Πάνω από τη Σμύρνη είναι ο Πάγος. Ένας μικρός λόφος, που κυριαρχεί σ’ ολόκληρη την πολιτεία. Ανεβαίνει κανείς ανηφορίζοντας, ανάμεσα από φτωχόσπιτα, με παιδιά βρώμικα που παίζουν μέσα στις λάσπες του δρόμου. Εκεί είναι η τούρκικη συνοικία, σαν αποτραβηγμένη από τον κόσμο. Μια εντύπωση εγκατάλειψης και ένδειας κυριαρχεί, αντίθετα από την άλλη Σμύρνη, την Ελληνική, που λάμπει από πάστρα και σφύζει από ζωή. Αλλά πό κει πάνω, η θέα είναι μαγευτική. Κάθε μεγάλη πολιτεία έχει κάποιον λόφο, κάποιο ανυψωμένο τοπίο, για να μπορεί κανείς να την δει ολόκληρη, να γεμίσει τα μάτια του με το όραμά της. Το λιμάνι της Σμύρνης, με το θωρηκτό «Λήμνος» μεγαλόπρεπο, σαν πλεούμενο νησί, αγκυροβολημένο στα νερά του, σου φωνάζει πως η ελληνική αυτή πολιτεία ανήκει πια στην Ελλάδα, της έχει κατακυρωθεί οριστικά, ανέκκλητα. Η Σμύρνη ήταν η πρωτεύουσα του αλύτρωτου ελληνισμού, πιο ζεστή από την Αθήνα, πιο εγκάρδια –θάλεγα αδίστακτα- πιο ελληνική. Εδώ οι καρδιές έπαλλαν μ’ έναν ρυθμό αναμονής, που είχε κρατήσει αιώνες, και που τώρα γινόταν ένας ρυθμός χαράς, γρήγορος και βαθύς. Ένιωθες σα να είχε μετακινηθεί η ίδια η καρδιά της Ελλάδας, σα να είχε βρει πραγματικά τη θέση της σ’ αυτό το ζεστό σώμα.

Γιάννης Χατζίνης, «Η μοίρα μιας πολιτείας», περ. Νέα Εστία, Χριστούγεννα 1972.