Γραφικό

Πυξίς

Ψηφιακή Αρχαιοθήκη

Επιμ. Τριανταφυλλιά Γιάννου

«Ευρυδίκη»

Στο έργο της H.D. βλέπουμε την οραματική χρήση του μύθου και την αυτοβιογραφική χρήση διαφόρων μυθικών προσωπείων. Η ποιήτρια χρησιμοποιούσε τη λυρική μορφή για να εξερευνήσει διάφορους κλασικούς μύθους ως κείμενα πολιτισμού, ως τα κατά κύριο λόγο ανδρικά λόγια που έχουν πει γυναικείες ιστορίες και έχουν κατασκευάσει την έννοια της γυναικείας φύσης.
Τα αρχαιόμυθα ποιήματα της H.D. δίνουν τον λόγο στις σιωπηλές γυναίκες της μυθολογίας, οι ιστορίες των οποίων έχουν ειπωθεί από μια αντρική λογοτεχνική και θρησκευτική παράδοση.

Όπως τονίζει η Rachel DuPlessis, η «Ευρυδίκη» της H.D., για παράδειγμα, αντιστρέφει τον παραδοσιακό θρήνο του Ορφέα για τη χαμένη του αγάπη παρουσιάζοντας μια Ευρυδίκη που καταδικάζει θυμωμένη τον σύζυγό της:
«…Λοιπόν απ' την αλαζονεία σου/ απ' τη σκληρότητά σου/ έχασα τη γη/ και της γης τα λουλούδια…». Η Ευρυδίκη μετά μεταμορφώνει την παραμονή της στην κόλαση σε ανεξαρτησία: «…Τουλάχιστον έχω του εαυτού μου τα λουλούδια/ και τις σκέψεις μου, κανείς θεός/ δεν θα μου το στερήσει αυτό·/ Έχω τη ζέση του εαυτού μου για παρουσία/ και το δικό μου πνεύμα για φως…».

«Το ποίημα της Hilda Doolittle «Ευρυδίκη» γράφτηκε το 1916, κατά τον οδυνηρό χωρισμό της από τον σύντροφό της. Εδώ η Ευρυδίκη δεν είναι πλέον σιωπηλή, αλλά μια θεληματική ηρωίδα. Η H.D. όπως επικράτησε να τη λένε, έδωσε φωνή σε μια γυναικεία μορφή που είχε για πολύ καιρό παραμείνει στον πολιτισμό μας άφωνη, μια χαμένη φωνή της αρχαιότητας, και μιλά για την πραγματικότητα μιας γυναίκας που αντιπαλεύει την ανδρική μποέμικη επιθυμία.
Στο ποίημα εκφράζει τη μεγάλη οργή και απόγνωση προς τον σύντροφό της που την οδήγησε στην πρώτη ευτυχία, αλλά μόνο για να γυρίσει να την κοιτάξει, να την αρνηθεί και απορρίψει. Τον κατηγορεί για αλαζονεία κι εγωισμό, και εκφράζει την ευκολία με την οποία καταστρέφει η σκληρότητα.
Αλλά η H.D. στο τέλος επαναλαμβάνει ότι δεν θα χαθεί ποτέ, καθώς δεν υπάρχει μόνο σε σχέση με κάποιον άλλο. Η Ευρυδίκη μεταμορφώνεται από αδύναμη κι εύθραυστη σε ζωηρή και άφοβη.»
(Μπολιάκη 2008:569-570)

Το ποίημα «Ευρυδίκη» της H.D. γράφτηκε το 1916 και δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά τον Μάιο του 1917 στο περιοδικό The Egoist. Η ηρωίδα της θέλει να ζήσει, είναι θυμωμένη με τον Ορφέα, και απελευθερώνεται για να αποδεχτεί τη ζωή στον κάτω κόσμο. Ο Ορφέας άμεσα πίσω από το ποίημα είναι ο D.H. Lawrence, ο οποίος εκείνη την περίοδο στρατολογούσε γυναίκες ως μαθητευόμενες, και υπήρξε τυραννικός λογοτεχνικός σύμβουλος της H.D. Ίσως αυτός να ευθύνεται για την εξαφάνιση της φωνής του Ορφέα από το ποίημα, αφού είχε πείσει την H.D. να γράφει μόνο τη γυναικεία φωνή που γνώριζε. Το γεγονός ότι το αποδέχτηκε αυτό, παρά το επιχείρημά της ότι κι εκείνος σκιαγραφούσε πειστικά τις γυναίκες στα μυθιστορήματά του, μας δείχνει ότι η επιθυμία για αυτονομία στο ποίημα περιλαμβάνει την επιθυμία για τη δική της διαφιλονικούμενη καλλιτεχνική ακεραιότητα. Πίσω από τον Lawrence βρίσκονται ο Ezra Pound και ο Richard Aldington, ο σύζυγος που τότε την εγκατέλειπε. Όλοι της έλεγαν τι να κάνει με την τέχνη της και με τη ζωή της και η θέση της ως γυναίκας και ποιήτριας ήταν αμφισβητούμενη και περίπλοκη. Από αυτό το συναισθηματικό μείγμα υποταγής και αντίστασης γεννήθηκε το ποίημα.
Η Ευρυδίκη της H.D. καταδικάζει τον εραστή, ο οποίος, από την αλαζονεία και τη σκληρότητά του, την άφησε και μετά την έστειλε πίσω στον κάτω κόσμο αφού ενόχλησε την ησυχία της. Δεν υπάρχει καμία άλλη πλοκή ή χαρακτήρας πέρα από τη φωνή της Ευρυδίκης. Η συναισθηματική αυθεντία του ποιήματος βασίζεται αποκλειστικά στη γνησιότητα του παραπόνου της. Αλλά, αντί να βλέπει τον εαυτό της ως το αιώνιο θύμα, ανακοινώνει τη νίκη της στα τρία τελευταία μέρη του ποιήματος, όπου αναγνωρίζει τον κάτω κόσμο και τη θέση της εκεί και ότι θα υπάρχει εκεί μέχρι να καταστραφεί ο Άδης.

«Από τις ποιήτριες, κυρίως, συντελέστηκε μέσα σ' αυτόν τον αιώνα η αποκατάσταση της Ευρυδίκης, η φωνή της οποίας είχε ελάχιστα ακουστεί σε άλλες εποχές […]. Πλανημένη σε βουκολικά, ειδυλλιακά τοπία και εκτεθειμένη στην αδιαφορία του Ορφέα, άλλοτε πάλι σε μπαρόκ σκηνές παθητικότητας, απροστάτευτη λίγο πριν και αμέσως μετά το μοιραίο βλέμμα του άντρα της, ήταν πάντοτε ένα περιπαθές ορφικό αντικείμενο: η τέλεια νεκρή αγάπη, ένα ιδανικό γυναίκας μέσα στον πνευματικό και ψυχικό παροξυσμό του Ορφέα, οπωσδήποτε ένα υποκείμενο που, όπως λέει ο Marcel Detienne, «αναλώνεται πλήρως στο εσωτερικό μιας σχέσης έρωτα».
Είναι η ιστορία του Ορφέα και της Ευρυδίκης, εκτός από ιστορία μιας αγάπης που ξεπέρασε το θάνατο, και ιστορία της ανικανότητας του άνδρα να κυριαρχήσει πάνω στην επιθυμία τους; Μήπως ο Ορφέας, που θαύμαζε χωρίς ποτέ να έχει «δει» την Ευρυδίκη και που με το «πρώτο» βλέμμα του τη σκότωσε, είναι ο πρωταγωνιστής σε μια ιστορία προδοσίας, μήπως από τη θέση ενός εγωιστικού, ναρκισσιστικού έρωτα, απαρνήθηκε την Ευρυδίκη καταδικάζοντάς την, τη στιγμή της σωτηρίας της, να ξαναγίνει σκόνη; Την πίκρα της Ευρυδίκης, ενώ ξαναγυρίζει στο σκοτάδι —περισσότερο από τον πόνο, την απελπισία του Ορφέα— αλλά και τη μεγαλοσύνη του δικού της έρωτα επιμένουν να τραγουδούν και να εγκωμιάζουν οι σύγχρονες ποιήτριες.»
(Βαροπούλου 1998: από την εισαγωγή)

Στοιχεία Έκδοσης:

  • Μέγαρο Μουσικής Αθηνών. 1998. Ορφέας και Ευρυδίκη στην ποίηση του εικοστού αιώνα. Επιλογή κειμένων Ελένη Βαροπούλου. Αθήνα: Οργανισμός Μεγάρου Μουσικής Αθηνών.

Βιβλιογραφία-Δικτυογραφία:

  • Μπολιάκη, Ελένη. 2008. «Η πνιγμένη φωνή της Ευρυδίκης». Στο: Λόγος γυναικών. Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου, Κομοτηνή 26-28 Μαΐου 2006. Επιμ. Βασιλική Κοντογιάννη. Αθήνα: Ελληνικό λογοτεχνικό και ιστορικό αρχείο. 559-571.
  • Doolittle, Hilda. 1982. Collected Poems 1912-1944. New York: New Directions Publishing Corporation.