Διδακτικά Βιβλία του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Αναζήτηση

Βρες
Εμφάνιση

3.5 Η ρωμαϊκή εξάπλωση

Η κατάκτηση της Ιταλίας. Οι κατακτητικοί πόλεμοι που επέβαλαν τη ρωμαϊκή κυριαρχία στην Ιταλία και στη Δυτική Μεσόγειο διήρκεσαν περίπου τρεις αιώνες (5ος-3ος αι. π.Χ.). Οι πρώτοι πόλεμοι των Ρωμαίων έγιναν τον 5ο αι. π.Χ. εναντίον των γειτονικών λαών της κεντρικής Ιταλίας, των Λατίνων, των Σαβίνων, των Αικούων, των Ετρούσκων και άλλων. Στις αρχές του 4ου αι. π.Χ., αντιμετώπισαν με καρτερία την πολιορκία της Ρώμης από τους Γαλάτες, που κατοικούσαν στη βόρειο Ιταλία. Στη διάρκεια του δεύτερου μισού του 4ου αι. π.Χ. κατόρθωσαν να επιβληθούν μετά από μακροχρόνιους πολέμους στους Σαμνίτες και να καταλάβουν την περιοχή της Καμπανιάς. Παράλληλα, ως τις αρχές του 3ου αι. π.Χ., έκαμψαν οριστικά την αντίσταση των Ετρούσκων. Για την πλήρη κυριαρχία τους στην ιταλική χερσόνησο απέμενε η υποταγή των ελληνικών αποικιών. Η μόνη προσπάθεια αντίστασης στα επεκτατικά σχέδια τους εκδηλώθηκε από την πόλη του Τάραντα, η οποία για την αντιμετώπιση του ρωμαϊκού κινδύνου ζήτησε τη συμβολή του Πύρρου, του βασιλιά της Ηπείρου. Η παρέμβαση του Πύρρου αντιμετώπισε πρόσκαιρα το πρόβλημα της επέκτασης των Ρωμαίων. Όταν εκείνος αποχώρησε στην Ελλάδα, οι Ρωμαίοι κατέλαβαν τον Τάραντα (272 π.Χ.) και μετά από λίγο κυριάρχησαν σ' όλες τις αποικίες της Κάτω Ιταλίας. Η επικράτηση των Ρωμαίων. Οι κατακτητικοί πόλεμοι δεν ήταν πάντοτε νικηφόροι. Οι Ρωμαίοι αρκετές φορές ηττήθηκαν και πολύ αίμα χύθηκε μέχρι την πλήρη υποταγή των λαών της Ιταλίας. Ποιοι όμως ήταν οι λόγοι που συνέβαλαν στην επικράτηση τους; - Η ακατάβλητη επιμονή, η πειθαρχία και οι προγονικές αρετές (η αφοσίωση στην ιδέα της πατρίδας, ο σεβασμός στους ανώτερους, η υπακοή στους νόμους) ήταν τα χαρακτηριστικά που κοσμούσαν τους Ρωμαίους. Αν τελικά κατόρθωσαν να επιτύχουν το στόχο τους, αυτό οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι οι στρατιώτες της Ρώμης διέθεταν τέτοιες αρετές.

6. Η πειθαρχία ήταν μια από τις αρετές που κοσμούσαν τους Ρωμαίους Ο γιος του Τουρκουάτου μονομάχησε μ' έναν εχθρό παρά τις αυστηρές διαταγές του πατέρα του, ο οποίος ήταν ύπατος. Γεμάτος λοιπόν από χαρά για τη νίκη έτρεξε στον πατέρα του. «Για να αποδείξω ότι είμαι γνήσιος γιος σου, σου φέρνω τα λάφυρα ενός ιππέα, τον οποίο σκότωσα», είπε. Όταν άκουσε αυτά ο ύπατος γυρίζει το πρόσωπο από το γιο του και χωρίς να καθυστερήσει διατάζει τους σαλπιγκτές να σαλπίσουν συγκέντρωση του στρατού. «Τίτε Μάνλιε, επειδή χωρίς σεβασμό προς το υπατικό αξίωμα και την προγονική μεγαλειότητα μονομάχησες παρά τις διαταγές μου και, όσο εξαρτιόταν από σένα, κατέστρεψες τη στρατιωτική πειθαρχία, στην οποία μέχρι τώρα η Ρώμη οφείλει τη δύναμη της» είπε στη συνέλευση… «Εμπρός ραβδούχε, δέσε τον στον πάσσαλο και σκότωσε τον», είπε τελειώνοντας. Τίτος Λίβιος, VIII, 7.

- Το ρωμαϊκό στρατό συγκροτούσαν όσοι πολίτες είχαν περιουσία. Έτσι υπερασπίζονταν με θάρρος την πατρίδα τους, προστατεύοντας παράλληλα την οικογένεια και την περιουσία τους. - Στην επικράτηση τους συνέβαλαν και τα μέτρα που πήραν για την οργάνωση των κατακτημένων λαών. Είναι χαρακτηριστικό ότι εξαρχής καθόριζαν τις σχέσεις τους με τους ηττημένους· έτσι εμπόδισαν τη μεταξύ τους συνεννόηση. Δημιουργούσαν σύνδεσμο κάθε πόλης χωριστά με τη Ρώμη. Θεωρούσαν τους λαούς που υπέτασσαν ως συμμάχους. Σε ορισμένες πόλεις παραχώρησαν περισσότερα προνόμια και σε άλλες λιγότερα. Με τον τρόπο αυτό, προκαλούσαν αντιζηλίες που απέτρεπαν τη συνεργασία και την ανάληψη κοινής δράσης. - Οργανώθηκε οδικό δίκτυο στην ιταλική χερσόνησο που διευκόλυνε την επικοινωνία ανάμεσα στις πόλεις. Έτσι, επιτεύχθηκε η άμεση επέμβαση του ρωμαϊκού στρατού, όπου παρουσιαζόταν ανάγκη, και ευνοήθηκαν παράλληλα οι εμπορικές επαφές. - Το σπουδαιότερο μέτρο όμως που παγίωσε την κυριαρχία των Ρωμαίων στους νέους λαούς ήταν η ίδρυση αποικιών στις κατακτημένες περιοχές. Ρωμαίοι χωρικοί, που είχαν πολιτικά δικαιώματα και τη δυνατότητα να στρατεύονται, στέλνονταν ως άποικοι (coloni) σε διάφορα μέρη των νέων χωρών του ρωμαϊκού κράτους. Οι πρώτοι αυτοί άποικοι ουσιαστικά λειτούργησαν ως παράγοντας εκρωμαϊσμού των κατακτημένων.

Οι μεγάλες οδικές αρτηρίες στην Ιταλική χερσόνησο (περ. στα τέλη του 1ου αι. μ.Χ.)

Αναπαράσταση κατασκευής ρωμαϊκών οδών. Η οδοποιία ήταν ένα από τα επιτεύγματα των Ρωμαίων. Συνέβαλε στη μετακίνηση τον στρατού και την ανάπτυξη εμπορικών επαφών στο εσωτερικό της Ιταλικής χερσονήσου.

Καρχηδονιακοί πόλεμοι. Σε χρονικό διάστημα μικρότερο από μια δεκαετία μετά από την κυριαρχία τους στην Ιταλία, οι Ρωμαίοι έστρεψαν τις βλέψεις τους στη Μεσόγειο και, όπως ήταν φυσικό, ήρθαν σε σύγκρουση με τους Καρχηδόνιους. Οι πόλεμοι ήταν σκληροί και μακροχρόνιοι. Οι δύο απ' αυτούς έγιναν τον 3ο αι. π.Χ. και ο τρίτος στα μέσα του 2ου αι. π.Χ. Τελείωσε με την καταστροφή της Καρχηδόνας. Τα αίτια των Καρχηδονιακών πολέμων εντοπίζονται στην επιθυμία των Ρωμαίων να κυριαρχήσουν στη θάλασσα μετά την κατάκτηση της Ιταλίας. Την αφορμή έδωσε η Σικελία, όπου οι Καρχηδόνιοι είχαν επεκτείνει το αποικιακό τους κράτος, ενώ οι Ρωμαίοι τη θεωρούσαν φυσική προέκταση της ιταλικής χερσονήσου. Α' Καρχηδονιακός (264-241 π.Χ.). Στον πόλεμο αυτό, που κράτησε πάνω από είκοσι χρόνια, οι ελληνικές πόλεις της Σικελίας βοήθησαν οικειοθελώς τους Ρωμαίους να περιορίσουν την επεκτατικότητα των Καρχηδονίων στο νησί. Οι Ρωμαίοι για πρώτη φορά ναυπήγησαν στόλο και κατόρθωσαν, παρά την ισχυρή αντίσταση των Καρχηδονίων, να τους αντιμετωπίσουν νικηφόρα. Ο πόλεμος τελείωσε με την υπογραφή ειρήνης (241 π.Χ.) που υποχρέωνε τους Καρχηδόνιους να εγκαταλείψουν τη Σικελία και τα γύρω μικρά νησιά και να πληρώσουν πολεμική αποζημίωση.

7. Μια κρίση για τον Α' Καρχηδονιακό πόλεμο Δεν είναι εύκολο να βρει κάποιος πιο μακροχρόνιο πόλεμο απ' αυτόν, ούτε πιο ολοκληρωμένες προετοιμασίες, ούτε πιο συντονισμένες ενέργειες, ούτε περισσότερους αγώνες, ούτε μεγαλύτερες περιπέτειες απ' εκείνες που συνέβησαν και στους δύο αντιπάλους κατά τη διάρκεια του προαναφερθέντος πολέμου. Και τα δύο κράτη διατήρησαν άθικτους τους πολιτειακούς τους θεσμούς, περιορισμένα τα μέσα της τύχης και σχεδόν ισόρροπες πολεμικές δυνάμεις. Για το λόγο αυτό, όσοι θέλουν να εννοήσουν τις δυνάμεις των Ρωμαίων και των Καρχηδονίων, είναι σωστό να τις συγκρίνουν μεταξύ τους περισσότερο στη διάρκεια αυτού του πολέμου παρά στις πολεμικές συγκρούσεις που ακολούθησαν. Πολύβιος, Α, 13,11-13.

Στο χρονικό διάστημα που ακολούθησε μέχρι και την έναρξη του Β' Καρχηδονιακού πολέμου, οι Ρωμαίοι επέκτειναν την κυριαρχία τους στην Κορσική και τη Σαρδηνία. Υπέταξαν ακόμα την Εντεύθεν των Άλπεων Γαλατία, ξεκαθάρισαν την Αδριατική από τους Ιλλυριούς πειρατές και έκλεισαν συμμαχία με ελληνικές πόλεις της περιοχής, όπως με την Απολλωνία, την Επίδαμνο και την Κέρκυρα. Β’ Καρχηδονιακός (218-201 π.Χ.). Αφορμή αυτή τη φορά στάθηκε η επέκταση των Καρχηδονίων στην Ισπανία. Ο Αννίβας, εξαίρετος στρατηλάτης, κατόρθωσε να επιβάλει την καρχηδονιακή κυριαρχία στο μεγαλύτερο μέρος των παράλιων περιοχών της Ιβηρικής χερσονήσου που βρέχονται από τη Μεσόγειο. Από την Ισπανία ξεκίνησε να θέσει σε εφαρμογή το παράτολμο σχέδιο του, να μεταφέρει τον πόλεμο στην Ιταλία. Ακολούθησε χερσαία πορεία διαμέσου των Πυρηναίων και των χιονισμένων Άλπεων για να εισβάλει στην ιταλική χερσόνησο. Οι συγκρούσεις του Αννίβα με το ρωμαϊκό στρατό στην Ιταλία ήταν μνημειώδεις. Αν και οι απώλειες των Ρωμαίων ήταν πολλές, ωστόσο ο Αννίβας δεν πολιόρκησε τη Ρώμη αντιλαμβανόμενος ότι μια τέτοια επιχείρηση θα ήταν μάταιη. Το τέλος του πολέμου κρίθηκε, όταν οι Ρωμαίοι αποφάσισαν να στραφούν κατά της Καρχηδόνας στη Β. Αφρική. Ο καρχηδονιακός στρατός νικήθηκε στη Ζάμα (202 π.Χ.) και η ειρήνη που επιβλήθηκε ήταν ταπεινωτική για τους Καρχηδόνιους (201 π.Χ.). Παραχώρησαν στους Ρωμαίους τις κτήσεις τους στην Ισπανία, παρέδωσαν το μεγαλύτερο μέρος του στόλου τους, τους πολεμικούς τους ελέφαντες και, επιπλέον, πλήρωσαν τεράστια πολεμική αποζημίωση. Ο Αννίβας εξορίστηκε και ζήτησε προστασία στον Αντίοχο Γ', το βασιλιά της Συρίας.

8. Τα αποτελέσματα του Β' Καρχηδονιακού πολέμου Σύμφωνα με τους όρους της ειρήνης που συνομολογήθηκε το 201 π.Χ. η Καρχηδόνα υποχρεώθηκε να πληρώσει μεγάλη πολεμική αποζημίωση, να καταστρέψει ολόκληρο τον πολεμικό στης στόλο και να δεχθεί περιορισμό της ανεξαρτησίας της στον τομέα των εξωτερικών σχέσεων. Έχασε έτσι το κύρος που είχε ως τότε στη Δύση, η εμπορική της υπεροχή έπαυσε να υπάρχει και η Καρχηδόνα έγινε απλώς ένα από τα κράτη της εποχής εκείνης που στηρίζονταν στη γεωργία και σ' ένα περιορισμένο εξωτερικό εμπόριο. Παράλληλα η πολιτική της δραστηριότητα περιοριζόταν διαρκώς, ώσπου κατέηξε να εκδηλώνεται αποκλειστικά στις συνεχείς αντιδικίες της με τον Μασινίσσα, τον Νουμιδό βασιλιά και προστατευόμενο της Ρώμης. Εξάλλου οι καρχηδονιακές κτήσεις της Ισπανίας, όπως και ολόκληρη η Σικελία, μεταβλήθηκαν σε ρωμαϊκές επαρχίες. Η Καρχηδόνα είναι τώρα περικυκλωμένη από ρωμαϊκές κτήσεις και υποτελείς της Ρώμης. M. Rostovtzeff, ό.π., σ. 80-81.

Γ’ Καρχηδονιακός (149-146 π.Χ.). Στα μέσα του 2ου αι. π.Χ., ύστερα από τριετείς συγκρούσεις, οι Ρωμαίοι ισοπέδωσαν την ένδοξη φοινικική αποικία και απαγόρευσαν την ανέγερση νέας πόλης στα ερείπια της. Η κυριαρχία των Ρωμαίων στη θάλασσα ήταν πλέον γεγονός.