Εξώφυλλο

Αρχαιογνωσία και Αρχαιογλωσσία στη Μέση Εκπαίδευση

Ιστορία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας

του Α.-Φ. Χριστίδη

4. Πότε γεννήθηκε και πότε πρωτογράφτηκε η ελληνική γλώσσα

Ποιοι και πότε πρωτοέγραψαν ελληνικά

Ας αρχίσουμε από το πιο εύκολο ερώτημα αυτού του κεφαλαίου. Πότε πρωτογράφτηκε η ελληνική γλώσσα; Τα πρώτα γραπτά κείμενα της ελληνικής χρονολογούνται στον 14ο-13ο αιώνα π.Χ. Προέρχονται από τα αρχεία των μεγάλων κέντρων (παλατιών, διοικητικών κέντρων) του μυκηναϊκού πολιτισμού: (Video1α  , Video 1β  , Διάγραμμα  ) Μυκήνες,   Πύλος, Τίρυνθα, Θήβα, αλλά και από τα αρχεία της Κρήτης (Κνωσός, Χανιά), όπου επεκτάθηκε ο μυκηναϊκός πολιτισμός (βλ. εικ. 18). Ο μυκηναϊκός κόσμος, που εκτεινόταν σε όλη την κεντρική και τη νότια

Εικ. 18. Τοποθεσίες στις οποίες ανακαλύφθηκαν πινακίδες με κείμενα της γραμμικής Β
 

Ελλάδα, αλλά και σε μερικά νησιά, ήταν οργανωμένος σε μικρά κράτη που διοικούνταν από ανακτορικά κέντρα (παλάτια), όπου είχαν την έδρα τους οι βασιλιάδες και η αριστοκρατία που κυβερνούσαν τα κράτη αυτά. Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι Μυκήνες με τα «κυκλώπεια» τείχη τους, την Πύλη των Λεόντων   και τους θολωτούς τάφους όπου θάβονταν οι βασιλιάδες. Απόηχο αυτού του κόσμου βρίσκουμε στα τραγούδια του Ομήρου, τα ομηρικά έπη  .

Στα μυκηναϊκά παλάτια είχε λοιπόν την έδρα της η κρατική διοικητική μηχανή η οποία διαχειριζόταν τον πλούτο που τη συντηρούσε και της έδινε τη δύναμή της: αγαθά, καλλιέργειες, ανταλλαγές, άνθρωποι (αξιωματούχοι, τεχνίτες, δούλοι). Αυτός ο σύνθετος διοικητικός μηχανισμός είχε (για τους ίδιους λόγους που συζητήσαμε στο προηγούμενο κεφάλαιο) την ανάγκη ενός συστήματος καταγραφής και διατήρησης της πληροφορίας. Η ανάγκη δηλαδή για ένα σύστημα γραφής προέκυψε, γιατί η κοινωνική ζωή ήταν πια αρκετά σύνθετη, ώστε να μην εξυπηρετείται από τον προφορικό (και μόνο) λόγο.

Εικ. 19. To βασικό συλλαβάριο της γραμμικής Β
 

Έτσι λοιπόν οι μυκηναίοι άρχοντες αποφάσισαν να χρησιμοποιήσουν ένα σύστημα γραφής κυρίως για τις λογιστικές ανάγκες των βασιλείων τους. Το σύστημα αυτό ονομάστηκε από τους ειδικούς (για λόγους που θα δούμε παρακάτω) γραμμική Β   και είναι συλλαβικό. Κάθε σημάδι δηλαδή αντιστοιχεί, όπως λέγαμε και στο προηγούμενο κεφάλαιο, σε μία συλλαβή. Υπάρχουν ενενήντα τέτοια συλλαβικά σημεία (βλ. εικ. 19) καθώς επίσης και εκατό περίπου εικονογράμματα ή ιδεογράμματα (βλ. εικ. 20). Τα σημεία αυτά, μαζί με άλλα που δηλώνουν αριθμούς, χρησιμοποιούνται για να σημάνουν τα πράγματα (κρασί, λάδι, ανθρώπους, τόπους κλπ.) που καταγράφονται και απαριθμούνται στα κείμενα. Τα κείμενα

Εικ. 20. Εικονιστικά (στήλες 1-2) και συμβατικά (στήλες 3-4) εικονογράμματα της γραμμικής Β
 

δηλαδή έχουν, όπως είπαμε, λογιστικό χαρακτήρα. Εξυπηρετούν τις λογιστικές ανάγκες ενός σύνθετου διοικητικού μηχανισμού, όπως ακριβώς και στις περιπτώσεις των ανατολικών πολιτισμών που συζητήσαμε στο προηγούμενο κεφάλαιο. Είναι γραμμένα πάνω σε πινακίδες από πηλό  . Οι πινακίδες αυτές πλάθονταν από ωμό πηλό, ενισχύονταν εξωτερικά με αχυρένιο πλέγμα και στέγνωναν στον ήλιο. Πινακίδες από πηλό χρησιμοποιούνταν, όπως είδαμε, και στους παλαιότερους ανατολικούς πολιτισμούς. Η διαφορά είναι ότι, ενώ εκεί ψήνονταν, στον μυκηναϊκό κόσμο δεν ψήνονταν αλλά απλά στέγνωναν στον ήλιο και στη συνέχεια αποθηκεύονταν σε ξύλινα κιβώτια ή καλάθια και τοποθετούνταν σε ράφια, όπως γίνεται σήμερα στα αρχεία των δημόσιων υπηρεσιών (βλ. εικ. 21).

Εικ. 21. Αναπαράσταση του χώρου των αρχείων του ανακτόρου της Πύλου, όπως τον φαντάστηκε ο Chadwick
 

Οι πινακίδες αυτές δεν θα είχαν φτάσει ως εμάς, αν δεν είχε μεσολαβήσει ένα γεγονός που βοήθησε να διατηρηθούν: στις αρχές του 14ου και στην πορεία του 13ου αιώνα π.Χ. τα μυκηναϊκά παλάτια καταστρέφονται. Δεν ξέρουμε ποιοι ήταν οι λόγοι που οδήγησαν σε αυτές τις καταστροφές. Οι φωτιές όμως στις οποίες παραδόθηκαν τα μυκηναϊκά ανάκτορα έψησαν τις ωμές πινακίδες που ήταν αποθηκευμένες στα αρχεία των παλατιών και έτσι βοήθησαν στη διατήρηση και την ανεύρεσή τους στις ανασκαφές (βλ. εικ. 22). Ο πηλός σίγουρα δεν θα ήταν το μόνο υλικό πάνω στο οποίο γράφονταν τα κείμενα της γραμμικής Β. Είναι πολύ πιθανόν να χρησιμοποιούσαν δέρματα

Εικ. 22. Πινακίδες της γραμμικής Β, όπως βρέθηκαν στην Κνωσό
 

πάνω στα οποία έγραφαν ή και, πάπυρο. Τα υλικά αυτά όμως δεν αντέχουν στον χρόνο και έτσι δεν έφτασαν ως εμάς.

video4_1a.flv

The Mycenaeans (1ο μέρος)

video4_1b.flv

The Mycenaeans (2o μέρος)

 

Εικ. 1: H Πύλη των Λεόντων

 

Ερώτηση

Για παράδειγμα στον Όμηρο υπάρχει η φράση πολύχρυσος Μυκήνη. Σε ποιες σκέψεις σας οδηγεί αυτή η φράση;

Απάντηση

Οι Μυκήνες, πρωτεύουσα του μυκηναϊκού κράτους, με τα λαμπρά της ανάκτορα και σπουδαίο πολιτιστικό, εμπορικό, στρατιωτικό και διοικητικό κέντρο, συγκέντρωνε άφθονο πλούτο και πληθώρα αγαθών. Ήταν κυριολεκτικά γεμάτη χρυσάφι!

video4_2.flv

Δείτε σε κίνηση χαρακτήρες της γραμμικής Β, φράσεις καθώς και εικονογράμματα