39

Π. ΔΕΛΤΑ 1910, Φραγκφούρτη
ΑΛ. ΔΕΛΜΟΥΖΟΣ

Αξιότιμε Κύριε Δελμούζο, (Φραγκφούρτη), 14/27-2-1910
Ήμουν στη Λόντρα όταν έλαβα το γράμμα σας των 23 του περασμένου· δε σας αποκρίθηκα αμέσως, γιατί όλο περίμενα τις εκθέσεις των μαθητριών σας, που φύλαγε εδώ το ταχυδρομείο, γιατί ήταν το δέμα συστημένο και που μόλις χθες έλαβα.
Μου είχε μιλήσει πολύ για σας ο Κος Τριανταφυλλίδης και μου είχε περιγράψει τις εκθέσεις αυτές που είχε δει, αλλά ομολογώ πως έμεινα έκπληκτη μ’ ένα-δυο για την ποίηση που περιέχουν και για τη σαφήνεια της περιγραφής των. Μ’ έκανε εντύπωση η έκθεση της Αρτ. Αγγελίδου, «Τα παιδιά στους αποθέτας», για τις ιδέες της και τις συγκρίσεις που κάνει· ενθουσιάστηκα με την έκθεση της Σπηλιωτοπούλου, «Το κρυφό σκολειό», όπου τόσο λαμπρά περιγράφει τη σκηνή, που ο άντρας μου που είχε δει την εικόνα του Λύτρα, την αναγνώρισε, ενώ εγώ που δεν την είδα νομίζω πως την ξέρω! Επίσης μ’ άρεσε της ίδιας Σπηλιωτοπούλου το «Για το Μαρμαρωμένο Βασιλιά». Πρέπει να είναι πολύ ξυπνό παιδί και να έχει φοβερή ζωή μέσα της. Είναι έμορφη η δουλειά που καταπιαστήκατε, να ξυπνήσετε δηλαδή τις παιδικές ψυχές και να τις καλλιεργείτε, και σας μακαρίζω για τα αποτελέσματα που επιτύχατε ύστερα από τόσο λίγο καιρό! Ωραιότατος ο «Μαρμαρωμένος Βασιλιάς» της Βαλς. Δημητριάδου, (δεν έχει υπογραφή, αλλά κρίνω πως είναι δικό της από το γράψιμο)· ζηλεύω την τελευταία σελίδα για τη συντομία και τη διαύγεια της διήγησης. (Αυτή μην είναι που δε γύρισε στο σχολείο σας φέτος και σας λύπησε τόσο; εννοώ τη λύπη σας!) Σας συγχαίρω με όλη μου την καρδιά για την επιτυχία σας· ο Θεός να δώσει όταν δημοσιεύσετε τις επετηρίδες του σχολείου σας, στα τρία χρόνια, ν’ ανοίξουν οι γονείς τα μάτια τους, να δουν τη διαφορά της διδασκαλίας σας και να εννοήσουν!

[…]

40

ΑΛ. ΔΕΛΟΥΖΟΣ 1910, Βόλος
Π. ΔΕΛΤΑ

Σεβαστή μου Κυρία Δέλτα! (Βόλος), 20-3-1910
Όσο μ’ ευχαρίστησε το γράμμα Σου, τόσο λυπήθηκα που ξαναστείλατε τις εκθέσεις κλπ. των παιδιών μου. Τις είχαν αντιγράψει μόνα τους για να μείνουν ως ενθύμηση στη συγγραφέα ενός έργου που τα συγκίνησε.
Σας αναφέρω κάτι ασήμαντο μα χαρακτηριστικό τόσο για το έργο Σας, όσο και για την κοινωνία μας. Η μαθήτριά μου Χ. Κυριακοπούλου μου έδειξε αντιγραμμένο και μορφοδεμένο ολόκληρο το βιβλίο Σας! Το αντέγραψε μόνη της και ο πατέρας της έχει ως 150 χιλ. δρχ. περιουσία.
Σήμερα είχαμε τέτοια θύελλα που μόνο οι μισές μαθήτριες ήρθαν σχολείο. Όταν μπήκα στην πρώτη, τη μικρή τάξη, βρήκα ένα οικογενειακό κύκλο από 8-9. Έτσι τον κράτησα ως που καταλήξαμε φυσικότατα σε έκθεση με θέμα: «κακοκαιρία». Μια, η μικρότερη απ’ όλες, ως 12 χρόνων, γράφει: —«Όταν είναι κακοκαιρία και σχολάσω απ’ το σχολείο, στο δρόμο θα κρυώνω, αλλά όταν θα πάω στο σπίτι θα ζεσταθώ με τη φωτιά που θα ‘χουμε. Μαζεμένα τ΄αδέρφια μου όλα μαζί παίζουν και φωνάζουν δυνατά. Να σας πω αυτή η ανακατωσιά μ’ αρέσει πολύ… Και ο αέρας έξω να φυσάει και η βροχή να πέφτει σα να μαλώνουν οι δυο τους και να θέλει ο ένας να παραβγεί τον άλλον. Άμα έρθει το βράδυ και κοιμηθούν τα μικρότερά μου αδέρφια, τότε έρχεται και η ησυχία. Εμείς καθόμαστε γύρω στη φωτιά και ζεσταινόμαστε… εγώ κάθομαι πολύ αργά… Και ακούω έξω τον αέρα και τη δυνατή βροχή που πέφτει και χαίρομαι πολύ και θέλω έτσι να βρέχει πάντα». —Μου ‘καμε εντύπωση το απλό και βαθύ της αίσθημα που δεν το περίμενα ποτέ ύστερα από τις πρώτες της εκθέσεις Νοεμ-Δεκεμβρίου: «Έρχεται η εσπέρα εκάστης ημέρας και η δύσις του ηλίου αρχίζει να χρυσώνει τα πέριξ της πόλεως βουνά. Τότε επέρχεται η νυξ και κάθε εργάτης πηγαίνει εις την οικίαν του και μετά της οικογενείας του επισκευάζουσι την τράπεζαν και τα πάντα είναι έτοιμας προς δείπνον. Τα τοιαύτα συμβαίνουν και εις ημάς — Αφού παρέλθει η νυξ και ο πλάστης αποστέλλει την ωραίαν αυγήν, ο δε αήρ ο πρωινός καταθέλξη τας καρδίας των ανθρώπων, τότε σηκώνονται εκ του βαθέος ύπνου…» Είναι από τα σπάνια παραδείγματα της σημασίας που ‘χει το γλωσσικό ζήτημα για τα σχολεία μας και γι’ αυτό Σας το αναφέρω. Αν κι έχει κι άλλο λόγο: μ’ αρέσει να μιλώ για τα παιδιά. Κι αφού κι εσείς εργάζεστε γι’ αυτά με τόσο ενθουσιασμό, αφήστε με απόψε που είναι σαββατόβραδο να δώσω διέξοδο σ’ αγαπητή φλυαρία ως που να τελειώσει το χαρτί και η υπομονή Σας.
Με τις μεγάλες μαθήτριες επισκεφθήκαμε δυο-τρία σχολεία δημοτικά σε διάφορα χωριά του Βόλου. Ήταν όμορφες οι παρατηρήσεις που έκαναν ύστερα στο δάσκαλο για τη διδασκαλία του π.χ.: γιατί τους λέγε γυαλιού; ή γυαλί ή ύαλος κ.ά. Οι περισσότερες έχουν καταλάβει τη διαφορά του σχολείου μας από τ’ άλλα κι ελπίζω στο τέλος του τρίτου χρόνου να επιτύχω ωραία πράγματα με το θέμα: «τα δυο συστήματα».
Αντίπροχθες μια μαθήτρια σε κάποια έκθεσή της κορόιδεψε ωραία και συνειδητά την κατάσταση των διδακτικών μας βιβλίων. Όλη η έκθεση γραμμένη απλά και φυσικά και όταν έφθασε στο μέρος που μια μητέρα θέλοντας να διορθώσει το παιδί της του διάβασε ένα ηθικό διήγημα —μια παραβολή— από κάποιο βιβλίο, το ‘γραψε σε υπερκαθαρεύουσα· έπειτα εξακολούθησε τη φυσική διήγηση. Όταν τη ρώτησα γιατί έγραψε εκείνο το μέρος σε καθαρεύουσα είπε: «μα ήταν από διδακτικό βιβλίο». Όλες γέλασαν.
Η ζωγραφική τους, αν μπορούσατε να ιδείτε τις προσπάθειές τους, θα Σας ενθουσίαζε. Τις άρχισα πέρσι με αντιγραφή απ’ το φυσικό, απλά και ύστερα σύνθετα φύλλα. Φέτος τις παρέλαβε η υποδιευθύντρια που ξέρει ζωγραφική και ακολουθώντας την ίδια μέθοδο σε 4 μήνες μέσα κατόρθωσε ώστε αρκετές ν’ αποτυπώσουν σε γραμμές και χρώματα το χαρακτήρα τους, όπως και στις εκθέσεις. Πολλά θυμίζουν την Ελληνική φύση, 8 χρόνια δίδαξε η υποδιευθύντρια στην Αγγλία και ποτέ της δεν είχε τέτοια αποτελέσματα με τα εγγλεζόπουλα. Έμφυτη καλλιτεχνική αντίληψις κοιμάται στα παιδιά μας και μόλις τις βοηθήσετε εκδηλώνεται ωραία.
Από τους ποιητάς μας εκείνος που τους συγκίνησε βαθύτερα είναι ο Σολωμός (εθν. ύμνος, τα δυο αδέρφια, η τρελή μάνα κλπ.) Ο Βαλαωρίτης μόνο στην επιφάνεια. Απροσδόκητη επιτυχία είχα και με την Οδύσσεια, μετάφρασις Πολυλά με μικρές διορθώσεις. Εννοείται πως διδάσκεται πάντα εν συγκρίσει με τα δημοτικά τραγούδια, π.χ. η αναγνώρισις Οδυσσέα και Πηνελόπης συγκρίνεται με το δημοτικό Ο Αγνώμων Σύζυγος: μαλαματένιος αργαλειός κι ελεφαντένιο χτένι κλπ. συλλογή Αραβαντινού. Αγάπησαν τον Όμηρο όπως και το Σολωμό και θα τον αγαπήσουν πιο πολύ σε λίγο με την Ιλιάδα.
Και κάτι που δεν θα το περιμένετε ίσως σε μια ελληνική επαρχία, αφού δε γίνεται σε πολλούς πολιτισμένους λαούς. Τους κάνω ιστορία της αρχαίας τέχνης και συζητούν κάποτε μαζί μου και μάλιστα εμπρός και σε ακροατές για το γυμνό με την ίδια αφέλεια που θα συζητούσαν για ένα ωραίο λουλούδι.
Τώρα λίγα και για το περιβάλλον μας.
Οι διδάσκαλοι και καθηγηταί στην αρχή φοβερά εναντίον του σχολείου. Πέρσι κάποια δασκάλα του Βόλου επισκέφθηκε στην Αθήνα τον κ. Τσιριμώκο. Τη ρώτησε επίτηδες για τα εδώ σχολεία. Ανέφερε πολλά και μόνο το δικό μου άφησε. Σε σχετική ερώτηση του κ. Τσιριμώκου απάντησε: «α, ναι, μα απ’ αυτό βγαίνουν μπαλαρίνες!» Κι αυτό επειδή πηγαίναμε τακτικά περίπατο και δούλευαν στο περιβόλι. —Φέτος 2 παρθεναγωγεία, όλα τα δημοτικά σχολεία και ένα Ελληνικό έκαναν κήπους όπου εργάζονται τα παιδιά. Προχθές ένας σχολάρχης πήγε τα παιδιά του στην εξοχή και τους διάβασε Σολωμό. Θα τους διαβάσει αργότερα και διηγήματα μεταφρασμένα στη δημοτική απ’ τα νορβηγικά. Σε λίγο άλλος, κι άλλος, κι άλλος.
Την Τρίτη αρχίζω παιδαγωγικά μαθήματα στους δημοδιδασκάλους.
25-4-1910. Δεν πρόφτασα να τελειώσω το γράμμα μου κι έφυγα για την Αθήνα —το πήρα μαζί μου, το ξανάφερα, το ξαναπήγα— το ξανάφερα κι απόψε πια —τελευταία ημέρα των διακοπών— πρέπει να του δώσω ένα τέλος, ειδεμή θα μείνει ακόμα για πολύ άσταλτο. Αρχίζω από κει που τελείωσα: Οι δημοδιδάσκαλοι Μαγνησίας με παρακάλεσαν για παιδαγωγικά μαθήματα. Ετοιμάστηκα, όταν την τελευταία ώρα κάποιος δημοδιδάσκαλος με ειδοποίησε ότι ο κ. Επιθεωρητής της Δημ. Εκπαιδεύσεως Βόλου δεν επιτρέπει να γίνουν διαλέξεις στα σχολεία.
Στην Αθήνα είδα τον υπουργό κι ο Επιθεωρητής μετατέθηκε αλλού. Μα πολλοί δημοδιδάσκαλοι φοβήθηκαν.
Για το σχέδιο του σχολείου μάθατε. Το δυσκολότερο απ’ όλα η πολιτική. Τελειώνω απότομα. Με πολλήν υπόληψη.

Χαρίτος Ι. Χαράλαμπος, Το Παρθεναγωγείο του Βόλου, τομ. Α΄ και Τομ. Β΄ (Μαρτυρίες και Κείμενα), Ιστορικό Αρχείο Ελληνικής Νεολαίας (ΙΑΕΝ)–Γενική Γραμματεία Νέας Γενιάς, Αθήνα 1989, σ. 136-139.