να περιγράφω και τη θάλασσα. Μπαίνοντας στον Πορθμό στις Στήλες, στα δεξιά είναι η Λιβύη έως την εκβολή του Νείλου, κι αριστερά αντίπορθμος η Ευρώπη έως τον Τάναϊ.1 Και οι δυο ακτές καταλήγουν στην Ασία. Αρχίζω από την Ευρώπη, επειδή έχει ποικιλία σχημάτων και έδωσε πολύ καλύτερους άνδρες και πολιτείες, και από τα αγαθά μάς έχει μεταδώσει αυτή τα περισσότερα. Κι αυτό επειδή ολόκληρη είναι κατοικήσιμη εκτός από μικρό της μέρος που από το ψύχος είναι ακατοίκητο. Αυτή είναι γειτονική με τους Αμαξοίκους2 στον Τάναϊ, στη Μαιώτιδα3 και στον Βορυσθένη.4 Από την κατοικήσιμη χώρα, το ορεινό και το παγωμένο κατοικείται δύσκολα, επειδή οι συνθήκες είναι αντίξοες. Πάντως με καλούς διοικητές ακόμη και τα δύσκολα κατοικημένα και τα ληστρικά μέρη εκπολιτίζονται. Έτσι και οι Έλληνες, κατοικώντας βουνά και βράχους, ζούσαν πολύ καλά, επειδή προνόησαν στην πολιτεία τους, στις τέχνες και στη σωστή διαχείριση του βίου. Οι Ρωμαίοι πάλι, που πήραν πολλούς λαούς ανήμερους στη φύση τους, επειδή κατοικούσαν μέρη τραχιά, χωρίς λιμάνια, ψυχρά ή από άλλη αιτία δύσκολα να μείνεις, τους απομονωμένους έσμιξαν μεταξύ τους και τους αγριότερους τους έμαθαν να ζούνε πολιτισμένα. Κι όσο μέρος της Ευρώπης είναι ομαλό και εύκρατο στη φύση, τότε αυτό είναι βοηθητικό του πολιτισμού, επειδή σε ευτυχισμένη χώρα όλα συντελούν προς την ειρήνη. Αντίθετα στην άγονη χώρα ακμάζει το φιλοπόλεμο ήθος και το παλικαρίσιο. Αλλά βέβαια οι λαοί αυτοί βοηθούν ο ένας τον άλλον. Άλλοι βοηθάνε με τα όπλα τους ενώ άλλοι με προϊόντα και τέχνες και διαμόρφωση ηθών. Ολοφάνερες βέβαια είναι οι ζημιές που φέρνουν ο ένας στον άλλον, όταν δεν αλληλοβοηθιούνται: τότε κυριαρχεί η βία αυτών που έχουνε τα όπλα, εκτός αν ελέγχονται από την πλειοψηφία. Υπάρχει και κάτι το καταπληκτικό σε αυτή την ήπειρο. Όλη έχει ποικίλα βουνά και πεδιάδες ώστε σε όλα τα μέρη συνυπάρχουν γεωργία, πολιτεία και πολεμική τέχνη. Αλλά το μεγαλύτερο μέρος είναι το άλλο, το ειρηνικό, ώστε επικρατεί αυτό σε όλα με τη βοήθεια και των ηγεμόνων. Πρώτα ήταν οι Έλληνες, οι Μακεδόνες και οι Ρωμαίοι αργότερα. Γι᾽ αυτό είναι αυταρκέστατη τόσο στον πόλεμο όσο και στην ειρήνη. Έχει αφθονία πολεμιστών και πολλούς γεωργούς που κρατάνε τη συνοχή των πόλεων. Διαφέρει και αλλού: παράγει τα καλύτερα προϊόντα, που είναι χρήσιμα στον βίο, και πολλά χρήσιμα μέταλλα, ενώ μπαχαρικά και πολύτιμους λίθους εισάγει από έξω· πράγματα που αν δεν τα έχεις, δεν γίνεται η ζωή σου χειρότερη από αυτόν που τα έχει. Επίσης έχει αφθονία κτηνοτροφίας και λίγα άγρια θηρία. Αυτή είναι λοιπόν η γενική περιγραφή της φύσης της ηπείρου.

 

(μετάφραση Π. Θεοδωρίδης)

 

1 Τάναϊς ονομαζόταν στην αρχαιότητα ο σημερινός Ντον, για τον οποίο οι αρχαίοι πίστευαν ότι πηγάζει από μια μεγάλη λίμνη.

2 Η λέξη δηλώνει εκείνους που ̒ κατοικούν σε άμαξα ̉.

3 Η σημερινή Αζοφική θάλασσα.

4 Ο ποταμός που ονομάζεται σήμερα Δνείπερος.