• Η εξέλιξη της φεουδαρχίας

Οι μεταρρυθμίσεις του Καρλομάγνου επιτάχυναν την εξέλιξη της φεουδαρχίας. Παλαιότερα ο στρατός αποτελούνταν από ελεύθερους αγρότες υπό την ηγεσία του αυτοκράτορα. Οι συνεχείς πόλεμοι, όμως, και η αύξηση του κόστους του στρατιωτικού εξοπλισμού ανάγκασαν τον αυτοκράτορα να στηριχθεί στους βασιλικούς αξιωματούχους που τους είχε παραχωρήσει γαίες και στους άλλους ισχυρούς γαιοκτήμονες. Αυτοί συμμετείχαν στον πόλεμο με τους ανθρώπους τους παρέχοντας και τον εξοπλισμό τους. Η φεουδαρχία επικράτησε στην Ευρώπη από τον 8ο μέχρι τον 13ο αιώνα, οπότε άρχισε να παρακμάζει. Η εξάπλωσή της, όμως, δεν έγινε σε όλη την Ευρώπη ούτε με τον ίδιο τρόπο ούτε με τον ίδιο ρυθμό. Το φεουδαρχικό σύστημα είχε ως συνέπεια τον κατακερματισμό της κρατικής εξουσίας σε μικρότερα ή μεγαλύτερα φέουδα που αποτελούσαν συχνά πραγματικές ηγεμονίες.

Τελετή επίδοσης της πανοπλίας στον ιππότη Πρώτα-πρώτα ο επίσκοπος ευλογεί με τον εξής τρόπο τη σημαία του ιππότη:«Ο Παντοδύναμος Θεός […] καθαγιάζει αυτήν την πολεμική σημαία με την ουράνια ευλογία, για να είναι ισχυρή απέναντι στους εχθρούς και στους επαναστάτες, και με τη δική σου προστασία φοβερή στους εχθρούς της χριστιανοσύνης […] Στη συνέχεια ενώνει την ασπίδα με τη σημαία και τα ραίνει με αγιασμένο νερό, καθώς τα κρατά ο ιππότης. Έπειτα ευλογεί το ξίφος με αυτόν τον τρόπο «Δέξου, Κύριε, να ευλογήσεις αυτό το ξίφος που θα συνοδεύει τον υπηρέτη σου, για να μπορεί να προστατεύει και να υπερασπίζεται την Εκκλησία, τις χήρες και τα ορφανά και όλους, όσοι υπηρετούν το Θεό, ενάντια στη βιαιότητα των εχθρών […]. Από το Τελετουργικό της Εκκλησίας του Καμπραί, περ. 1093.

Από τις ηγεμονίες αυτές συγκροτήθηκαν αργότερα ενιαίες επικράτειες που ως ένα βαθμό αντιστοιχούν στα σημερινά κράτη της Αγγλίας, της Γαλλίας και της Γερμανίας. Στη Γαλλία ένας δούκας, ο Ούγος Καπέτος, υπερίσχυσε έναντι των άλλων φεουδαρχών και το 987 ανακηρύχθηκε βασιλιάς. Στη Γερμανία ο Όθων Α' με την υποστήριξη του στρατού και της Εκκλησίας, στέφθηκε στη Ρώμη το 962 από τον πάπα αυτοκράτορας των Ρωμαίων και ίδρυσε την Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία του Γερμανικού Έθνους. Αργότερα, ο Γουλιέλμος της Νορμανδίας, εκμεταλλευόμενος τις δυναστικές διαμάχες κατέλαβε το θρόνο της Αγγλίας το 1066, όπου εισήγαγε το φεουδαρχικό σύστημα. Με την κατάκτηση της Αγγλίας από τον Γουλιέλμο, τον επονομαζόμενο για το λόγο αυτό και Κατακτητή, άρχισε η διαμόρφωση της σύγχρονης Αγγλίας.