Πειραιάς, μηδείς αγεωμέτρητος εισίτω
Πειραιάς, πόλη γένους αρσενικού, νήσος-πέρασμα, επίνειο της πρωτεύουσας, το πρώτο λιμάνι της χώρας, γενεσιουργός δύναμη της βιομηχανίας κατά τον 19 ο αιώνα, κέντρο της ναυτιλίας από την αρχαιότητα, ένας τόπος γεμάτος ιδιαιτερότητες και μακρά ιστορία. Επιχείρησα να ανακαλύψω τις μάσκες που φόρεσε αυτή η πόλη, γενέθλια δική μου, κέντρο διερχομένων εξαιτίας του λιμανιού για τους περισσότερους, παρεξηγημένη σχεδόν από όλους.
Η αναγνωστική χαρτογραφία της λογοτεχνίας από και γύρω από τον Πειραιά, η οποία παρουσιάζεται εδώ, είναι εκτενής μα όχι εξαντλητική. Κατά τη διάρκεια της έρευνας, συγκέντρωσης, ταξινόμησης και σύνθεσης του υλικού, το ενδιαφέρον για την ιστορία της πόλης, τα ήθη και τις νοοτροπίες της, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της χωροταξίας της και, βέβαια, τη βιωμένη εμπειρία των κοινωνικών υποκειμένων που συνδέονται μαζί της, αναζωπυρώθηκε, εξαιτίας, κυρίως, της δυνατότητας ταχείας ανεύρεσης αρχειακού υλικού στον αχανή χώρο του διαδικτύου. Επιχείρησα να παρακολουθήσω αυτή την «άνοιξη», όμως, ευτυχώς ή δυστυχώς, η περιήγηση στην πόλη και στη λογοτεχνία της δεν μπορεί ποτέ να οριστικοποιηθεί, παρά μόνο αν επαναλαμβάνεται αενάως. Έτσι, σε αυτή την παρουσίαση, η εποπτεία, η οποία προσδιορίζεται γεωγραφικά, εμπεριέχοντας θεματικούς πυρήνες που καθοδηγούν την ανάγνωση, αποκαλύπτει, συχνά με ασυνείδητο τρόπο, τις προσδοκίες, τους περιορισμούς και τις ιδεολογικές καταβολές της εποπτεύουσας. Ένα πλήθος από γωνιές της πόλης, η καθεμία με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της, καταγράφεται στο χώρο και στο χρόνο, μέσα από τα αντίστοιχα λογοτεχνικά της στιγμιότυπα. Εικόνες-μαρτυρίες, αλλά και μουσική και οπτική επένδυση, που σημαίνει και ιστορεί. Η σκληρότητα της εργατούπολης, το λιμάνι που δεν κοιμάται ποτέ, οι καημοί και η ακατάβλητη ενεργητικότητα των προσφύγων, οι αστικοί δημόσιοι περίπατοι και οι λαθραίες παράνομες βόλτες, οι χώροι-ετεροτοπίες (φυλακές, οίκοι ανοχής), το ρεμπέτικο, οι φολκλορικές εντυπώσεις των ξένων, συμπεριλαμβανομένων και των Αθηναίων, η ιστορικότητα της ματιάς πάντα και παντού αποτελούν ορισμένες από τις διαδρομές που προτείνονται για τους χρήστες αυτής της περιήγησης στον πειραιώτικο λογοτεχνικό χώρο.
Ιδιαίτερα χρήσιμη για την κατάρτιση του σώματος κειμένων στάθηκε η συμβολή δύο εξαιρετικών ανθολογιών, αφιερωμένων στη λογοτεχνία του Πειραιά, στις οποίες ανθολογούνται, επίσης, συγγραφείς, ποιητές και ποιήτριες γεννημένοι στην πόλη. Αναφέρομαι στον τόμο Πειραιάς: Ανθολόγιο αφηγήσεων, τον οποίο επιμελήθηκαν οι Νίκος Αξαρλής και Βάσιας Τσοκόπουλος και κυκλοφόρησε το 2009 από τις εκδόσεις Τσαμαντάκη και στο ανθολόγιο που επιμελήθηκε ο Στρατής Μαϊστρέλλης, Ο Πειραιάς στη νεοελληνική λογοτεχνία, το οποίο εκδόθηκε από την Ιωνίδειο Σχολή Πειραιά την ίδια χρονιά.