1. Ο ψυχρός πόλεμος και η ειρηνική συνύπαρξη

Την επαύριο του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου μέσα σε ένα κλίμα προστριβών και αντιθέσεων που οφείλονται αφενός στη διατήρηση των αμερικανικών βάσεων στην Ευρώπη και αφετέρου στην προσάρτηση πολλών χωρών από την ΕΣΣΔ διαμορφώνονται ο δυτικός συνασπισμός και ο ανατολικός (σοσιαλιστικός) συνασπισμός, απ’ όπου το 1948 αποχωρεί η Γιουγκοσλαβία. Το 1950 έχει ολοκληρωθεί η διαμόρφωση ενός ισχυρού διπολικού συστήματος, το οποίο χαρακτηρίζεται από αμοιβαία καχυποψία και τις διαρκείς προστριβές των δυο αντιπάλων που όμως δεν οδηγούν σε μόνιμη σύγκρουση (Ψυχρός Πόλεμος). Τα σημεία κρούσης των δύο συνασπισμών βρίσκονται στην Ελλάδα, στο Βερολίνο, στην Κίνα, στην Ινδοκίνα και στην Κορέα. Οι Ε.Π.Α., έχοντας στην κατοχή τους την ατομική βόμβα, σκληραίνουν την πολιτική στάση τους απέναντι στην Σοβιετική Ένωση, καθώς απειλούνται από την επέκταση του κομμουνισμού. Το δόγμα Τρούμαν (1945) στοχεύει στη συγκράτηση του κομμουνισμού Εκδηλώσεις της νέας πολιτικής σημειώνονται: 1. Στην Ελλάδα, όπου τα κυβερνητικά στρατεύματα με αμερικανική βοήθεια νικούν τους κομμουνιστές. (1949) 2. Στην Γερμανία οι Αμερικανοί, οι Άγγλοι και οι Γάλλοι ιδρύουν την ΟΔΓ, ενώ οι Σοβιετικοί αντιδρούν αποκλείοντας το Δυτικό Βερολίνο. 3. Στην Κορέα, όπου ξεσπά πόλεμος-ανάμεσα στη Νότια Κορέα που υποστηρίζεται από τους Αμερικάνους και στη Βόρεια που υποστηρίζεται από τους Κομμουνιστές (1950). 4. Ιδρύονται οι στρατιωτικοί συνασπισμοί ΝΑΤΟ και Σύμφωνο της Βαρσοβίας. Η απόκτηση ατομικής βόμβας εκ μέρους των Σοβιετικών (1949) και η συνειδητοποίηση του γεγονότος ότι ο Ψυχρός Πόλεμος δεν μπορεί να δώσει νίκη σε κανένα από τους δύο συνασπισμούς ανάγκασε το διάδοχο του Στάλιν Νικήτα Κρούτσεφ να θέσει σε εφαρμογή την πολιτική της ειρηνικής συνύπαρξης, με την οποία αρχίζει η διαδικασία της ύφεσης. Η ύφεση υλοποιήθηκε με την ανακωχή στην Κορέα (1953), την αναγνώριση της ΟΔΓ εκ μέρους των Σοβιετικών και τη συμφωνία της Γενεύης (1954) η οποία χώρισε το Βιετνάμ σε δύο ζώνες, και τη συνάντηση Κρούτσεφ-Αϊζενχάουερ (1959). Όμως η ειρηνική συνύπαρξη δοκιμάστηκε στην Κούβα, τη Μέση Ανατολή και τον Τρίτο Κόσμο. Στην Ινδοκίνα παρά τη συνθήκη της Γενεύης ο πόλεμος μεταξύ Βορείου και Νοτίου Βιετνάμ επαναλήφθηκε με έμμεση εμπλοκή στις επιχειρήσεις της Κίνας και της ΕΣΣΔ και άμεση εμπλοκή των Αμερικανών στο πλευρό της δικτατορικής κυβέρνησης του Νοτίου Βιετνάμ. Ο πόλεμος έληξε το 1975 με την ήττα και την αποχώρηση των Αμερικανών και την ενοποίηση του Βιετνάμ υπό κομμουνιστικό έλεγχο. Στην Κούβα, όπου επικράτησε με λαϊκή εξέγερση κομμουνιστικό καθεστώς υπό το Φιντέλ Κάστρο, ξέσπασε η κρίση των πυραύλων (1962). Ο αμερικανός Πρόεδρος Τζών Κέννεντυ απαίτησε την άμεση απομάκρυνση των σοβιετικών πυραύλων και οι Σοβιετικοί μπροστά στην απειλή ενός παγκοσμίου πολέμου αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν. Στη Μέση Ανατολή ιδρύεται το κράτος του Ισραήλ (1947), κυρίως σε παλαιστινιακά εδάφη. Οι Άραβες δεν αναγνωρίζουν το νέο κράτος με αποτέλεσμα να ξεσπάσουν τρεις αραβοϊσραηλινοί πόλεμοι, οι οποίοι προσκομίζουν τεράστια εδαφικά κέρδη και γόητρο στο Ισραήλ. Οι Ε.Π.Α. παρέχουν στήριξη στο νέο κράτος, με αποτέλεσμα να αυξηθεί η επιρροή της Σοβιετικής Ένωσης στη Μέση Ανατολή και ειδικότερα στη Συρία και το Ιράκ. Το 1979 υπογράφηκε υπό την αιγίδα των ΕΠΑ η συνθήκη του Καμπ Ντέιβιντ (1979) μεταξύ Ισραήλ και Αιγύπτου, ενώ η πρόσφατη συμφωνία μεταξύ Παλαιστινίων και Ισραηλινών για ίδρυση Παλαιστινιακού Κράτους και οι διαπραγματεύσεις των Ισραηλινών τόσο με τους Παλαιστίνους όσο και με τους Σύρους για την επιστροφή των υψιπέδων του Γκολάν πιστεύεται ότι θα λύσουν πολλά από τα ακανθώδη προβλήματα της Μέσης Ανατολής. Με τις συνομιλίες της Γενεύης εγκαινιάστηκε το 1955 η ύφεση μεταξύ των δύο συνασπισμών. Το 1963 υπογράφηκε η συμφωνία για τη μη διάδοση των πυρηνικών πυραύλων και το η συμφωνίας SALT I, η οποία έθεσε περιορισμούς στους εξοπλισμούς. Τη συμφωνία αυτή συμπλήρωσε η συμφωνία SALT II. Συγχρόνως η Γαλλία άρχισε να απομακρύνεται από την αμερικανική σφαίρα επιρροής και αποχώρησε από το στρατιωτικό σκέλος του Ν.Α.Τ.Ο (1966), ενώ στον οικονομικό τομέα επιχείρησε να θραύσει την παντοδυναμία του δολαρίου. Στην Άπω Ανατολή η σπουδαιότερη εξέλιξη ήταν η αποχώρηση της Κίνας από το σοσιαλιστικό στρατόπεδο και η χάραξη ανεξάρτητης πολιτικής, με το επιχείρημα ότι η ΕΣΣΔ είχε προδώσει τις αρχές του Μαρξισμού - Λενινισμού. Η περίοδος της ειρηνικής συνύπαρξης και της ύφεσης βελτίωσε σημαντικά το πολιτικό κλίμα στην Ευρώπη και κατέστησε δυνατή την υπογραφή της Τελικής Πράξης του Ελσίνκι (1975) και μιας σειράς άλλων συμφωνιών που επικύρωσαν τα υφιστάμενα σύνορα στην Ευρώπη και δημιούργησαν προϋποθέσεις για ασφάλεια και συνεργασία μεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών. Μετά το 1974 δημιουργήθηκε νέα ένταση στις σχέσεις Ανατολής-Δύσης αφενός εξαιτίας της υποκίνησης στρατιωτικών πραξικοπημάτων εκ μέρους των ΕΠΑ σε βάρος δημοκρατικά εκλεγμένων κυβερνήσεων και της υποστήριξης που αυτές παρέσχαν σε δικτατορικά και αυταρχικά καθεστώτα του Τρίτου Κόσμου και αφετέρου των ανοικτών στρατιωτικών επεμβάσεων της ΕΣΣΔ στην Τσεχοσλοβακία και στο Αφγανιστάν, των διωγμών των αντικαθεστωτικών στις κομμουνιστικές χώρες και της επιβολής στρατιωτικού νόμου στην Πολωνία Ο κοινός φόβος έναντι των Σοβιετικών οδήγησε σε μια προσέγγιση μεταξύ Κίνας και ΕΠΑ στη διάρκεια της δεκαετίας του 1970. Η Κίνα έγινε μέλος του Ο.Η.Ε και η τοποθέτησή της απέναντι στα διεθνή προβλήματα έχει σήμερα ειδικό βάρος, επειδή εμφανίζεται στο προσκήνιο ως μελλοντική υπερδύναμη. Η διάλυση της ΕΣΣΔ και του ανατολικού συνασπισμού στα τέλη της δεκαετίας του 80, η αντικατάστασή της από μια αδύναμη Κοινοπολιτεία Ανεξαρτήτων Κρατών με επικεφαλής τη Ρωσία, η μετατροπή πολλών από τους πρώην δορυφόρων της ΕΣΣΔ σε ανεξάρτητα κράτη δυτικού τύπου, η καθαίρεση του τείχους του Βερολίνου και η συνένωση των δύο Γερμανιών, δημιούργησαν μια εντελώς νέα διεθνή κατάσταση: οι ΕΠΑ είναι πλέον η μόνη Υπερδύναμη και επιβάλλουν βαθμιαία μια Νέα Τάξη πραγμάτων, με την πολιτική των ένοπλων επεμβάσεων, όπου αυτή και το ΝΑΤΟ κρίνουν απαραίτητο. Αυτή την Τάξη φαίνεται ότι μόνο η Κίνα μπορεί στο μέλλον να αμφισβητήσει.