• Δυνάμεις επιβίωσης και ανανέωσης του Ελληνισμού

Η Εκκλησία και τα προνόμια

Μετά την Άλωση ο Μωάμεθ Β' παραχώρησε στον πατριάρχη Γεννάδιο Β' μια σειρά προνομίων με τα οποία αναγνωριζόταν όχι μόνο ως πνευματικός αλλά και ως πολιτικός ηγέτης, ως εθνάρχης (millet basi). Με τη διπλή αυτή ιδιότητα ο πατριάρχης αποκτούσε το δικαίωμα να παρεμβαίνει στην Υψηλή Πύλη για θέματα που αφορούσαν τους ορθόδοξους χριστιανούς. Ειδικότερα, ο σουλτάνος χορηγούσε στον πατριάρχη, εκτός από το ανώτατο θρησκευτικό αξίωμα, κοσμικές εξουσίες, όπως το δικαίωμα να ιδρύει εκκλησιαστικά δικαστήρια για την εκδίκαση υποθέσεων αστικού δικαίου (διαζυγίων, κληρονομιών κ.ά.) και να επιβάλλει φορολογία στους πιστούς για τις ανάγκες της Εκκλησίας ή για λογαριασμό της οθωμανικής διοίκησης. Η παραχώρηση των προνομίων αυτών δεν υπαγορευόταν μόνο από το ισλαμικό δίκαιο.

Γενίτσαροι. Παρίσι, Εθνική Βιβλιοθήκη. Το σώμα των γενιτσάρων (νέος στρατός) προερχόταν από εξισλαμισθέντα χριστιανόπουλα.

Έδινε στους Οθωμανούς τη δυνατότητα να διοικούν μέσω της Εκκλησίας εκατομμύρια χριστιανούς σε ολόκληρη την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Επιπλέον, η Εκκλησία, καθώς διέθετε οργανωμένο διοικητικό δίκτυο (μητροπόλεις, επισκοπές, ενορίες, μοναστήρια) αποτελούσε ιδανικό μηχανισμό για τη διοίκηση των υποδούλων. Έτσι, η Εκκλησία ανέλαβε, εκτός από εκκλησιαστικές αρμοδιότητες, και κοσμικές δικαιοδοσίες και καθήκοντα.

Πρακτικό εκλογής κοινοτικών αρχόντων(1.4.1667) Επειδή και ο πολλά έκλαμπρος αφέντης Πιερός Σκούταρης, επίτροπος και κριτής τούτης της κοινότητος της νήσου Μυκόνου, ψηφισμένος και βαλμένος από τους 1665 Ιουνίου 5 στο άνωθεν αξίωμα, ο οποίος εδούλεψε εντίμως και θεαρέστως κατά το πρέπον και αρμόδιο […] και επειδή το νησί μας χρειάζεται άρχοντες διαλεκτούς, τίμιους και άξιους να κυβερνούν και να επιτηρούν τα πάντα προς ωφέλεια και διόρθωση, δια τούτο λοιπόν, αφού συγκεντρωθήκαμε όλοι μαζί στο ναό της Υπεράγνου Θεοτόκου οι αιδεσιμότατοι ιερείς και οι εντιμότατοι άρχοντες και όλο το ποίμνιο […] και μην ευρίσκοντας άλλον αξιότερον εις τους καιρούς τούτους, επανεκλέγουμε τον άνωθεν αφέντη Σκούταρη […] (με ελαφρά γλωσσική προσαρμογή). Εκλογή κοινοτικών αρχόντων στη Μύκονο, στο: Απόστολος Ε. Βακαλόπουλος, ό. π. 308. • Πώς γινόταν η εκλογή των κοινοτικών αρχόντων στη Μύκονο; Ποια προσόντα έπρεπε να έχουν;

Συνάντηση Πατριάρχη και Μωάμεθ […] Ο Μωάμεθ προσκάλεσε τον πατριάρχη για να δειπνήσουν μαζί και να συζητήσουν. Και σαν έφτασε, ο τύραννος τον δέχτηκε με μεγάλες τιμές. […] Όταν ήρθε η ώρα να φύγει ο πατριάρχης από το παλάτι, ο Μωάμεθ του έδωσε ως δώρο το πολύτιμο δεκανίκιο (πατριαρχικό σύμβολο) και τον παρακάλεσε το δεχθεί. Και κατέβηκε μαζί του τις σκάλες μέχρι κάτω στην αυλή […] Έδωσε μάλιστα και προνόμια εγγράφως στον πατριάρχη με την υπογραφή του, για να μην τον ενοχλήσει κανένας ή να τα αμφισβητήσει […]. Από το Μέγα Χρονικόν του Γ. Φραντζή, στο: Απόστολος Ε. Βακαλόπουλος, ό.π., 260-261.