• 1)
  • α) Παίρνω:
    • ήπαιρνε το λαγούτο του (Ερωτόκρ. Α´ 391)·
    • φρ.
      • (1) (ε)παίρνω απάνω ή επάνω μου =
        • (α) αναλαμβάνω την ευθύνη:
          • (Χρον. Μορ. H 6333)·
        • (β) αλαζονεύομαι:
          • (Σουμμ., Ρεμπελ. 147)·
      • (2) παίρνω την βουλήν (μου, σου, κλπ.) = συσκέπτομαι, κάνω συμβούλιο:
        • (Χρον. Μορ. H 4394)·
      • (3) δίδω και παίρνω, βλ. δίδω ΙΒ́5α φρ.·
      • (4) παίρνω εγγράφου = καταγράφω:
        • (Γαδ. διήγ. 324)·
      • (5) παίρνω τα μάτια μου και … = φεύγω αποφασισμένος να μην ξαναγυρίσω:
        • (Συναδ. φ. 63^ν)·
      • (6) επαίρνω οπίσω = (νομ.) ακυρώνω:
        • (Βακτ. αρχιερ. 136)·
      • (7) παίρνω τον όρκον κάπ. = ορκίζω κάπ.:
        • (Μαχ. 52⁴)·
      • (8) παίρνω τον σκοπόν μου =
        • (α) παρατηρώ:
          • (Θησ. Ζ´ [121⁶])·
        • (β) προσέχω:
          • (Μαχ. 184⁵)·
        • (γ) φυλάγομαι από κάπ.:
          • (Μαχ. 546²⁶)·
  • β) παίρνω κοντά μου, μαζί μου:
    • Έπαρ’ και τον Αλέξανδρον την τέχνη ν’ αρμηνεύσεις (Αλεξ. 257)·
    • φρ. διάολ’ έπαρέ τονε = (ως κατάρα):
      • (Φορτουν. Α´ 222)·
  • γ) παίρνω μαζί μου βίαια, συλλαμβάνω:
    • φοβούμεθα μηδέν έλθουν οι εχθροί σου και πάρουν σε (Μαχ. 526^29‑30)·
  • δ) παρασύρω:
    • μία βάρκα είδαμε κι η θάλασσα την παίρνει (Διήγ. ωραιότ. 371)·
  • ε) παίρνω μακριά, απομακρύνω:
    • Επάρετε τους φονιάδες (Μαχ. 574¹¹)·
  • στ) αφαιρώ:
    • οι χρόνοι και τα γερατειά την όρεξη μας παίρνου (Πανώρ. Γ´ 289)·
    • φρ.
      • (1) παίρνω τη ζωή κάπ. = σκοτώνω κάπ.:
        • (Τζάνε, Κρ. πόλ. 219²¹)·
      • (2) απαίρνω την κεφαλή = αποκεφαλίζω, σκοτώνω:
        • (Διγ. Ζ 2839)·
      • (3) παίρνομαι από το νου μου = παραλογίζομαι, τρελαίνομαι:
        • (Σουμμ., Παστ. φίδ. Β´ [658])·
  • ζ) αναλαμβάνω:
    • παίρνοντας την βασιλείαν (Ροδινός 96)·
  • η) οδηγώ, μεταφέρω κάπ. κάπου:
    • παίρνοντάς τον μέσα στην θάλασσαν (Ροδινός 213).
• 2)
  • α) Αποκτώ:
    • όνομα να πάρει (Αιτωλ., Μύθ. 96⁴)·
    • φρ.
      • (1) (ε)παίρνω καρδία(ν) = ενθαρρύνομαι:
        • (Μαχ. 132³⁰)·
      • (2) παίρνω κακήν καρδία = στενοχωρούμαι:
        • (Βουστρ. 16¹)·
      • (3) παίρνω καλή καρδιά = ευχαριστούμαι:
        • (Ερωτόκρ. Α´ 1350)·
      • (4) παίρνω την τάξη = αποκτώ πείρα:
        • (Ερωτόκρ. Β´ 2122)·
  • β) (μεταφ.) μαθαίνω:
    • (Ριμ. κόρ. 689 κριτ. υπ.)·
  • γ) κερδίζω:
    • εστάθηκεν αδύνατο τον πόλεμο να πάρει (Τζάνε, Κρ. πόλ. 169²⁰)·
    • φρ. παίρνω καλόν = κερδίζω, ωφελούμαι:
      • (Τζάνε, Κρ. πόλ. 451¹²)·
  • δ) κληρονομώ:
    • είτι πουλήσει και απεθάνει, το επαίρνουν τα παιδιά του (Βακτ. αρχιερ. 135)·
  • ε) αποκτώ σύζυγο, παντρεύομαι:
    • παίρνοντας τον Πανάρετο (Ερωφ. Δ´ 973)·
    • φρ.
      • (1) (ε)παίρνω εις άντρα, εις γυναίκα, (για) γαμπρόν ή νύφην, εις δέσποιναν, συμβίαν = παντρεύομαι:
        • (Χρον. Μορ. H 3273, 2477), (Λίβ. N 2476), (Χρον. Μορ. H 6288), (Καλλίμ. 1123), (Ασσίζ. 140²⁸)·
      • (2) επαίρνομαι εις ορμασίαν = παντρεύομαι:
        • (Ασσίζ. 366²)·
  • στ) ανακτώ:
    • η αυθεντιά της Βενετίας επαίρνε τους τόπους οπού έχασε (Κορων., Μπούας 102)·
  • ζ) καταλαμβάνω, κυριεύω:
    • επήρεν ο άνομος Τούρκος την Πόλην (Μαχ. 682²¹)·
  • η) (μεταφ.) καταλαμβάνομαι, κυριεύομαι από κάπ. συναίσθημα:
    • τόσον μανικόν επήρεν η ψυχή σου (Λίβ. Esc. 1959)·
    • φρ. με παίρνουν τα δάκρυα, το κλάμα = ξεσπώ σε δάκρυα, κλάμα:
      • (Ερωτοπ. 320), (Μαχ. 650²⁷)·
  • θ) αρπάζω, κλέβω:
    • τους παίρνει το βασίλειον (Διακρούσ. 102⁴).
• 3) Δέχομαι:
  • λουμπαρδέα δεύτερη παίρνει κι εθανατώθη (Τζάνε, Κρ. πόλ. 346²²).
• 4) Θεωρώ:
  • εσού οπού είσαι σοφός, … έπαρ’ τα ως γιο να ’χε σου πειν ο Αριστοτέλης (Μαχ. 472⁶)·
  • φρ.
    • (1) παίρνω βάρος ή σε βάρος ή σε βαρύ =
      • (α) στενοχωριέμαι:
        • (Ch. pop. 846), (Διγ. O 2004)·
      • (β) βαριέμαι:
        • (Μανολ., Επιστ. 173)·
    • (2) (ε)παίρνω κ. εις γέλιο = θεωρώ κ. γελοίο, κοροϊδεύω κ.:
      • (Hagia Sophia ω 514²⁰)·
    • (3) (ε)παίρνω κάπ. σ’ έχθρητα ή από κακού = αντιμετωπίζω κάπ. εχθρικά, εχθρεύομαι κάπ.:
      • (Βεντράμ., Γυν. 10), (Χειλά, Χρον. 356).
• 5) Χωρώ:
  • ο τόπος δεν τον παίρνει (Ερωτόκρ. Β´ 347).
• 6) Αρχίζω να …, ξεκινώ να …:
  • έπαιρνεν η ημέρα να βραδιάσει (Διγ. Άνδρ. 394¹⁵)·
  • φρ. παίρνω γλώσσα = αρχίζω να μιλώ:
    • (Στάθ. Γ´ 81).
• 7) Προχωρώ, κατευθύνομαι:
  • προς τη ρούγα παίρνει (Τζάνε, Κρ. πόλ. 189⁹)·
  • φρ.
    • (1) παίρνω αποπάνω κάτω = κατηφορίζω:
      • (Μαχ. 452¹³)·
    • (2) παίρνω τα βουνία = από φόβο ή παραφροσύνη κατευθύνομαι προς τα βουνά:
      • (Χρον. Μορ. P 4852)·
    • (3) δεν παίρνω ζάλο = δεν κάνω βήμα από τη θέση μου:
      • (Στάθ. Γ´ 63)·
    • (4) (ε)παίρνω τα ζάλα, το πάτημά μου = περπατώ, προχωρώ:
      • (Σουμμ., Παστ. φίδ. Γ´ [1179])·
    • (5) παίρνω την οδόν (μου, κλπ.) = φεύγω:
      • (Χρον. Μορ. P 1608)·
    • (6) παίρνω τα πόδια μου = περπατώ:
      • (Μορεζίν., Κλίνη Σολομ. 461).

• Φρ.
• 1) Παίρνω (σαν) αέρα = ανακουφίζομαι, ξεκουράζομαι:
  • (Δεφ., Λόγ. 509).
• 2) Παίρνει κάπ. το αμμάτι μου = βλέπω κάπ. φευγαλέα:
  • (Φορτουν. Δ´ 35).
• 3) Παίρνω ανάπαψη = βρίσκω ησυχία:
  • (Πανώρ. Α´ 162).
• 4) Παίρνω απολπισά = απελπίζομαι:
  • (Τζάνε, Κρ. πόλ. 531²³).
• 5) Παίρνω βουλή = αποφασίζω:
  • (Πόλ. Τρωάδ. 4348).
• 6) Παίρνω εξουσιά μου = έχω υπό τον έλεγχό μου, εξουσιάζω:
  • (Φαλιέρ., Ενύπν. 23).
• 7) Παίρνω θάνατο = πεθαίνω:
  • (Πανώρ. Α´ 110).
• 8) Παίρνω καλόν καιρόν = τυχαίνω σε καλοκαιρία:
  • (Ριμ. Απολλων. [881]).
• 9) Παίρνομαι κάτω = απογοητεύομαι, πέφτει το ηθικό μου:
  • (Ερωτόκρ. Α´ 1130).
• 10) Παίρνω κρίση = ενημερώνομαι σε απόφαση:
  • (Βυζ. Ιλιάδ. 217).
• 11) Παίρνω λόγο (από το στόμα κάπ.) = επιδιώκω να ακούσω κ.:
  • (Μάξιμ. Καλλιουπ., Κ. Διαθ. Λουκ. ια´ 54).
• 12) Παίρνω το νου κάπ. = αιχμαλωτίζω τη σκέψη κάπ.:
  • (Πανώρ. Α´ 164).
• 13) Παίρνω ξόμπλι = παραδειγματίζομαι:
  • (Πανώρ. Β´ 461).
• 14) Παίρνω την παραγωγή μου = (προκ. για λέξη) παράγομαι, ετυμολογούμαι:
  • (Ροδινός 161).
• 15) Παίρνω παρηγοριά = παρηγορούμαι:
  • (Πανώρ. Α´ 223).
• 16) Παίρνω πρίκα = πικραίνομαι, στενοχωρούμαι:
  • (Πανώρ. Δ´ 246).
• 17) Παίρνω την τιμή κάπ. = ατιμάζω:
  • (Πανώρ. Δ´ 26).
• 18) Παίρνω χαρά = χαίρομαι:
  • (Πανώρ. Πρόλ. 85), (Σουμμ., Παστ. φίδ. Β´ [658]).

[<αρχ. επαίρω. Ο τ. ’παίρω και σήμ. ιδιωμ. Ο τ. παίρνω στο Βλάχ. (πέ‑) και σήμ.]